ABD 2015’te kaldırdığı yaptırımları tekrar başlattı: Dünden bugüne İran nükleer anlaşması

Arşiv
Arşiv

İran yönetimi ile P5+1 ülkeleri olarak adlandırılan BM Güvenlik Konseyinin daimi üyeleri ABD, Rusya, Çin, İngiltere ve Fransa ile Almanya'nın yanı sıra Avrupa Birliği arasında yaklaşık üç yıl süren müzakerelerden sonra Temmuz 2015'te anlaşmaya varılmıştı. Eski ABD Başkanı Barack Obama yönetiminin 2015'te imzaladığı; ancak ABD Başkanı Donald Trump'ın İran ile imzalanan nükleer anlaşmadan tek taraflı olarak çekilmesi çerçevesinde tekrar uygulanmaya başlanan İran’a yönelik yaptırımların tarihsel sürecini derledik.

ABD'de Başkanı Trump yönetiminin İran'a yönelik yaptırımlarının ikinci dilimi bugün yürürlüğe girerken aralarında Türkiye'nin de bulunduğu düşünülen sekiz ülke, geçici olarak yaptırımlardan muaf tutulacak.

Yaptırımlar, İran'la ticaret yapan ülkeleri olumsuz etkileyecek. ABD eski Başkanı Obama’nın 2015'te imzaladığı; ancak Trump'ın çekilmeye karar verdiği İran ile yapılan nükleer anlaşma son yılların en çok tartışılan konularından biri oldu.

Bugün uygulamaya konulan yaptırımlar, İran ekonomisinin temel direkleri konumunda olan petrol ihracatı, deniz taşımacılığı ve bankacılık sektörlerini vuracak.
Bugün uygulamaya konulan yaptırımlar, İran ekonomisinin temel direkleri konumunda olan petrol ihracatı, deniz taşımacılığı ve bankacılık sektörlerini vuracak.

Ne olmuştu?

  • ABD ve İsrail başta olmak üzere bazı ülkeler, İran'ın nükleer silah üretme kapasitesine çok yaklaştığını ileri sürmüş, BM ile birçok ülke İran'ın nükleer programını kısıtlamak ve Tahran yönetimini caydırmak amacıyla ekonomik yaptırımlara başvurmuştu. Yaptırımlardan etkilenen İran yönetimi ile P5+1 ülkeleri olarak adlandırılan BM Güvenlik Konseyinin daimi üyeleri ABD, Rusya, Çin, İngiltere ve Fransa ile Almanya'nın yanı sıra Avrupa Birliği arasında yaklaşık üç yıl süren müzakerelerden sonra Temmuz 2015'te anlaşmaya varılmıştı.

Dünden bugüne İran Nükleer Anlaşmasının süreci

2013 yılında ABD ve İran’ın 1979’dan sonra ilk kez temas kurmasıyla başlayan, 8 Mayıs 2018’de ABD Başkanı Trump’ın İran’la yapılan nükleer anlaşmadan çekildiğini açıklamasına dair geçen süreci madde madde derledik…

27 Eylül 2013: ABD-İran arasında yıllar sonra ilk temas

Tarihler 27 Eylül 2013’ü gösterdiğinde dönemin ABD Başkanı Barack Obama ve İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani telefonla görüştü. Bu görüşme 1979’dan bu yana ABD ve İran liderleri arasında bu düzeyde gerçekleşen ilk temas olarak tarihe geçti.

İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani
İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani

Telefon görüşmesi Ruhani’nin BM Genel Kurulu’na katılmak üzere bulunduğu New York’tan ayrılmasından hemen önce gerçekleşti. Görüşmede Obama’nın İran’da bulunan tutuklu ABD’lilerle ilgili artan kaygılarını paylaştığı belirtilse de konuşmanın asıl olarak İran'ın nükleer programı konusu üzerinde gerçekleştiği ortaya çıktı.

24 Kasım 2013: İran’la BM Güvenlik Konseyi geçici anlaşma imzalandı

İran ve BM Güvenlik Konseyi (5+1) ülkeleri arasında İran'ın nükleer faaliyetlerini geçici olarak dondurması konusunda anlaşma imzalandı.

Anlaşma, İsrail ve Suudi Arabistan tarafından tepkiyle karşılandı.
Anlaşma, İsrail ve Suudi Arabistan tarafından tepkiyle karşılandı.

Altı aylık anlaşma taraflara nihai anlaşma için gerekli zamanı sağlarken, ambargolar sebebiyle ekonomik sıkıntı yaşayan İran'ın nefes almasına imkanı sundu.

20 Ocak 2014: Geçici anlaşma yürürlüğe girdi

Kasım 2013’te imzalanan geçici anlaşma yürürlüğe girdi. İran'ın yurt dışı hesaplarındaki paranın bir kısmının ülkeye dönmesine izin verildi. 18 Temmuz 2014’te de geçici anlaşmanın süresi dört ay uzatıldı.

14 Temmuz 2015: "Kapsamlı Ortak Eylem Planı" adı verilen anlaşma imzalandı

İran ile Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi arasında nihai anlaşmaya varıldı. Anlaşmanın Ocak 2016'da yürürlüğe girmesi kararlaştırıldı. İran ile altı büyük güç arasında bugün varılan nükleer anlaşma neticesinde Tahran anlaşmayla BM'nin Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu'nun askeri üslere"kontrollü girişine" izin vermiş oldu.

Tahran yönetimi uranyum zenginleştirmede kullanılacak santifrüj sayısını anlaşmayla üçte iki oranında azaltmayı da kabul etti.

2015 yılındaki anlaşmayla İran yönetimi, yurt dışındaki yaklaşık 100 milyar dolar değerinde dondurulmuş varlıklarına erişim hakkı kazandı. Tahran, ayrıca ticaret için küresel finansal sistemi kullanabilme imkanı elde etti.
2015 yılındaki anlaşmayla İran yönetimi, yurt dışındaki yaklaşık 100 milyar dolar değerinde dondurulmuş varlıklarına erişim hakkı kazandı. Tahran, ayrıca ticaret için küresel finansal sistemi kullanabilme imkanı elde etti.

Anlaşma neticesinde İran, uluslararası pazarlara yeniden petrol satmaya devam etme imkanı buldu.

ABD'de başlayan başkanlık yarışı süreci tersine döndürdü

ABD Başkanı Donald Trump, 2015'te başkanlık yarışına başladığında İran ile yapılan anlaşmaya itirazını hemen dile getirdi.

ABD Başkanı Donald Trump
ABD Başkanı Donald Trump
  • Obama yönetiminin imzaladığı anlaşmaya karşı çıkan Trump, Kasım 2016'daki başkanlık seçimi öncesi ve sonrasında anlaşmayı, "dünyanın en kötü anlaşması" olarak niteledi. Anlaşmanın diğer taraflarından Fransa ve Almanya gibi ülkelerin liderleri Trump'ı anlaşmadan çekilmemesi için ikna etmeye çalıştı; ancak başarılı olamadı.

8 Mayıs 2018: Trump anlaşmadan çekildi

ABD Başkan Donald Trump, seçim çalışmaları süresince hedef aldığı İran’la imzalanan nükleer anlaşmadan 8 Mayıs 2018’de çekildi. Böylece ABD’nin İran’a yönelik yaptırımlarının tekrar önü açılmış oldu. ABD dışındaki BM daimi üyeleri Birleşik Krallık, Fransa, Çin Halk Cumhuriyeti ve Rusya ve artı 1 olarak adlandırılan Almanya, 9 Mayıs günü “Anlaşmanın arkasındayız” açıklaması yaptı.

7 Ağustos 2018: Yaptırımların ilk ayağı başladı

ABD'nin 7 Ağustos'ta İran'a yeniden uygulamaya başladığı birinci aşama yaptırımlar çerçevesinde, İran hükümetinin ABD doları satın alması, altın ve değerli madenlerle ticaret yapması yasaklandı. İran'ın çelik, kömür, alüminyum ticareti ile otomotiv sektörüne yaptırım uygulandı.

 Tahran'a sivil havacılık yaptırımları geri getirildi. İran'ın yolcu uçakları ve uçak parçası ithalatı engellendi.
Tahran'a sivil havacılık yaptırımları geri getirildi. İran'ın yolcu uçakları ve uçak parçası ithalatı engellendi.

İran'ın para birimi tümen üzerinden ülke dışında gerçekleşecek önemli işlemlere kısıtlamalar uygulandı. ABD'ye İran tarafından yapılan el yapımı halı ve gıda ürünlerinin ihracatı yasaklandı. İran'ın dış borcuna bağış yapılması ve satın alınmasına yaptırımlar kapsamında yasak getirildi.

5 Kasım 2018: İran’a yönelik yaptırımların ikinci ayağı

Bugün başlayan yaptırımlar 6 maddeden oluşuyor. Maddelerin başında, İran'ın liman operatörleri, gemicilik ve gemi inşaatı sektörleri var. Yaptırımlar, İran İslam Cumhuriyeti Gemicilik Hatları, Güney Gemicilik Hattı gibi firmaları ve bunların ilgili olduğu kuruluşları kapsıyor. Hazine Bakanlığının yaptırımlarının ikinci maddesini, petrolle ilgili işlemler oluşturuyor.

  • İran Ulusal Petrol Şirketi (NIOC) ve Ulusal Tanker Şirketi (NITC) gibi kuruluşları da kapsayan yaptırımlar, İran'dan petrol, petrol ürünleri ya da petrokimya ürünlerinin satın alımına uluslararası kısıtlamalar getiriyor.

Yaptırımların bir diğer hedefinde, yabancı finans kuruluşlarının İran Merkez Bankası ve belirli İranlı finans kuruluşları ile yaptığı işlemler yer alırken, 4. madde yine İran Merkez Bankası ve bazı İranlı finans kuruluşlarına özel finansal mesaj hizmetlerinin önlenmesini içeriyor.

Önümüzdeki süreçte yeni bir anlaşma mümkün mü?

ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo ABD'nin nükleer anlaşmadan çekilmesinin ardından mayıs ayında yaptığı açıklamada, İran'la yeni bir anlaşma yapılması gerektiğini vurgulayarak 12 maddelik şart ortaya atmıştı.

Pompeo'nun dile getirdiği şartlar şu şekildeydi:

  • 1- İran, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansına (UAEA) önceki nükleer programlarının askeri boyutlarını tamamen açıklamalı. Bu çalışmalarını daimi ve doğrulanabilir olarak tamamen bırakmalı.
  • 2- İran, uranyum zenginleştirmeyi durdurmalı ve bir daha asla plütonyum işlememeli.
  • 3- İran, UAEA'ya tüm ülkedeki tesislere koşulsuz erişim hakkı tanımalı.
  • 4- İran, balistik füze üretimine son vermeli ve nükleer kapasiteli füze fırlatma ve geliştirmeyi durdurmalı.
  • 5 - İran, gerçek olmayan suçlamalarla tutukladığı tüm ABD ve bu ülkenin ortak ve müttefiki olan ülkelerin vatandaşlarını serbest bırakmalı.
  • 6 - İran, Hizbullah, Hamas ve Filistin İslami Cihad Hareketi de dahil olmak üzere Ortadoğu'daki tüm "terörist gruplara" desteğini geri çekmeli.
  • 7- İran, Irak hükümetinin egemenliğine saygı duymalı ve Şii milislerin silahsızlandırılması, tasfiyesi ve yeniden entegrasyonuna izin vermeli.
  • 8- İran, Husi milislere askeri desteğini kesmeli ve Yemen'de barışçıl siyasi çözüm için çalışmalı.
  • 9- İran, Suriye'nin tamamında İran komutasında bulunan güçleri geri çekmeli.
  • 10- İran, Afganistan ve bölgedeki Taliban ve diğer teröristlere verdiği desteği kesmeli ve El Kaide’yi barındırmayı bırakmalı.
  • 11- İran, Devrim Muhafızları Kudüs Gücü'nün dünyadaki terörist ve militan ortaklarına verdiği desteği kesmeli.
  • 12- İran, birçoğu ABD'nin müttefiki olan komşularına karşı tehditkar davranışlarına son vermeli, İsrail'i yok etme ile Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirliklerine füze atmaktan vazgeçmeli.
Bugünün gazete manşetleri için tıklayın >