Dinî ve siyasî tartışmalar arasında Ahmedîlik

Mirza Gulam Ahmed Han tarafından kurulan Ahmedîlik Hareketi, günümüzde en çok tartışılan İslâmî oluşumların başında geliyor. Kurulduğu yere nispetle Kadıyanilik olarak da bilinen hareketin adı Mirza Ahmed’in Hz. Peygamber’in ismine işaret etmek istemesiyle Ahmediyye şeklinde değiştirilmiştir. Cemaat, İslâm mezhepler tarihinde çoğu zaman Kadıyanilik olarak isimlendirilse de uluslararası literatürde “Ahmadiyya Movement” olarak kabul görüyor.

Kökenleri, 19. yüzyılın sonlarında İngilizlerin kontrolünde olan kuzey Hindistan'ın Kadıyan köyüne dayanan Ahmediyye hareketi, kendisini Müslüman bir hareket olarak tanımlamakta ve Kur'ân-ı Kerîm'in öğretilerini takip etmektedir. Ahmediyye Müslüman Topluluğu’nun liderleri “Halife” adıyla anılmaktadır. Bu durum Gulam Ahmed’in takipçilerine Allah’ın mesajını halifelik aracılığıyla koruma sözü verdiğine inanılmasından kaynaklanıyor.

Topluluk, halifenin ruhanî varlığının İslâm'ın gerçek değerlerini destekleyerek insanlığı birleştirebileceğine inanmaktadır. Gulam Mirza Ahmed’in 1908’de ölümünden sonra beş halife görev almıştır. Hareketin halihazırdaki lideri (halifesi) Mirza Masrur Ahmed’dir ve İngiltere’de yaşamaktadır.

Günümüzde Ahmediyye cemaatinin merkezi Pakistan’ın Rabwah şehridir.

Müslüman Ahmediyye Cemaati, kendisini uluslararası alanda Kuzey Amerika, Güney Amerika, Asya, Avustralya ve Avrupa’nın birçok ülkesinde şubesi bulunan dinî bir cemaat olarak tanımlıyor. Yaklaşık 200 milyona yakın takipçileri olduğunu belirten Ahmedîler, Mirza Gulam Ahmed’i âhir zamanda tüm dinlerin beklediği kişi, yani beklenen müceddid (Mehdi ve Mesih) olduğunu iddia ediyor. Bu bağlamda Mirza Gulam Ahmed, cemaat tarafından “Mirza Gulam Ahmed Kadıyani-İmam Mehdi ve Vad’olunan Mesih” sıfatıyla hürmet görüyor.

Ahmedîler, Gulam Ahmed’le ilgili peygamberlik iddiası, kılıçla cihadın reddi ve Gulam Ahmed’e inanmayanların kafir sayılması gibi heretik görüşlere sahiptir. Bu bağlamda cemaatin temel görüşleri Ehli Sünnet cemaatlerinin tepkisini çekmiş ve tekfir edilmişlerdir.

• Ahmedîler, 20. yüzyılın sonlarında iki kola bölünmüştür.

Bunlardan biri Kadıyan Ahmedîleri olup Gulam Ahmed’in peygamber olduğunu kabul etmektedir. Öte yandan Lahor Ahmedîleri, Gulam Ahmed’i peygamber olarak değil mesih ve mehdi olarak görüyor. Ahmedîler, Allah, ahiret, kader gibi konularda Ehli Sünnet inancını benimsediklerini dile getirmektedirler. Ahmediyye Cemaati mensupları kendilerini Sünnî Müslüman olarak tanımlıyor.

Ne var ki Ahmediyye Cemaati’nin bu görüşleri 1953 yılında Pakistan’da “Anti-Kadiyani” hareketinin doğmasına yol açmıştır. Sapkın bir tarikat olarak nitelendirilen Ahmedîlik, Pakistan’da bir sorun haline dönüşmüştür. Diğer Müslüman cemaatler “Ahmedîlik Sorunu” üzerine tartışmaya başlamışlardır.

İsa'nın ikinci gelişini bekleyen Hristiyanlara Hz. Mehdi'yi, Hindulara Krişna'yı ve Buda'yı arayan Budistlerin hepsine kendileri için vaat edilen mesih olduğunu ilân eden Gulam Ahmed’in öğretisi dinlerüstü bir şekle bürünüyordu. Nitekim Gulam Ahmed, Hz. İsa ve Hz. Peygamber’in ruhunu taşıdığı iddiasını öne sürüyordu. Böylesi bir durum Ahmedîlerin kafir olarak görülmesine zemin hazırlamıştır.

Ahmediyye, Pakistan'ın kurulmasında öncü bir rol oynayarak bağımsızlık hareketi lideri Cinnah ile yakın işbirliği yapmış; ordu, bürokrasi, hükümet ve ülkenin yeni doğmakta olan sanayi sınıfları içinde önemli görevlerde yer almıştır. Ancak daha sonra kamu ve özel kuruluşlarda görev alan pek çok Ahmediyye mensubu görevden alınarak çeşitli cezalara çarptırılmışlardır. Böylece Pakistan’da çeşitli şiddet olaylarının fitili ateşlenmiştir.

Lahor'daki Ahmediyye mülklerini tahrip edilerek liderlerini suikast girişiminde bulunulmuş, ordunun devreye girmesiyle olaylar yatıştırılabilmiştir. Rabwah şehri ağırlıklı olarak bir Ahmediyye kasabasıdır ve aynı zamanda topluluğun manevi merkezidir. 1973 yılında çıkan cemaatler arası öğrenci olaylarında pek çok kişinin hayatını kaybetmesi üzerine Ahmedîler, Rabwah şehrinde devlet içinde devlet kurmakla suçlandı. Protestolar şiddetlendi ve Pencap'ın çeşitli şehirlerine yayıldı. Anti-Kadıyaniler, Ahmediyye'nin sahip olduğu ev ve işyerlerini yağmaladılar.

Anti-Kadıyaniler şiddet olaylarının durması için Ahmedîlerin kafir ilân edilmesini talep ediyorlardı. Artan muhalefet karşısında, dönemin başbakanı Zülfikar Ali Butto sükunet çağrısı yapıyor ancak şiddet olayları son bulmuyordu. Gazeteler, Butto hükümetinin tüm Pakistanlıların hayatlarını ve mülklerini korumaya kararlı olduğunu ve hükümetin orduyu bu amaçla kullanmaya istekli olduğunu belirtmiştir.

Televizyon ve radyoda konuşan Butto ise vahşet ve şiddet yoluyla sorunun çözülemeyeceğini vurgularken Ahmediyye meselesinin 90 yıllık bir sorun olduğunu ve bir günde çözülemeyeceğini deklare etti. Muhalifler ise sorunun siyasî boyutunu kavrayarak yaşananları tetikleme yolunu seçtiler. Muhalif liderler Butto’yu sorunu halının altına süpürmekle itham etmeye başladılar. Meclisteki muhalefet partileri Ahmedîler’in gayrimüslim bir azınlık olarak kabul edilmesi için yasa tasarısı hazırladı. Muhalefet partileri ve din adamları, hükümeti önerilen yasa tasarısını sunmaya zorlamak için sokaklara çıkma tehdidinde bulundular.

Butto, Ahmediyye'yi bir azınlık ilân ederek devletten ve devlet kurumlarından uzaklaştırmanın ekonomiye ve ülkenin politik istikrarına zarar vereceğini ileri sürmüştür. Ayrıca, konunun dinî bir mesele olduğunu ileri sürerek Ulusal Meclis'in bu işle meşgul edilemeyeceğini savunmuştur.

Muhalifler ise Butto’nun bir sene önce (1973 yılında) yürürlüğe koyduğu Anayasa'nın Pakistan'ı bir İslâm Cumhuriyeti olarak ilân ettiğini belirterek konunun meclise taşınmasında kararlı olduklarını gösterdiler.

• Uzun süren tartışmalar ve gerilim dolu atmosfer altında 7 Eylül 1974'te tasarı kabul edildi ve Ahmediyye, Pakistan’da gayrimüslim bir azınlık haline geldi.

İş dünyası, eğitim ve öğretim alanlarında aktif olarak yer alan çok sayıda Ahmediyye mensubu toplumdan dışlandı. Bu durum Ahmediyye karşıtları tarafından sevinçle karşılandı. Pakistan’ın yönetiminde söz sahibi olma arayışının merkezine oturan Ahmedîler, uzun yıllar politik ve ekonomik güç mücadelesinin konusu olmuşlardır. Butto sonrası Pakistan yönetimini darbe yoluyla devralan Ziyaül Hak, ülkede İslâm’ı tam manasıyla tesis etmek amacıyla Ahmedîler’i İslâm’a ve Pakistan’a karşı bir tehdit olarak kabul etmiştir.

• Çıkardığı kararnameler ile İslâm karşıtı gruplar içerisine alınan Ahmedîler hakkında yayın yapmak, onları Müslüman olarak göstermek yasaklanmış, camileri ibadethane olarak kabul görmemiştir.

2017 yılının Eylül ayında Pakistan’da Seçim Reformu Değişiklik Taslağı ülkede Ahmedîlik tartışmalarını yeniden alevlendirmiştir. Sokak hareketlerini doğuran sebep, milletvekillerinin seçim kanunda yer alan yemin metninin değiştirilmesiydi. “Yemin ederim ki Hz. Muhammed son peygamberdir.” ibaresi “İnanıyorum ki Hz. Muhammed peygamberdir.” şeklinde değiştirilmiştir. Bu durum karşısında Ahmedizm’in yeniden güçleneceğine inanan Sünnî gruplar, protesto gösterilerine başlamıştır.

Lebbeyk Ya Resullullah (Emret ya Resulullah) Hareketi üyelerinin oluşturduğu göstericilere polisin müdahale etmesi sonucu başkentte ve diğer şehirlerde kitlesel protestolar patlak vermiş, çok sayıda gösterici hayatını kaybetmiş ve yaralanmıştır. Göstericiler yasa değişikliğinin Ahmedîlerin önünü açmak için yapıldığını iddia ederken hükümet sorunun bir ifade hatasından kaynaklandığını bildirerek olayları yatıştırmaya çalışmıştır.

Nihayetinde Pakistan meclisi, tepkilere neden olan Hazret-i Muhammed'le ilgili ifadede yapılan değişikliği iptal etmek zorunda kalmıştır. Yaşanan olayların ardından Pakistan adalet bakanı istifa etmiştir.

Kadıyanilik veya Ahmedîlik günümüzde 16 binden fazla cami, 500'ün üzerinde okul ve 30'un üzerinde hastane ile dünyanın dört bir yanına yayılmış durumda. Pakistan’daki varlığına şiddetle karşı çıkılan cemaat, Türkiye dahil olmak üzere pek çok ülkede faaliyet yürütüyor.

Yönetim mekanizması İngiltere’de olan cemaat yazılı ve görsel medyada oldukça aktif. Sosyal medyayı da etkin bir biçimde kullanan yapı, farklı dillerde yayın yapabiliyor. Pakistan siyasî tarihinde önemli bir yer edinen Ahmedîler, dinî görüşleriyle siyasî tartışmaların odağındadır. Ahmedîler halihazırda dünyanın farklı bölgelerinde Gulam Mirza Ahmed Han’ın görüşlerini yaymaya devam ediyor.