Grafik tasarımın yalın ismi: Bülent Erkmen

Bülent Erkmen, 16 Mart 1947’de Antalya’da doğdu. 1965’te başladığı Orta Doğu Teknik Üniversitesi İdari Bilimler Fakültesi’ndeki eğitimini, 1967’de bırakarak sanat eğitimi almak üzere İstanbul’a gitti. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi; o zamanki ismi ile İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi (DGSA)’nin Dekoratif Sanatlar Bölümü’ne başladı.

1968-73 yılları arasında Devlet Film Arşivi (Sinema - Tv Enstitüsü) genel sekreterliğinde çalıştı. 1972’de mezuniyetinin ardından bir süre serbest grafik tasarımcı olarak çalışan Erkmen; 76-79 yılları arasında DGSA UEYO Grafik Sanatlar Bölümünde öğretim görevlisi olarak görev aldı. 1978’de 8. Brno Bienali’ne katıldı. 1980’de bölümünde üstlendiği doçentlik görevinin ardından bölüm başkanı oldu.

Sanatçı, 1981 yılında Reklamevi adlı reklam ajansını kurdu. 1982’de Grafik Tasarımcılar Meslek Kuruluşu (GMK) yönetim kurulu üyeliğine seçildi ve GMK 1. Grafik Ürünler Sergisi’nde üç ödüle layık görüldü. 82’de 10. Brno Bienali’ne ikinci kez katılan sanatçı; 2. GMK Sergisi’nde beş ödül birden kazandı. 83’de Anadolu Medeniyetleri Sergisi, İslâm Sanatı Sergisi ve UNESCO İstanbul Kampanyası afişlerini tasarladı.

3. GMK Grafik Ürünler Sergisi’nde dokuz ödül birden kazandı. 1985-86-87 yıllarında "Yılın En Başarılı Grafik Sanatçısı" seçildi. 1986’da, 10. Avrupa ve Akdeniz Okçuluk Şampiyonası’nın afiş, madalya, giyim, anı, eşya ve tüm basılı ürünlerinin tasarımını yaptı. Aynı ödülü 1987’de, Ana Britannica Ansiklopedisi kapak tasarımı ile kazandı. 1995 yılında BEK Tasarım ve Danışmanlık stüdyosunu kurdu. 1998'de AGI'nin (Alliance Graphique Internationale) üyesi oldu.

Bülent Erkmen’in tasarım dilini anlamak için tarihsel olayları ve sanat-mimarlık akımlarının; grafik tasarım üzerindeki etkilerini iyi okumak gerekir. Özellikle 2 boyutlu tasarım elamanları olan resim, fotoğraf, çizim gibi görsel ve tipografi tasarımının süreçten nasıl etkilendiği incelenmesi gereken noktalardan. Yazı, tipografi tasarımının dolayısıyla grafik tasarımın olmazsa olmaz öğelerinden biri. 20.yy’ın başlarında, Avrupa’da ve dünyada, modernizm akımının hakimiyetinde olan konstrüktivizm ve bauhaus (akılcılık) çalışmalarında dahi grafik tasarım normlarını belirleyen bir tipografi olduğu gözlemlenir.

1928 yılında Cumhuriyet’in Harf Devrimi ile beraber gerçekleşen kültür devrimi; tasarım alanında da bir devrim olarak nitelendirilebilir. Grafik tasarım alanının büyük bir anlam ifade eden "yazı" kavramı; Arap alfabesinden Latin alfabesine doğru olan bu ani ve keskin geçiş ile Türkiye perspektifinde, tasarım alanını da etkiler.

Türkiye’de grafik tasarımın modernizm ile buluşması, 1960’ların sonunda gerçekleşir. Bülent Erkmen’in üretime başladığı zaman dilimi ise; dünyada modernizm akımının çöküşüne denk geliyor. Çalışmalarında da görüldüğü üzere modernizmin çöküşünü iyi okuyabilen Erkmen; uluslararası nitelikteki işleri sayesinde, Türkiye perspektifinden çıkılarak coğrafyadan bağımsız olarak değerlendirilebilir. Erkmen’in üretimini farklı kılan ayırt edici bir unsurun da bu olduğu söylenebilir.

Erkmen, postmodernizmin getirdiği çoğulluk kavramını; kendi süzgecinden geçirerek tasarım diline uyarlar. Grafik tasarım dünyasında var olan keyfi yoğunluğa rağmen, denetimli bir dil tekilliği ile üretimlerine devam eder. 1980’li yılların üretimi Hotel Myndos, X. Avrupa ve Akdeniz Okçuluk Şampiyonası gibi eserleri sanatçının duruşunu gözler önüne seriyor.

Sanatçı, zamanla tasarımlarını yalınlaştırarak minimal ve tipografik çözümlere yönelir. Yazı tasarımında bir ana unsur olarak öne çıkan, 1988 tarihli Jan Garbarek afişi; sade bir tipografik tasarım çözümünü içerir.

Sanatçının 1990 yılında ortaya koyduğu eserlerinde; zorunlu olmayan öğeleri ayıklama ve yalınlaşma perspektifi doruk noktasına ulaşır. BM Çağdaş Sanat Merkezi, Limited, K,G: Mimarlık, Sanat, Texnh ve Mutfak Dostları Derneği logoları; Erkmen’in bugüne kadar sadeleşerek ve eşdeğerde derinleşerek geldiği seviyenin ilk adımları niteliğinde gösterilebilir.

Erkmen, grafik tasarıma yönelik bakış açısını şu cümleler ile ifade ediyor:

Tasarım her şeyden önce bir yapı kurma sanatıdır. Malzemesi, mekanı, işlevi ne olursa olsun; tasarımsal yapı kendisinden beklenen (sipariş) ile yöneldiği mecra (kişi, kişiler, kitle) arasında hep işler vaziyette kalmalıdır. İster bir dil kurgusu üzerinden somut işaretler göndersin, dolaşıma soksun; ister soyut çağrışımların paylaşımına yol açsın, tasarım özünde kesintisiz bir tercüme pratiğidir.”

Tasarım dilinde kesintisiz üretimi vurgulayan sanatçının işlerindeki süreklilik; görünenin aksine üretim sürecinden çok, düşünsel süreçte yer alıyor. Arredamento Dekorasyon dergisinin kapak çalışmaları incelendiğinde; sanatçının kendi dilini, derginin bütünsel kimliğine oturtması ve kapaklardaki görsel tasarımın sürekliliği dikkat çeker. Bir yandan görsel bütünlük ile kimlik sürekliliği sağlanırken diğer yandan her kapağın, kendi içeriğine göre biçimlendiğini görürüz. Bu her kapağın kendi ses tonu ile aynı metni okuması olarak da ifade edilebilir.

1990’lü yılların başlarındaki kitap tasarımları sanatçının üretiminde önemli bir yer tutar. 1989’da Ferid Edgü ile beraber çalıştığı "Kitap" isimli çalışmasında sanatçı; görsel tasarımdan ziyade kitap içeriğini de üretir. Normal şartlarda içeriğin tamamlanmasının ardından talep edilen grafik tasarım süreci; bu çalışmada içerik sürecini ve kitabın içeriğini şekillendirir.

Kitap Firdevsi’nin Şahname’sinden bir minyatürü ele alır. Metni takip eden bir tasarım yerine; tasarımı takip eden bir metin oluşturulur. Bu sebeple kitabın adı "Kitap" olarak seçilir. Mevcut metin ve minyatür; farklı bir metin ve görselle değiştirildiği taktirde de, Kitap’ın bildirgesinin değişmemesine karar verilir.

1993 ile beraber üretimlerinde özerkleşme arayışına giren Bülent Erkmen; tasarımları ile konudan bağımsız şekilde var olmaya başlar. Tasarımlar, konunun içeriğinden çok ‘kendileri’ var olur ve bağlamdan ayrı bir duruş sergilerler. Bu çalışmaları arasında "Eller Dizisi"ni oluşturan, Güldiken dergisi kapakları ile "Yüzler Dizisi"ni oluşturan tiyatro afişleri yer alır.Bu özerkleşme, tasarımın içindeki tekilliği sorgulatmaz, aksine çalışmalara farklı bir perspektif katarak çalışmaların programdan bağımsız var olmalarını sağlar.

Sanatçı, kariyeri boyunca logo tasarımı, kurumsal kimlik, afiş, kitap kapağı, kitap, dergi, broşür, pul, takvim, ambalaj, 3 boyutlu obje, reklam, illüstrasyon, süreli yayın, ansiklopedi, gazete, reklam panosu, sergi gibi geniş bir yelpazede eserler üretir. Halen çalışmalarına devam eden sanatçı; birçok yazar, eleştirmen, mimar, fotoğrafçı, endüstri ürünleri tasarımcısı ve iş adamı ile de çalışıyor.

Uluslararası yayınlarda yer alan eserlerinin 80’den fazlası; Fransa, ABD, Almanya, Finlandiya ve Polonya'daki çeşitli grafik tasarım müzelerinin kalıcı sergilerinde yer alıyor. Sanatçının grafik tasarım alanında çeşitli konularda yazıları, araştırma projeleri ve konuşmaları; çeşitli gazete, süreli yayın ve TV programlarında yayınlanıyor. Erkmen, 1995 yılında kurduğu BEK Tasarım ve Danışmanlık adı altında Grafik Tasarım üretimine günümüzde devam ediyor ve Mimar Sinan Üniversitesi Grafik Tasarım Bölümü'nde öğretim üyesi olarak görev alıyor.