Türkiye’de Mimarlık Eğitimi: Öncü Mimarlık Fakültelerimizin Tarihçesi

MEHMET ATALAY YILMAZ
Abone Ol

Osmanlı Tanzimatları ile başlayıp Cumhuriyet ile devam eden modern eğitim serüvenimizin meyvelerinden olan mimarlık okullarımız, Türkiye coğrafyasındaki kentleri inşa eden mimarların eğitim gördüğü okullar olması sebebiyle hepimizin hayatına direkt veya dolaylı olarak dokunmuş kurumlardır. Gördüğümüz her modern veya tarihi binada bu okulların sıralarından yetişmiş mimarların çizgileri bulunmaktadır. İsimleri, yerleri, binaları ve kadroları günümüze kadar birçok kez değişime uğrasa da her biri birer mimari ekol olmayı başarmış olan fakültelerimizin tarihçesine gelin birlikte göz atalım.

Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi – Kaynak: MSGSÜ Arşivi

Ülkemizde mimarlık eğitimi konusunda kökleri en eskiye dayanan kurumlardan birisi günümüzdeki adıyla Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi’dir. Sadece mimarlık eğitimi bağlamında değil çok daha büyük ölçekte Türk eğitim dünyasının en köklü kurumlarından olan MSGSÜ, temeli 19. yüzyıl sonlarına dayanan bir tarihe sahiptir. Sanat Tarihçisi, Arkeolog, Müzeci, Ressam Osman Hamdi Bey tarafından 1882’de Sanayi-i Nefise Mektebi adıyla kurulan okul, 2 Mart 1883 tarihinde eğitim vermeye başlamıştır. Ülkemizin ilk sanat ve mimarlık yüksekokullarından biri olan Sanayi-i Nefise Mektebi, 1928’de Güzel Sanatlar Akademisi adını almıştır. Cumhuriyetin ilanına kadar çok sayıda ressam, heykeltıraş, müzisyen ve mimar yetiştiren bu köklü kurum, cumhuriyet sonrasında da modernize edilerek sanat ve mimarlık dünyasına önemli isimler kazandırmaya devam etmiştir.

Güzel Sanatlar Akademisi Öğrencileri – Kaynak: MSGSÜ Arşivi

Sanayi-i Nefise Mektebi adıyla Osman Hamdi Bey tarafından kurulan okul ilk yıllarında Arkeoloji Müzesi binasının karşısındaki binada sadece sekiz kişilik bir öğretim kadrosu ve yirmi bir öğrencisi olan bir eğitim yuvası olarak teşkilatlanmıştır. Resim, Heykel ve Mimarlık dallarında eğitime başlayan mektep, kurulduğunda Ticaret Nezareti (Bakanlığı) ‘ne bağlı olarak kurulmuş olsa da eğitime başladıktan üç yıl sonra Maarif (Milli Eğitim) Nezareti’ne bağlanmıştır. 1910 yılında Osman Hamdi Bey’in vefatı tüm akademide büyük bir hüzne boğmuş ancak onun bıraktığı bu entelektüel miras üzerinde nitelikli eğitim devam ettirilmiştir. Osman Hamdi Bey’in vefatının ardından yerine kardeşi Halil Ethem Bey müdür olarak atanmıştır.

Bir dipnot: Osman Hamdi Bey’in üç kardeşi vardır. Bunlar Halil Ethem, İsmail Galip ve Mustafa Beylerdir. Sonraki yıllarda ülkemizin mimarlık camiasında adından çokça söz ettirecek olan Sedat Hakkı Eldem, Osman Hamdi Bey’in kardeşi İsmail Galip Bey’in torunudur.

Sanayi-i Nefise Mektebi – Kaynak: MSGSÜ Arşivi

1923 yılında açılan Tezniyat (Süsleme) bölümü kurumun eğitim verdiği dördüncü dal olarak kayıtlara geçmiştir. 1926 yılında Cemile Sultan Sarayı’na taşınan Sanayi-i Nefise Mektebi aynı yıl erkek ve kız öğrencilerine karma eğitim vermeye başlamış ve eğitimdeki modernizasyon adımlarından biri daha atılmıştır. Tezniyat Bölümü açıldıktan 10 yıl sonra iç mimari, grafik ve afiş atölyeleri bu bölümün uzmanlık dalları olarak kurulmuştur. 1928 yılında Güzel Sanatlar Akademisi adıyla eğitim vermeye devam eden okul birkaç kez daha isim değişikliğine uğramıştır. Bu değişikliklerden bir diğeri 1982 yılında yapılmış ve akademi ‘’Mimar Sinan Üniversitesi’’ adını almıştır. Günümüzdeki ‘’Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi’’ ismi ise 2004 yılında resmileşmiştir.

Taşkışla – Kaynak: İTÜ Arşivi

Ülkemizde mimarlık eğitimi bağlamında köklü kurumlardan bir diğeri de İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi’dir. Fakültenin temelleri, Hendese-i Mülkiye Mektebi olarak kurulduğu 1884 yılına kadar uzanmaktadır. 1928 yılında Yüksek Mühendis Mektebi olarak isim değiştiren okul, cumhuriyetin eğitim alanında yaptığı modernleşme çalışmalarına uyum ve katkı sağlayarak çağdaş mimarlık eğitimi vermeye başlamıştır. 1940 yılında ilk Yüksek Mühendis Mimar mezunlarını veren okulun eğitim kadrosu dönemin mimari camiadaki ileri gelen isimlerinden oluşmaktadır. 20. yüzyılın başında Nafia (Bayındırlık) Nezareti’ne bağlı olarak yol, demiryolu, su işleri ve inşaat-mimarlık şubelerine ayrılmış olan sistemin mimarlık kısmı 1944 yılında Mimarlık Fakültesi’ne dönüşmüştür.

Taşkışla’da Bir Sergi – Kaynak: İTÜ Arşivi

1944 yılı aynı zamanda Taşkışla’nın İTÜ Mimarlık Fakültesi’ne tahsis edilmesi münasebetiyle okulun tarihinde ayrı bir önem arz etmektedir. Bir tıp okulu olarak Williams James Smith tarafından tasarlanan bina 1847 yılında inşa edilmiştir. Taşkışla 1849 yılında Sultan Abdülmecid’in emriyle kışlaya,1853 yılında Fransız askerleri için hastaneye evrilmiştir. Balkan Savaşı boyunca yine askeri hastane olarak kullanılan bina 1944 yılında İTÜ Mimarlık Fakültesi olarak kullanılmaya başlanmıştır. Prof. Paul Bonatz ve Prof. Emin Onat tarafından hazırlanan onarım projesi ile hastane zamanlarının binaya verdiği zararlar onarıldıktan sonra bina İTÜ Mimarlık Fakültesi binası olarak eğitime açılmıştır.

Taşkışla Ana Giriş Kapısı – Kaynak: İTÜ Arşivi

İngilizce eğitim konusunda da öncü üniversitelerimizden olan İstanbul Teknik Üniversitesi, yabancı dilde meslek eğitimi bağlamındaki birikimini ve yetkin akademik kadrosunu mimarlık fakültesi özelinde de göstermektedir. 1996 yılında %30; 2010 yılında da %100 İngilizce eğitime başlayan İTÜ Mimarlık Fakültesi, beş farklı lisans eğitiminin yanı sıra 16 yüksek lisans programı, 3 adet tezsiz yüksek lisans programı ve 9 adet doktora programıyla lisansüstü düzeyde eğitim verilmektedir.

YTÜ Mimarlık Fakültesi Binası – Kaynak: YTÜ Arşivi

Yıldız Teknik Üniversitesi bünyesinde eğitim veren mimarlık fakültesinin geçmişi ise Hendesehane-i Mülkiye’ye dayanmaktadır. 1874 yılında Galata Sarayı’nda Nafia Nezareti’ne bağlı olarak kurulan Hendesehane-i Mülkiye okulu, Sultan II. Mahmud döneminde eğitimdeki modernleşme politikaları sonucunda kurulan okullardan birisidir. 1911 yılında kurumsallaşarak bir çağdaş akademi haline dönüşen bu eğitim kurumu, 1923 yılında Nafia Fen Mektebi daha sonra da 1937 yılında İstanbul Teknik Okulu adını almıştır.

YTÜ Mimarlık Fakültesi Binası İç Mekanı– Kaynak: YTÜ Arşivi

Yıldız Sarayı’ndaki ahşap köşkler derslik ve kütüphane olarak değerlendirilirken, Çukursaray pansiyon olarak düzenlenmiştir. Damatlar Dairesi olarak bilinen yapıysa dış beden duvarları korunarak mimar Emin Onat tarafından hazırlanan planlara uygun olarak yeniden inşa edilir ve 1939 yılı güz döneminde İnşaat ve Makine şubelerinin kullanımına açılır. Mimarlık alanında ihtisasi olarak eğitime başlanması ise 1942 yılına tarihlenmektedir. 1969 yılına kadar İstanbul Teknik Okulu adı ile eğitime devam eden okul, bu tarihte İstanbul Devlet Mühendislik ve Mimarlık Akademisi adını almıştır.

YTÜ Mimarlık Fakültesi Binası – Kaynak: YTÜ Arşivi

Akademi ünvanını aldıktan sonra tam anlamıyla üniversite yapısına kavuşan kurumda 1971 yılı ise mimarlık bölümünün bağımsız bir fakülteye dönüştüğü tarih olarak karşımıza çıkmaktadır. 1982 yılında Yıldız Üniversitesi ; 1992 yılında da Yıldız Teknik Üniversitesi adını alan bu köklü eğitim kurumu, yılların getirdiği birikim ve ihtisaslaşma ile nitelikli mimarlar yetiştirmeye devam etmektedir.

ODTÜ Mimarlık Fakültesi Binası İç Mekanı– Kaynak: Salt Galeri

Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Türkiye ve etrafındaki Orta Doğu ülkelerinin kalkınmalarına katkıda bulunmak, özellikle fenni ve sosyal bilimler alanlarında uzmanlaşmış insan gücü sağlamak üzere 15 Kasım 1956 tarihinde "Orta Doğu Yüksek Teknoloji Enstitüsü" adıyla kurulmuştur. ODTÜ Mimarlık Fakültesi ise ODTÜ’nün kurucu fakültesi olarak 1956 yılında üniversite ile birlikte açılmıştır.

ODTÜ Mimarlık Fakültesi Binası İç Mekanı– Kaynak: Salt Galeri

Mimarlık fakültesi bünyesinde şehircilik, konut ve inşa politikaları ve planlama sorunlarına çözüm üretecek profesyonelleri yetiştirme amacıyla düzenlenmiş dersler hazırlanarak 1956 yılında eğitime başlanmıştır. ODTÜ Mimarlık Fakültesi’nin günümüzde de kullandığı bina ise 1961 yılında açılan mimari tasarım yarışmasında seçilen Behruz Çinici ve Altuğ Çinici tarafından tasarlanan proje ile inşa edilmiştir. 1963 yılında yapımı tamamlanan bina; brüt beton kullanımıyla, galerileriyle ve iç içe geçmiş avlularıyla hala brütalist mimarinin önemli örneklerinden biri olarak birçok çalışmaya konu olmaktadır.

ODTÜ Mimarlık Fakültesi Binası İç Mekanı– Kaynak: Salt Galeri

Genel olarak brütalist bir anlayışla tasarlanan bina, Getty Vakfı’nın 20. yüzyılda inşa edilmiş 12 modern dönem mimarisi eserinin korunmasına yönelik girişimine dahil edilmiştir. “Keeping It Modern” adı altındaki projede dünya çapında mimarlarla ve tasarımlarıyla beraber ODTÜ Mimarlık Fakültesi ve Behruz- Altuğ Çinici isimleri yer almıştır.

ODTÜ Mimarlık Fakültesi Binası İç Mekanı– Kaynak: Salt Galeri

ODTÜ Mimarlık Fakültesi, bu köklü geçmişin kazandırdığı kurumsal bellek ve tecrübenin de yardımıyla ulusal ve uluslararası düzeyde profesyonel ve akademik mimarlık uygulamalarında liderlik yapabilecek bireyleri yetiştirmeyi amaçlamaktadır. Öğrencilerini gerekli küresel ve yerel bilgi ve eleştirel anlayışla donatmak için birçok ders verilmekte ve ulusal-uluslararası etkinliklere ev sahipliği yapılmaktadır.

KTÜ Mimarlık Fakültesi Binası – Kaynak: KTÜ Arşivi

Karadeniz Teknik Üniversitesi, İstanbul ve Ankara dışında kurulmuş ilk devlet üniversitesi olma özelliği ile Trabzon kentine ve Karadeniz coğrafyasına eğitim bağlamında verilen değerin somutlaşmış örneklerinden birisidir. 1955 yılında Trabzon milletvekillerinden Mustafa Reşit Tarakçıoğlu ve arkadaşlarınca hazırlanan yasa teklifinde KTÜ’nün bir üniversiteden daha fazlası olmasından şu şekilde bahsedilmiştir.

Karadeniz Teknik Üniversitesi adıyla, bilimsel üretimin yanında, hizmet vereceği geniş bölgenin araştırma merkezi ve laboratuvarı olacak yeni bir yükseköğretim kurumu kurulması.’’

KTÜ Mimarlık Fakültesi Binası – Kaynak: KTÜ Arşivi

Bu yasa teklifi mecliste kabul edilmiş böylece Temel Bilimler, İnşaat-Mimarlık, Makine-Elektrik ve Orman Fakülteleri kurulmuştur. İnşaat ve Mimarlık Fakültesinin ilk öğrencileri, iki yıl Temel Bilimler Fakültesi'nce İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi desteğiyle yürütülen ortak bir program uyarınca öğrenim görmüşler; 1965 yılında teknik kadroların oluşmaya başlamasıyla İnşaat Mühendisliği ve Mimarlık Bölümlerinden birini seçerek 5 yıllık bir öğretim sürecinin ardından 1967–1968 öğretim yılında Karadeniz Teknik Üniversitesi'nin Yüksek Mühendis ve Yüksek Mühendis Mimar diplomalı ilk mezunlarını oluşturmuşlardır.

KTÜ Mimarlık Fakültesi Binası – Kaynak: Atalay Yılmaz Arşivi

2005 yılında Mühendislik-Mimarlık Fakültesi kapatılarak, Mühendislik Fakültesi ve Mimarlık Fakültesi olarak ayrı ayrı yapılandırılmıştır. 1963’de kurulan Mimarlık, 1990’da kurulan İç Mimarlık ve 2003’de kurulan Şehir ve Bölge Planlama bölümlerinden oluşan 3 bölüm, 2005 yılından beri Mimarlık Fakültesi çatısı altında akademik çalışmalarına devam etmektedir.

Bu köklü geçmişine rağmen son yıllarda adı akran üniversiteleri kadar mimarlık camiasında zikredilmeyen KTÜ Mimarlık Fakültesi, çok sayıda alanında uzman öğretim üyesinin oluşturduğu akademik kadrosu ile gerek sektöre gerek akademiye gerekse diğer alanlara nitelikli insan gücü sağlamaya devam etmektedir.