Dünyada nükleer enerji üretimi nasıl denetleniyor?
Nükleer silahların engellenmesinde en etkili yöntem, sahada yapılan sıkı denetimler. Ancak İran bu denetimlere kapılarını kapattı. Artık kimse, nükleer silaha ne kadar yaklaştığını bilemeyecek.
Nükleer enerji geliştiren ülkelerin askeri amaçlı faaliyet yürütüp yürütmediği, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) tarafından tespit ediliyor.
Özellikle Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Antlaşması’na (NPT) taraf olan ülkelerde, UAEA müfettişleri habersiz denetimler gerçekleştirerek zenginleştirilmiş uranyum oranını ölçüyor ve reaktörlerde plütonyum üretimi olup olmadığını kontrol ediyor. Çünkü nükleer silah üretiminde kullanılan iki temel madde bunlar.
%60 Eşik Alarmı
Sahadaki denetimlerin yanı sıra kameralar, anlık radyasyon sensörleri ve uydu görüntüleriyle uzaktan takip yapılıyor. Bu sayede tesislerdeki en küçük yapısal değişiklikler dahi fark edilebiliyor. Örneğin 2021’de İran’ın uranyumu %60’a kadar zenginleştirdiği bu denetimlerle ortaya çıkmıştı. Silah üretimi için gerekli olan oran %90 olsa da, %60 seviyesinin teknik olarak “silah eşiği” anlamına geldiği belirtilmişti.
Gözetim Ortadan Kalktı
Ancak 2025 yılında İsrail’in İran’daki nükleer tesisleri hedef alan saldırılarından sonra, Tahran yönetimi tüm uluslararası denetimlere son verdi. UAEA müfettişlerinin ülkeye girişini engelleyen İran, aynı zamanda gözetim kameraları ve radyasyon sensörlerini de devre dışı bıraktı. Bu kararla birlikte İran’ın nükleer silaha ne kadar yaklaştığına dair veri akışı kesildi. Uzmanlara göre bu, hem bölgesel güvenlik dengelerini hem de küresel nükleer denetim rejimini sarsabilecek bir gelişme.