Etimesgut Camii

Ankara Askeri Garnizon sahası, Etimesgut gösteri tatbikat alayında, eğimli bir arazide yer alan, 300 kişi kapasiteliEtimesgut Camii, Cengiz Bektaş tarafından, 1964 tarihinde, askerlik görevini gerçekleştirdiği sırada tasarlanıyor. Yapının bulunduğu arazi; cami hacmi, minare ve abdesthane olmak üzere üç bölümden meydana geliyor. Yeşil bir arazinin ortasında yer alan Etimesgut Cami’sinin askeri arazide bulunmasının doğrultusunda inşa edildiği dönemde etrafında başka hiçbir yapı bulunmuyor. Askeriye için tasarlanan caminin uygulaması ise erlerle birlikte gerçekleştiriliyor. Camide kullanılan malzeme betonarme olup yapı bir bütün olarak inşa ediliyor. Tek katlı olan cami, kimi düz kimi tek parça halinde, kimi kırık iki parça halinde tasarlanıyor. Tasarımdaki kırık olan yüzeyler ise cam malzeme ile bağlanıyor. Bektaş, Etimesgut Camii’nin uygulaması hakkında bilgi verirken, uygulamada profesyonel olmayan erlerden oluşan iş gücünden yararlanıldığını ve bizzat kendisinin erlere inşaat işçiliğine ilişkin eğitim verdiğini dile getiriyor. Yapının inşaatının ise bir senede tamamlanmış olduğu biliniyor. Bektaş, kendisinden başlangıçta 1.000 kişiye hizmet edebilecek bir cami tasarlanması istendiğini fakat bu sayıyı abartılı bulduğunu ve bu doğrultuda yetkililer ile görüşmeleri sonucunda 300 sayısının uygun olacağı konusunda hemfikir olduklarını dile getiriyor.

Cengiz Bektaş söyleşilerinde Etimesgut Camii’ni bir senaryo yazar gibi tasarladığını dile getiriyor. Bektaş’ın, “Ben nerede temizleneceğim?” “Tanrıyla karşı karşıya gelmek için nereye doğru yükseleceğim?”, “İçeri girdiğim zaman neleri göreceğim?” gibi kendine sorduğu sorular ile caminin tasarım sürecine başladığı biliniyor. Etimesgut Camii düzensiz bir altıgen plana sahip olmasıyla dikkat çekiyor. Etimesgut Camii tasarımında Bektaş, tarihsel referanslı kubbe ve minare biçimlerini kullanmamayı tercih ediyor. Caminin üst örtüsü kubbe yerine betonarme kaset döşeme kullanılarak inşa ediliyor. Söz konusu yapının tasarımında yalın üst örtü ve mekânsal sınırlayıcılar kullanılarak bütüncül bir ibadet mekânı tanımlanıyor. Bektaş, plan çizimlerinde görülen baklava formundaki ızgara sistemini bir araç olarak kullandığını, bu ızgaranın dikte ettiği biçimler ile sınırlı kalmadığını, iç mekânın genel formunu belirlerken işlevi düşünerek esnek davranabildiğini ifade ediyor. Mimar Cengiz Bektaş’ın içten dışa gelişen bir mekân tasarımını tercih ettiği gözlemleniyor.

Tasarımında öne çıkan yalınlık sonucunda Etimesgut Camii, modern bir cami olması özelliği ile döneminde inşa edilen camilerden farklılaşıyor. Caminin modern tasarım dilinin en dikkat çekici noktalarından biri ise Latin alfabesinin kullanılması oluyor. Caminin asıl ibadet mekanındaki harim duvarlarında yer alan yazılar ve cami içindeki tüm kitabeler Arapça değil Latin alfabesi olmasıyla dikkat çekiyor ve bu özellik Etimesgut Camii’ni diğer birçok camiden farklılaştırdığı nokta oluyor. Modern Mimarlığın söylemlerinden biri olan biçim işlevi takip eder söyleminin de bu camide hayat bulduğu görülüyor. Minarenin geleneksel işlevinin yanı sıra minarenin içindeki merdiven ile caminin üst katındaki kadınlar bölümüne ulaşımını sağlamak, minareye bir işlev kazandırıyor.

Plan şeması kırık altıgen olan caminin duvarları arasındaki beş adet açıklık beş vakit namazı simgeliyor ve bu açıklıklardan doğal ışık alınıyor. Caminin iç mekân aydınlatması planı çevreleyen duvarlarda bırakılan dikey pencerelerden sağlanıyor. Dikey konumlanan açıklıklar caminin tasarımına bir hareketlik katıyor. Yapı düz bir çatı ile örtülüyor, örtüdeki döşemeler ters kirişlerle oluşturuluyor. Tamamen düz bir plak ile geçilen caminin üst örtüsü hemen altında devam eden şerit pencerelere imkân vererek doğal ışığın kısmi olarak alınabilmesini sağlıyor. Yapı, duvarlardaki düşey yırtıklardan, sabah, öğle, ikindi ışıklarını alıyor. Çatı ve duvarlar arasındaki ince yırtık, geleneksel camilerdeki kubbeye getirilen sıra dışı bir yorum olarak karşımıza çıkıyor bunun yanında içeriye sızan ışık ile sonsuzluk kavramına katkı sağlanıyor. Geometrisi üçgen olan mihrap, zeminden başlayıp örtüye kadar devam ediyor. Hiçbir süse sahip olmayan iç mekân tasarımının dominant bir görünümde olması ibadete gelenleri etkiliyor.

Bektaş, kubbe yapmadan da ışığı istediği biçimde içeri alarak kullanabiliyor. Caminin estetik kalitesi, getirdiği mimari çözümler ile öne çıkıyor. Hepimizin bildiği üzere İslamiyet’te ibadet zamanını belirten bazı gösterge sistemleri bulunuyor. Bunlardan bir tanesi farklı namaz vakitlerinin ezan makamı ile birbirinden ayrışması olarak karşımıza çıkıyor. Sabah ezanı Saba, öğle Uşşak, ikindi Rast, akşam Segâh, yatsı Hicaz makamında okunuyor. Etimesgut Camii’nde ise Cengiz Bektaş, mimarlığın ışık ögesi üzerinden namaz vaktini belirten bir dizge oluşturuyor. Cami açıklıklardan birbirinden farklılaşan sabah, öğle, ikindi ışıklarını alıyor. Caminin içine giren ışık sayesinde hangi namaz vakti olduğu anlaşılıyor. Güneş ışığının sadece enerji kaynağı olarak değil aynı zamanda insanların mekân içerisindeki ritmini belirleyen bir unsur olarak kullanıldığı en nitelikli dini yapı örneklerinden biri Etimesgut Camii olarak karşımıza çıkıyor. “Kendi coğrafyanda yaratılmış olanları bilmek çok önemlidir” diyen Cengiz Bektaş’ın tasarımlarına da bu görüş yansıyor. Etimesgut Camii’nde ışığın mihraptan gelmesi ve caminin kıbleye doğru yükselmesi mimari geleneğin tasarıma yansımasına örnek teşkil ediyor. Cengiz Bektaş’ın Anadolu’yu iyi tanıması, caminin tasarım sürecinde çok önemli bir rol oynuyor. Günümüzde dahi 16.yüzyıl camileri kopyalanırken Cengiz Bektaş bu geleneği 1967 tarihinde kırıyor. Cengiz Bektaş 16.yüzyıl camilerini kopyalamadan geleneği sürdürmesiyle sürdürülebilir mimarlığa da çok özel bir örnek bırakıyor. Altıgen plan şeması, sembolik minare tasarımı, dışarıdan mihrabın belli olmaması, çokgen planda çokgen parçaların birbirlerine cam yüzeylerle birleştirilmesi, keskin sınırlar ile çevrili olmayan avluya ve düz plak örtüye sahip olması Etimesgut Camii’nin dikkat çeken özelliklerinden bazılarını oluşturuyor.

Etimesgut Camii, Türkiye Cumhuriyeti mimarisinin en modern cami tasarımlarından biri olarak mimarlık tarihi içinde varlığını sürdürmeye devam ediyor. Yapı benzersiz özellikleriyle mimarlık severleri etkiliyor. Caminin tasarımı sadelik, netlik ve işlevsellik ile modern mimariyi yansıtıyor.