Osmanlı mimarisini milenyuma taşımak: Şeyh Muhammed Kazım Aydın Türbesi
Siirt şehir merkezinde yer alan Çal Mahallesi’nde bulunan Şeyh Muhammed Kazım Aydın Türbesi aslında Kazımiye Külliyesi’ne ait bir birimdir. Türbenin yakınında çift minareli cami, şadırvan, modern bir medrese binası ve mezarlık bölümü yer almaktadır.
1996 yılında vefat eden Nakşibendi Şeyhi Muhammed Kazım Aydın için 1997-1999 yılları arasında Mimar Hüsrev Tayla tarafından inşa edilen türbenin banileri Şeyh Efendi’nin oğulları ve müritleridir.
Mimar Hüsrev Tayla tarafından tasarlanan türbe betonarme sistemde inşa edilmiş olup Şanlıurfa’dan getirtilen Nahit taşlarıyla cepheleri giydirilmiştir. Çok çeşitli özelliklere sahip olan bu taş çeşidi özellikle başta Şanlıurfa ve Gaziantep olmak üzere Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde sık tercih edilen bir taş çeşididir.
Erken Osmanlı dönemi ile Klasik Osmanlı dönemi mimarisinin bir arada kullanıldığı türbe çokgen planlı olup üzeri tek bir kubbeyle örtülmüştür. Türbe ziyaretçilerin dışarıdan türbe etrafını dolaşmasını sağlayacak revak (dolanma koridoru) ile kuşatılmıştır. Bu uygulama Klasik Osmanlı mimarisi içinde değerlendirilen Mimar Sinan’ın inşa ettiği Kanuni Sultan Süleyman Türbesi’ndeki revak düzenlemesini hatırlatmaktadır.
Türbenin avlu kapısında ve içeriye geçişi sağlayan kapılarda kitabe panoları yer almaktadır. Bu kitabe panolarında ebced hesabıyla türbenin inşasına başlandığı tarih ile inşasının bittiği tarihi veren tarihler düşürülmüştür. Söz konusu kitabeler meşhur hattat Hasan Çelebi tarafından yazılmıştır. Türbenin kündekâri tekniğinde inşa edilen ahşap kapı kanatları özel olarak İstanbul’da imâl edilmiştir. Kapı kanadında kullanılan baklava desenli sedef kakmaların orantıları kapıyı ön plana çıkarmaktadır.
Türbenin içinde merkezde Şeyh Muhammed Kazım Aydın’a ait mermer kaide üzerinde yükselen sanduka ve hemen yanında 2019 yılında vefat eden ve vasiyeti gereğince buraya defnedilen Şeyh Muhammed Kazım Aydın’ın hanımı Safiye Aydın’ın mezarı yer almaktadır.
Türbe içi beden duvarları belirli bir seviyeye kadar Kütahya’da özel olarak üretilmiş çinilerle kaplanmıştır. Turkuaz renkli çokgen karolar pencere çerçevelerinde ve beden duvarı üstlerinde lacivert zemin üzerine bitkisel desenlerden oluşan bordürlerle sınırlandırılmıştır. Çini bordürlerin üzerinde ise yine çiniden içi bitkisel motiflerle şekillenmiş salbekli şemse motifleri yerleştirilmiştir. Beden duvarlarındaki bu uygulama Erken Osmanlı mimarisinin en önemli yapılarından biri olan Bursa Yeşil Türbe’yi akıllara getirmektedir.
Beden duvarlarının üstünde yatay dikdörtgen mermer panolar üzerinde çeşitli ayetler işlenmiştir. Hasan Çelebi tarafından yazılan ayetlerin her biri sanat eseri değeri taşımaktadır. Türbenin kubbe göbeğinde yer alan ayet de aynı hattat tarafından yazılmıştır.
Türbe içindeki kalem işi motifleri ve renkleri, revzenler (alçı pencere) ve başarılı avize tasarımı Osmanlı sanatındaki uygulamaları hatırlatmaktadır. Bu durum konuyu iyi bilen ve başta İstanbul ve Bursa olmak üzere pek çok şehirde restorasyon çalışması yapan Mimar Hüsrev Tayla’nın Osmanlı sanatına ne derece hâkim olduğunu göstermektedir.
Anadolu Selçuklu yapıları ön plana çıkmaktadır. 20. yüzyılın sonunda inşa edilen ve hem mimarisi hem de süslemesi açısından Osmanlı sanatının farklı dönemlerini bünyesinde barındıran Şeyh Muhammed Kazım Aydın Türbesi diğer yapılardan farklı tasarımıyla bölgeye renk katmıştır. Tasarımı ve süslemeleriyle bölgeye Cumhuriyet döneminde inşa edilmiş bir “Osmanlı yapısı” havasını vermiştir.