İzmir Yangını hakkında Batılı uzmanlar ne dediler?

08 ŞUBAT 2017 , ÇARŞAMBA 11:23

1922 İzmir Yangını

Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş dönemi üzerine uzmanlaşmış Batılı tarihçiler arasında konu üzerinde mutabakat olmadığı açıkça ortaya koyuluyor.

Bernard Lewıs
“Türkler Dumlupınar'da ezici bir zafer kazandılar ve Yunanları önlerine katıp 9 Eylül'de İzmir'i geri aldılar. Böylelikle Anadolu'nun yeniden fethini tamamlamış oldular”. (Lewis yangın hakkında tek kelime etmemiştir.) — Bernard Lewıs “Türkler Dumlupınar'da ezici bir zafer kazandılar ve Yunanları önlerine katıp 9 Eylül'de İzmir'i geri aldılar. Böylelikle Anadolu'nun yeniden fethini tamamlamış oldular”. (Lewis yangın hakkında tek kelime etmemiştir.)

Donald Webster

“Tüm dünya güzel İzmir'in büyük kısmını tahrip eden büyük yangını işitti. Tüm taraflar düşmanlarını kundakçılıkla suçluyor. Tarafsız düşüncelerin çoğunluğu, yanlış ata bahis oynamış terör mağduru Ermenileri suçluyor -yeni, laik Türkiye içinde kültürel kimlikten ziyade ayrılıkçı bir unsur”. (Kaynak göstermeyen Webster, kanaatlerini muhtemelen 1931-1934 yıllarında İzmir Amerikan Koleji'nde hocalık yaptığı dönemde şekillendirmişti.)

Lord Kınross
“Her iki taraf için de ölümcül sonuçları olan şiddet olayları, az çok kazara diyebileceğimiz bir şekilde feci yangının çıkmasına yol açmıştır. Yangının nasıl başladığı hiçbir zaman inandırıcı bir şekilde açıklanamadı. Mustafa Kemal, Amiral Dumesnil'e bu yangının Ermeni kundakçılar tarafından kasıtlı olarak çıkarıldığını ve Türkler şehre varmadan önce kiliselerde verilen vaazlarda şehrin ateşe verilmesinin kutsal bir vazife olduğunu yolunda çağrı yapıldığını aktarmıştır. Bu amaç için gerekli olan akaryakıt Ermeni kadınlarının evlerinde bulunmuş ve birçok kundakçı gözaltına alınmıştı. Diğerleri ise yangının acımasızlığı ve fanatizmiyle meşhur Sakallı Nurettin Paşa'nın emri ya da en azından göz yummasıyla bizzat Türkler tarafından kasıtlı olarak çıkarıldığını iddia etmişlerdir. Yangın yüksek ihtimalle, Türkler silahlarını bırakmaları için Ermenileri kıskaca alıp onlardan bir çetenin sığındığı binayı kuşatma altına aldıkları zaman başladı. Onları dışarı çıkmaya zorlamak için binayı yakmaya karar verip benzinle tutuşturmuşlar ve nöbetçi erler onları kordon altına alıp kaçanları vurmuştur. Bu sırada Ermenilerse Türklerin dikkatini buradan başka yöne çekmek için yakın civarda başka yangınlar çıkarmışlardır. Mahalle şehrin dış kısmında yer alıyordu. Fakat güçlü bir rüzgâr alevleri şehre doğru taşımıştı. Akşamın ilk saatlerine kadar başka birçok mahallede de yangınlar başlamış ve dayanıksız bir şekilde ahşap ve kâgirden yapılmış binlerce ev küle dönmüştü. Yağmacılar ve elbette Türk askerleri yangının alevlerini yaymış, hesaplarını görmüşlerdi. İtfaiye teşkilatı bu tarz bir yangın felaketiyle mücadelede yetersiz kalmıştı. Ayrıca İsmet Paşa'nın karargâhındaki Türkler, su hortumlarının kasıtlı olarak tahrip edildiğini iddia etmişlerdir. İsmet Paşa kendi adına, şehri Yunanların yakmayı planladığını beyan etmeyi tercih etmiştir”. — Lord Kınross “Her iki taraf için de ölümcül sonuçları olan şiddet olayları, az çok kazara diyebileceğimiz bir şekilde feci yangının çıkmasına yol açmıştır. Yangının nasıl başladığı hiçbir zaman inandırıcı bir şekilde açıklanamadı. Mustafa Kemal, Amiral Dumesnil'e bu yangının Ermeni kundakçılar tarafından kasıtlı olarak çıkarıldığını ve Türkler şehre varmadan önce kiliselerde verilen vaazlarda şehrin ateşe verilmesinin kutsal bir vazife olduğunu yolunda çağrı yapıldığını aktarmıştır. Bu amaç için gerekli olan akaryakıt Ermeni kadınlarının evlerinde bulunmuş ve birçok kundakçı gözaltına alınmıştı. Diğerleri ise yangının acımasızlığı ve fanatizmiyle meşhur Sakallı Nurettin Paşa'nın emri ya da en azından göz yummasıyla bizzat Türkler tarafından kasıtlı olarak çıkarıldığını iddia etmişlerdir. Yangın yüksek ihtimalle, Türkler silahlarını bırakmaları için Ermenileri kıskaca alıp onlardan bir çetenin sığındığı binayı kuşatma altına aldıkları zaman başladı. Onları dışarı çıkmaya zorlamak için binayı yakmaya karar verip benzinle tutuşturmuşlar ve nöbetçi erler onları kordon altına alıp kaçanları vurmuştur. Bu sırada Ermenilerse Türklerin dikkatini buradan başka yöne çekmek için yakın civarda başka yangınlar çıkarmışlardır. Mahalle şehrin dış kısmında yer alıyordu. Fakat güçlü bir rüzgâr alevleri şehre doğru taşımıştı. Akşamın ilk saatlerine kadar başka birçok mahallede de yangınlar başlamış ve dayanıksız bir şekilde ahşap ve kâgirden yapılmış binlerce ev küle dönmüştü. Yağmacılar ve elbette Türk askerleri yangının alevlerini yaymış, hesaplarını görmüşlerdi. İtfaiye teşkilatı bu tarz bir yangın felaketiyle mücadelede yetersiz kalmıştı. Ayrıca İsmet Paşa'nın karargâhındaki Türkler, su hortumlarının kasıtlı olarak tahrip edildiğini iddia etmişlerdir. İsmet Paşa kendi adına, şehri Yunanların yakmayı planladığını beyan etmeyi tercih etmiştir”.

Rıchard Robınson

“Yunanlar Eylül'ün ilk haftasının sonuna vardıklarında iyice güçten düşmüş haldeydiler. Ertesi hafta geri çekildiler. 1 yıl [doğrusu '1 hafta'] sonra İtilaf gemileri tarafından tahliye edilecekleri İzmir'deki mevkilerine sürüldüler. Tarih 9 Eylül 1922 idi”. (Robinson da benzer şekilde şehrin yakılmasına dair herhangi bir şey söylememiştir.)