Dijital teknolojiler çıraklık kurumunu nasıl etkiliyor, beceri kodu nedir?

İlk gençlik yıllarımda Massachusetts'in batısındaki Sturbridge köyünün yeniden ayağa kaldırılma sürecini yakından takip ettim. Bakırcılıktan fıçı yapımına, kumaş boyamacılığından kalaycılığa kadar çok farklı zanaatların çıraklarını ve ustalarını izleme fırsatı buldum.

Ebeveynlerim eğitimciydi. Bu nedenle eğitim ve beceri geliştirme hakkındaki teoriler, araştırmalar, düşünceler, evde sürekli konuşulan konulardandı. Gençlik yıllarımda bu meseleler benim için, entelektüel bir merak konusu hâline geldi. Üniversiteden ayrıldıktan sonra hızlı bir şekilde iş dünyasına girdim. Zaman geçtikçe öğrenmenin ve beceri geliştirmenin okulda anlatıldığından çok daha önemli olduğunu fark ettim. Okul, -Amerika Birleşik Devletleri'nde yaygın biçimde olduğu gibi- beceri geliştirmek için ideal bir yer değildir.

Beceri, baskı altındayken güvenilir bir şekilde sonuç üretebilme tecrübesidir. Bu da farklı koşullarda bolca pratik yapmayı gerektirir. Pratik, çıraklık tarzı bir etkileşim içinde yapıldığında daha etkili olur. Fakat bu tür çalışmalar, sıklıkla hafife alınır. Oysa günümüzde iş dünyası, artık çok daha ayrıntılı ve girift. İşin içinde çok fazla rol, ayrım ve bilgi akışı var. Bunlardan en az birinde ustalaşmak için nitelikli eğitime tabi tutulmalısınız. Bununla birlikte stres altında iş bitiricilik becerisini de geliştirmek gerekiyor. Bu alanda yapılmış araştırmaları incelerseniz, bunun uzmanlar ve acemiler arasındaki bant genişliği yüksek, temaslı ve frekanslı etkileşim sayesinde gerçekleştiğini görebilirsiniz.

Çıraklığın ilk aşaması

Soyut ve somut bilgi kaynaklarına dayalı beceri geliştirme yöntemleri arasında kritik bir ilişki vardır. Kitabımda bahsettiğim “beceri kodu” fikri, dijital teknolojinin yetenek geliştirmenin önüne koyduğu engellere rağmen bazı kişilerin çok hızlı ilerlediğini fark etmemle birlikte ortaya çıktı. Farklı mesleklerde ve teknolojik ortamlarda çalışan bu insanlar, beceri kazanmayı mümkün kılan temel çalışma koşullarını korumak için mücadele ediyor. Bütün bu örnekler arasında üç ortak unsur dikkat çekicidir: zorluk, karmaşıklık ve bağlantı. Aslında “çıraklık dönemi” dediğimiz beceri inşa etmenin temeli, bu üç sözcükten oluşur.

Peki, teknoloji beceri koduna nasıl müdahale ediyor? Zorluk, kişinin yetenek seviyesini, -ama doğal seviyeye kadar, daha ötesinde değil- zorlanmasını ifade eder. Karmaşıklık, çalışma sisteminizi ilgi alanlarınıza adapte etme süreçlerini ifade eder. Beceri geliştirmeyi, genellikle odaklandığımız bir meslekte iyi olmak şeklinde düşünürüz. Bu, beceri geliştirmenin bir parçasıdır, tamamını ifade etmez. Beceri gelişimi üzerine yapılan araştırmaların çoğu, odaklanmaya dayanmaktadır. Oysa beceri gelişimine giden sağlıklı yolculuk sağa, sola, yukarı ve aşağı bakmayı da içerir. Bu ideal durum, bağlantıların sağlıklı olmasıyla sağlanabilir. Bağlantı, güven ve saygı ilişkisini de ifade eder. Usta ile çırak arasında kurulan karşılıklı güven ve saygı bağı, beceri geliştirmenin temelini oluşturur.

Teknolojinin bu üç beceri geliştirme bileşeni üzerindeki etkisine bakıldığında, 30'dan fazla kriter dikkate alınarak yapılan çalışmalar şunu ortaya koyuyor: Yapay zekâ ve robotik gibi akıllı teknolojiler, bir uzmanın daha az yardımla daha fazla iş yapmasını mümkün kılıyor. Bu durum, “çırağa gerek yok” algısı yayıyor. Böyle bir imaj, çırak adaylarının, -çoğu zaman hiçbir deneyim elde etmedensistemin dışında kalmasına yol açıyor.

Gençler, çırak olma şansı bulamazlarsa bir meslekte geliştiklerini gösteren herhangi bir kanıt sunamazlar. Çıraklık için ideal yaşları geçirdiklerinde ise artık koçluk veya rehberlik talep etmeleri anlamsızlaşacaktır. Bu da iş hayatına kötü hazırlanmış olmak ve mücadele gücünüzün azalması demektir. Hem işverenlerin hem de müşterilerinizin gözünde güvenilirliğiniz düşer. Yaşınız ilerledikçe ustanızın sizinle bağ kurma isteği zayıflar. Beceri geliştirme sürecinde bu kaybı telafi etmek zorlaşır.

Dijital teknoloji kanalları, çıraklık eğitimini engellerse beceri gelişimi sağlanamaz. İnternet oyunları, sanal kumar, hatta aşırı sosyal medya kullanımı ustalığı engelleyen tuzaklardır. Bu konunun ustalar açısından sonuçlarına ilişkin kapsamlı bir araştırma henüz yok. Ben bir araştırma yaptım, fakat elbette çok daha fazlasına ihtiyaç var. New York Üniversitesine bağlı Stern School of Business'ta öğretim üyesi görevini sürdüren Dr. Callen Anthony ile gerçekleştirdiğimiz ortak çalışmanın raporu yayınlandı. Görünen o ki çıraklık eğitiminde ibre tersine dönüyor. Ustalar, sabırlı ve odaklanmış çırak bulmakta zorluk yaşadıklarını itiraf ediyor. Bu durumun ortaya çıkmasına yol açan en önemli sebep olarak da dijital teknolojiler gösteriliyor.

Bu gerçek, çıraklığı gereksiz hâle getirmiyor tabii ki. Hayat ne kadar hızlı değişirse değişsin ustalığa duyduğumuz gereksinim azalmayacaktır. Yeni ustaların yetişmesi için de çıraklık döneminin başarıyla yaşanması kaçınılmazdır. Bir sonraki teknoloji dalgasının usta – çırak ilişkisini nasıl etkileyebileceği ise henüz pek net değil. Ancak meseleye kötümser bakanlar da bir hayli fazla. Onlardan biri olmadığımı rahatlıkla söyleyebilirim. Çünkü son kertede hayatın gerektirdiği kazanacaktır.

Bu anlattıklarımda gençler için önemli bilgiler bulunduğunu düşünüyorum. Gençler, uyarılarımı dikkate alırlarsa kazançlı çıkarlar.

Konuya çıraklar açısından bakıldığında şunu söyleyebiliriz: Kendinizi yakın geleceğin ustaları olarak görün. Bu, gelecekteki müşterilerinize sorunlarını sizin ellerinize bırakmaları için güç ve güven veren şeyin kökenidir. Bir işte ustalaşmak için ona yeterince zaman ayırdığınızdan emin olun. Takviminizi doğru belirleyin. Bugünü kazasız atlatsanız bile bir sonraki yıkıcı teknoloji dalgasına kapılmayacağınıza dair kendinizi sınayın. Dijital tuzaklar, beceri gelişiminizi zorlaştıran bir pozisyona sokar sizi. Unutmayın ki öğrenmek için en iyi konumda olan gruplardan biri, çıraklardır.

Bu bağı koparırsanız, verimli bir çıraklık dönemini yaşamak için daha az fırsatınız olur. Belki işinizi yine yaparsınız, ancak esasen hâlâ acemisinizdir. Meslektaşlarınız arasında fark yaratmanın ayrıcalığını yaşayamazsınız. Bu çok ciddi bir kayıptır.

Beceri geliştirmek ve bir meslek sahibi olmaya çalışmak, sadece para kazanma gereksinimi ile ilgili değildir. İnsan; kabiliyetini sergilemek, iştigal ettiği işle saygı ve itibar elde etmek isteyen bir canlıdır. Bu, iyi yaşanmış bir hayatın anlamının bir parçasıdır. Motivasyon, öğrenme ve beceri geliştirme üzerine yapılan araştırmalarda, ustaların işlerinde bir amaç duygusuna sahip olmaya devam edebilmeleri için bir sonraki neslin yetişmesine yardımcı olma duygusunu karşılaması gerekir.

Çıraklığın ikinci aşaması

Keşfetme, geliştirme, uygulama; mesleğinizde ilerlemek için size makul bir yol haritası sağlar. Keşfetme, beceri kodunun mantığını kavrama noktasında kritik öneme sahiptir. Basit bir internet araştırması yaparak bu konuda çok sayıda kaynak bulabilirsiniz. Farklı meslekler, kuruluşlar, kurumlar, sektörler ve endüstriler göz önüne alındığında keşfetme süreci her zaman farklı şekilde gerçekleşir. Beceri sahibi olmaya çalışan her çırak, kendisine şu soruyu sormakla yükümlüdür: Zorluk, karmaşıklık ve bağlantı kanalları benim iş yerimde sağlıklı işliyor mu? Engeller nerede, yolunda giden şeyler neler, neden buradayım?

Geliştirme kavramı, bir meslekte mantıklı bir çerçeve içerisinde ilerlemeyi temsil eder. Bu sadece yerel bir yönetici ya da bir kuruluştaki bir çalışan için geçerli değildir. Bu aynı zamanda, çıraklık kurumunu tehdit eden bir bilişim çalışanı için de geçerlidir. Çırağı işin dışında bırakma sorunundan kaçınmak için, bu teknolojileri yeniden oluşturmanın yolları vardır. Teknoloji uzmanları, verimlilik artışı ve beceri gelişimini aynı anda sağlayacak yeni stratejilerin geliştirilmesinde aktif bir rol üstlenebilirler. Bunu hedefleyen yeni yaklaşımlar geliştirmek, kritik önem taşımaktadır.

Yönetim bilimi ve araştırma, organize bir ortamda yürütmeyi sağlayabilmek ile ilgilidir. Ne kadar faydalı bir değişim oluşturacağınız, keşfetme ve geliştirme kanallarını sağlıklı bir şekilde bir araya getirebilmenin sonucuna bağlıdır. Bu noktada bireyler, uygulamada stratejik eylemlerde bulunmak için çok daha donanımlı olacaktır. Şu anda iyi bir ustanın mottosu şu olmalıdır: “Verimliliğimizi nasıl artırabilir ve gençlerin becerilerini nasıl geliştirebiliriz?” Siz de bu soruları kendinize sorabilirsiniz. Bu vizyoner sorular, ustalık yolunda istikrarlı bir gelişme için daha doğru kararlar almanıza yardımcı olacaktır.

Daha ilginç veya farklı işlere yönelmek, aklınıza gelen ilk sonuç olabilir. Esasen bunların en son düşünülmesi gerekir. İlk adım, becerilerinizi geliştirmenize engel olabilecek teknolojik tuzaklara karşı ne gibi tedbirler alabileceğinizi belirlemektir. Bu, anlamlı iletişim bağlantılarını, güven ve saygı bağlarını geliştirmeyi de içerir. Öte yandan doğru kullanılan teknolojinin üretkenliği artırabileceği de bir gerçektir.

Sonuç olarak çıraklık kurumunun gerilemesi, hiç kimsenin yararına değildir. Çıraklığın gelişimi için gerekli olan sosyal dokunun yeniden inşası için herkese sorumluluk düşmektedir. Çıraklığın geleceğine yönelik senaryoları zenginleştirecek ortamın yaratılması kesinlikle mümkündür.

İnsan kaynakları profesyonelleri, öğrenme, gelişim ve yetenek geliştirme konularında tamamlayıcı bir role sahiptir. Bu hedefin gerçekleşmesi için kendi kuruluşlarının operasyonel yapısını yeniden düzenlemeye çalışan liderlerle iş birliği yapabilirler. Denemezsek gençlerin geleceğini feda ederiz.

*Bu yazının başlığı yazardan bağımsız editoryal olarak hazırlanmıştır.