'Şairaneden magazine': Yazık oldu Murat efendiye

“Şairler ne konuşurlar? Her şey konuşulabilir ama bunların en keyiflisi başka şairlerin dedikodusunu yapmaktır. Bu işi Cemal’le sık sık yapardık.” (375, 2018). Belge bu cümleleriyle son kitabı “Şairaneden Şiirsele-Türkiye’de Modern Şiir”i özetlemiş oluyor aslında. Şiiri bırakıp da şairi incelemeye çalıştığı için bu kitap; son günlerde ciddi, daha doğrusu gayriciddi tartışmaların merkezine yerleşti, Belge’nin yoldaşları diye bildiğimiz Orhan Koçak ve Enis Batur gibi isimler tarafından bile eleştiri dışı bulundu ve düşük not aldı. Belge kendi ayağına sıkmış, kurtulamaz, kim dedikodudan sağ çıkmıştır ki. Tahmin edilebileceği üzere son derece kolay yazılmış, kolay okunan tekrarlarla dolu bu eklektik kitabın öyle kompleks yapısı, ciddi bir tezi yok. Bu kolay yazılmışlık, yetkinlikle ilgili de değil, meseleyi önemsemezlikle ilgili. Şiir ne de olsa, şairler ise dedikodudan başka bir şey yapmaz. Eee sen şair değilsin, ama dedikodu yapıyorsun Bay Belge. İslami camiadan bir eleştirmen böyle şeyler söylese gerici ilan edilir, hemencecik Şuara suresinden bahis açılır, ardından “ya işte biliyorsunuz Kur’an da şairi aşağılıyor” cümlesi geliverir. Sadece konuşurlar, onlara cevap verecek olsak onlar alışkanlık gereği kulaklarını kendi söz kalabalıklarıyla tıkarlar.

Evet kolay bir kitap: Kitabın içine bakmadan kapağından yola çıkarak bile bazı sonuçlara varabilirsiniz. “Şairaneden Şiirsele” ne demek? Garipçiler “şairane” ifadesi ile kendilerinden önceki bütün şairleri küçümser. Garip manifestosunu Orhan Veli şöyle sonlandırır: “Eskiye ait olan her şeyin, her şeyden evvel de şairanenin aleyhinde bulunmak lazım.” (22, 2006). Buna katılıyor Belge ve Modern şiirimizin merkezine Garip’i yerleştiriyor, boş bir çaba bu. II. Yeni’den sonra gerçekler gün yüzüne çıktı. Tartışmanın anlamı yok. Ayrıca şairane diye yaftalanan şairlerin hemen hepsi karşıdır şairaneye. Nazım Hikmet’in Memet Fuat’a yazdığı bir mektubunda şöyle bir ifade geçer: “Ben şairanelikten, sululuktan, yapmacıktan, züppelikten nefret ederim.” (50, 1994). İtiraf edeyim, “Şiirsel” i tam manasıyla çözemedim. –sal, isimden isim yapar. Muharrem Ergin’e bakalım: “İşlek olmayan eklerden biridir. Yer ifade eder Kum-sal kelimesinde vardır.” (168, 1993).

Şiirsel: Şiirin kum gibi bol olduğu yer, diyebilir miyiz? Saçma. Uydurma sözcüklerle – sözcük de onlardan biri- birlikte sıfat olarak da kullanılmış: Şiirsel ifade. Şiire benzeyen ifade, şiir gibi ifade filan. Köksüz tabii. Bu da oturmuyor. “Şair Gibiden Şiir Gibiye” olmaz. “Şair Gibiden Kum Gibi Çok Şiire” daha hoş. Kitabın değilse de isminin kompleks bir yapısı varmış, en azından bunu anladık. Bence, bu kitabı spekülasyonlar yaratarak gündeme taşımak istemiş Belge, yoksa böylesine akıl dışı şeyler konuşur muydu, saçma sapan anekdotlara başvurur muydu. İşte onlardan biri: “Necip Fazıl’ın gerçekten Allah’ın varlığına iman etmiş biri olduğu kanısında değilim. Necip Fazıl buna iman edenlerle birlikte olmayı –ve gerektiğinde onların önderi olmayı- seviyordu, diye düşünürüm. Bu ‘dinî cemaat’i aynı zamanda ‘milli’ bir duyguyla bir araya gelmiş bir topluluk olarak düşünmek gerek.” (178, 2018). Hadi susabilirsen sus. Kendi değerlerimizi savunmak durumundayız.

Okudum, Belge’nin bu kitabını eleştiren birçok yazı okudum; bunların hiçbiri Necip Fazıl’a yapılan haksızlığa değinmemiş. Eleştirinin eleştirisi bile taraflı. Eleştirinin sefaleti bu. Yok Cemal Süreya sevgilisi Tomris Uyar’ı dövmüştür, yok dövmemiştir, çok sevmiştir, Attila İlhan’ı aşağılamış olamaz, yazılarında yücelerin en yücesine koymuştur; Belge, Ece Ayhan’a bunu yapmamalıydı, ayıp yahu, şu ismi almış da bunu almamış gibi bilindik sol didişmeleri. Necip Fazıl’ı savunmak bize düşüyor doğal olarak. İslamiyet’te kimsenin imanı sorgulanamaz, bu sıradan bir temel kidedir, batını bilemeyiz, bunun için azıcık Kur’anî bilgi yeter, öyle kapsamlı kuramsal okumalar yapmaya gerek yoktur. Kişi kelime-i şahadet getirip Müslüman olduğunu ilan etmişse kimse onun aksini söyleyemez. Evet Hıristiyanlıkta vaftiz ve aforoz etmek gibi şeyler var. Belge, dinleri karıştırmış olabilir mi, olabilir; ama yok bir dakika, “Türkiye’de Modern Şiir”i belirleme iddiasıyla yola çıkan öncü entelektüellerimizden biridir kendileri, böyle bir hata yapmazlar.

Bilerekten birdenbire papaz cübbesi giyiniyor ve Hıristiyan usulü ile Necip Fazıl’ı İslam dininden aforoz etmeye kalkıyor, bu sanırım biraz post-modern oluyor, bilinçli yapıyor bunu, yoksa post-modern olamaz. Niçin öfkesine ve önyargısına yenik düşen Belge’yi dikkate alalım ki, böyle bir adamın tutkusu da yanıltıcı olur, dolayısıyla çok sevdiği şairler hakkında söyledikleri de gümbürtüye gider. Kitap bu tarz gümbürtülerle dolu zaten. Biliyorum eleştiri, tamamen tarafsız olamamıştır, ancak hiçbir milletin edebiyatında bizdeki kadar kan akıtmamıştır diye düşünüyorum. Bizim edebiyatımız, ne yazık ki kendi dışındakileri kurşuna dizmeklerle meşhurdur. Bu mecaz değil, gerçek kurşundur, Sabahattin Ali gibilerin yediği türden kurşun. Necip Fazıl, kitabına almadığı şiirleri için çok açık konuşur: “Mal sahibi bensem, bunları istemediğim, tanımadığım ve çöplüğe attığım bilinsin.” (11, 2003). Belge, bir vazifeli gibi Necip Fazıl’ın sofrasına atlayıp çöplüğünü karıştırmış. Çöpte bulduklarını ana malzeme olarak değerlendirmiş. Şiiri kriminal bir mesele gibi ele almış, bunu keşke Necip Fazıl’ın “Çile”si üzerine yoğunlaşarak yapsaydı. Yine de bir sonuca varamazdı, çünkü hiçbir şairi hakkıyla inceleyememiş, dedikodunun şehvetine kapılmış, yer yer hoş tespitlerde bulunuyor, ama o kadar.

Necip Fazıl’ın çöplüğünü karıştıranlar en fazla şunlara rastlayabilir: iskambil kağıtları, at yarışı kuponları ya da “Çile”ye alınmamış şiirler. Belge, dünyadaki bütün kumarhaneleri kapatmaya yetecek denli bir bilinçle kumarı lanetliyor. Helal olsun diyoruz ona, ne dindar ne ahlaklı adammış. Burhan Belge’nin oğlu ya, elitlerle oturup kalkmış Belge, çocukluğundan bir anı parçacığını bizlerle paylaşıyor, doğru mu hatırlıyor bilemiyoruz: “Babamın –Menderes’le- İstanbul’a geldiği bir seferdi. Heyet her zamanki gibi Park Otel’de kalıyordu. Ben de gitmiştim. Necip Fazıl geldi. Akşam yemeğine otelin lokantasına indik. O gün benim doğum günümdü. Bunun lafı geçince Necip Fazıl iki kolunu iki yana açıp ‘Neden söylemiyorsun, Murat?’ dedi. ‘Bilseydim, seni Japon Pazarı’na götürürdüm, al ne istiyorsan al, derdim’ dedi… Ama Necip Fazıl o sıralar meteliğe kurşun atıyor. Babama düşkünlüğü de ondan (ona geleceğim)… Büyük Doğu’yu çıkarmak istiyor. Babam kanalıyla Menderes’e erişmek derdinde…

Benim bildiğim konuşulduğunu hatırladığım, kağıt darlığı çekilen o dönemde aldığı parayı (ya da devletten aldığı kağıdı satarak edindiği parayı) kumarda yediğiydi… Dergisini çıkarmak istiyordu. Ama parayı cebinde görünce, ‘kumarbaz’ın bilinen tutkularına kapıldı herhalde. Cebindekini artıracağını umdu… filan.” (177-178, 2018). Necip Fazıl o sıralar meteliğe kurşun atıyor, cümlesi bir yönüyle doğrudur, çünkü hiçbir zaman zengin olamamıştır, varını yoğunu “Büyük Doğu”ya yatırmıştır, bir yönüyle yanlıştır, çünkü Necip Fazıl’ın meteliğe kurşun atmadığı bir zaman yoktur, “o sıralar” vurgusu hatalıdır. Belge’nin bütün kitabı boyunca karşımıza çıkan şu psikanalitik okuma yönteminden azıcık biz de yararlanalım: Eğer Necip Fazıl bir oyuncakla katılsaydı doğum gününe Murat’ın belki de yazısı bu kadar sert olmazdı. İlk taşı günahsız olanınız atsın, diyerek meseleyi açalım.

Necip Fazıl’ı özel hayatı nedeniyle eleştirip duranlar sanki pür ü pak. ekşisözlük’te madde başlığı olarak Murat Belge’nin babası “Burhan Belge”yi girin. Ekşisözlük bu, yalancının önde gidenidir, diyorsanız, google’a yazın. Burhan Belge, Macaristan güzellik kraliçesi Zsa Zsa Gabor’la evlenmiş. Şimdiki zaman olsa mutluluklar dilerim, derdim. Ankara bürokrasisi o yıllarda bu kadınla yaşanan yasak aşklarla çalkalanmıştır. Bürokratlar arasında kimler kimler yok ki. Gabor, Türkiye’den zorunlu ayrılışının ardından Hollywood yıldızı olmuş, Türkiye’deki yıllarıyla ilgili ilginç açıklamalarda bulunmuş. Kumar, bu meselenin yanında ne ki. Murat Belge, ortak malcılıkla bizi kandıramaz. Marks ve Engels’in kadın konusundaki fikirlerini biliyoruz, namuslu adamlar onlar, üstelik Türk toplumunda namusun ne denli önemli olduğunu biliyorsun, doğru bile olsa inanmıyoruz biz bunlara, kulak asmıyoruz, kişisel veya ata tarihin bizi ilgilendirmez, biz yazdıklarına bakmak istiyoruz.

Sen de keşke Necip Fazıl’a yazdıklarından bakmayı başarabilseydin. Bakın kötü niyetli arayışlarının ardından Necip Fazıl’ın çöplüğünde daha neler buluyor: “Kadın Bacakları.” Bu şiiri şerh ederken Belge, şöyle diyor: “Necip Fazıl’ın iflah olmaz bir ‘poseur’ olduğu bilgisiyle bakınca…” (171, 2018). Poseur; poz veren, numaracı anlamına geliyor. “Kadın Bacakları” şiirini bırakıp şairi şerh ediyor, öylesine iştahı kabarıyor ki en basit bir kuramsal kavram olan şiir kişisini (persona) unutuyor. “Çile”nin dışında kalan bu şiiri adeta merkezine alıyor. Kaba, kötü niyetli çünkü. Kitabın öteki bölümlerinde kendi cenahından şair ve yazarların geneline – istisnalar var tabii- büyük bir saygı ve titizlikle yaklaşıyor, hatta yer yer abartıyor. Mesela, Nazım Hikmet’in gösterişe olan sempatisini nasıl yumuşak tonla anlatıyor: “Nâzım Hikmet, gençliğinde ‘exhibitionist’ denecek tavırları olan bir kişiydi. Bu başkalarının anlatımı kadar kendi yazdıklarından da çıkarsanabiliyor. Böyle olması da anlaşılır bir şeydir. Fiziksel yapısından başlayarak, herkesten farklıydı ve bunu da hem kendisi hem başka herkes, hemen görebiliyordu. Gururluydu, kendine güveniyordu, kimsenin karşısında saygı duruşuna geçmeye niyeti yoktu.”

Nazım’ı adeta mitolojik bir kahraman gibi lanse ediyor. Necip Fazıl’ın egosunu da hayli hayli gurur diye okuyabilirdi: “Necip Fazıl’ın ego sorununu şiirinde tespit etmek zor bir şey değildir; ama tiyatrosu, tiyatro olduğu için, bu konuda daha sağlam verilerle doludur. Bir Adam Yaratmak’ta kahraman Husrev Necip Fazıl’ın ‘çelişkiler yumağı’, karmaşık insanı olmak üzere çizilmiştir… Necip Fazıl bir mitomandı. Yani, uydurur, ancak uydurduğuna kendisi de inanırdı.” (172, 175; 2018). Sanatın en ciddi empati işi olduğunu biliyoruz. Bu evrensel prensipleri hiçe sayıyor Belge, ama mesele Orhan Veli gibi kendine yakın isimler olunca bu bilgileri yarım yamalak da olsa hatırlıyor: “Orhan Veli ayrıca ‘taklitçi’dir. Örneğin hiç evlenmemiştir ama bayağı inandırıcı bir ‘Eski Karım’ şiiri yazabilir.” (225, 2018). “Oktay Rifat’sa biraz rol yapar, kendinden başka birinin ağzıyla konuşur.” (229, 2018). “Ama arkalardan gelen Necatigil ya da ‘şair’ ya da ‘anlatıcı…’” (308, 2018). Cemal Süreya da babası ölmeden “sizin hiç babanız öldü mü?/Benim bir kere öldü kör oldum” (26, 2000) diyor. Bir de “taklitçi”, “rol yapar” değil, “empatik” demek daha doğru olur.

Bazı ucu açık durum ve olguları istediğimiz gibi yorumlayabiliriz, ama bilinmelidir ki yorum, karşımızdakini değil bizi ele verir, yorum, bizim ta kendimizdir. Murat Belge’nin biyografik okumaları, köşe yazarlığının da altında, bir çeşit magazin gazeteciliği, paparazziden öteye geçmiyor: Şairlerin aşkları. Gelinen son noktada modern eleştiri, metin incelemesinde biyografik okumayı doğru bulmazken dedikoduya ne der acaba. Günümüzde bir edebiyat profesörü nasıl böyle Orta Çağ şerh yöntemiyle metin inceler, anlamak zor. Umberto Eco yaşıyor olsaydı Belge’yi eşek sudan gelinceye dek döverdi; Marks hoca mı, Marks hoca ona ağız dolusu küfrederdi. Devamı Cins nisan sayısında…

KAYNAKÇA:

Belge, Murat; Şairaneden Şiirsele-Türkiye’de Modern Şiir, İletişim Yay., İstanbul 2018. Cemal Süreya; Sevda Sözleri, YKY, İstanbul 2000. Ergin, Prof. Dr. Muharrem; Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yay., İstanbul 1993. Kısakürek, Necip Fazıl; Çile, Büyük Doğu Yay., İstanbul 2003. Orhan Veli; Şairin İşi, YKY, İstanbul 2006. Nâzım Hikmet; Cezaevinden Memet Fuat’a Mektuplar, Adam Yay., İstanbul 1993. Nâzım Hikmet; Yazılar 1, YKY, İstanbul 2007.