Türkistan’da doğum oranları alarm veriyor

Aynı dönemlerde Kazakistan’da nüfus 6,5 milyondan 20 milyona çıkarak istikrarlı bir büyüme gösterdi. Türkistan’daki diğer ülkeler (Tacikistan, Kırgızistan ve Türkmenistan) daha mütevazı büyüme oranları gösterdi. Bu ülkelerin 1950'de 1,5-2 milyon olan nüfusları, 2024'te 6-9 milyona çıktı. Ancak Türkistan coğrafyasının tamamında nüfus artış hızlarında genel bir azalma eğilimi görülüyor. Bu sorunlar bölgenin en kalabalık ülkesi olan Özbekistan'da özellikle keskin bir şekilde yaşanıyor. Günümüzde Türkistan ülkelerinde toplam doğurganlık hızı, nüfus yenileme hızının üzerinde seyrediyor:

Özbekistan'da doğum oranında düşüş

Geçtiğimiz sene Özbekistan’da doğum oranı düşerken ölüm oranı yükseldi. Özbekistan İstatistik Komitesi’nin açıkladığı rakamlara göre 2024 yılında ülkede 926.400 çocuk doğdu. Bu sayı, 2023 yılına göre 35.600 daha az. Yıllık bazda %3,7 seviyesinde gerçekleşen düşüşün sebebini uzmanlar, ortalama evlilik yaşının artmasıyla ilişkilendiriyor. Aile kurmanın gecikmesi, doğum sayısının azalmasına doğrudan etki ediyor. Geç evlenmeyle birlikte boşanmaların sayısının artması da doğurganlık hızının düşmesine etki eden sebepler arasında. 2024 yılında boşanmaların sayısı 45,100 olarak açıklandı ve bu 2020'deki boşanmaların sayısıyla kıyaslamada %59,9 daha fazla. Evliliklerin sayısının da hızla azaldığı Özbekistan'da 2024 yılında 271,800 evlilik gerçekleşmiş. Bu rakam son 10 yılın en düşük rakamı.

Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu'nun (UNFPA) tahminlerine göre 2050 yılında Özbekistan nüfusu yaklaşık 45 milyona ulaşacak, 60 yaş üstü erkek sayısı ile 55 yaş üstü kadın sayısı 3,2 milyon kişiden 9,8 milyon kişiye çıkacak, 80 yaş üstü vatandaş sayısı ise 4,5 kat artarak 1,5 milyon kişiyi aşacaktır. UNFPA’nın tahminlerine göre Özbekistan'da doğurganlık oranının 2050 yılına kadar kırsal kesimde 2.2, kentsel kesimde ise 2’nin altına düşmesi bekleniyor.

Hükümet desteği ve doğum teşviklerinde bir değişiklik olmadığı takdirde genç ailelerin çocuk sahibi olmayı ertelemeye veya bir veya iki çocukla sınırlamaya devam edecekleri ifade belirtiliyor.

Kazakistan’da nüfus artıyor, doğum azalıyor

Kazakistan'daki durum da Özbekistan’dan pek farklı değil. Ülkede nüfus artmaya devam etse de doğum oranlarındaki düşüş eğilimi son iki yıldır belirgin şekilde ortaya çıktı. 1 Kasım 2024 itibarıyla toplam nüfusu 20.243.000 olan ülkede, pandemi dönemini hesaba katmazsak son 10 yıldır doğal nüfus artış hızı azalıyor.

Kazakistan’da genel doğurganlık hızı 2004'ten bu yana en düşük seviyeye ulaştı. Ülkedeki genel doğurganlık hızı 2023 yılında 19.5 iken, 2024 yılında 18.29'a düşerek yaklaşık %6.2 oranında azaldı. Kazakistan İstatistik Komitesinin verilerine göre ülke genelinde durum giderek kötüleşiyor, özellikle Mangistau ve Atırau bölgelerinde düşük seviyeler kaydediliyor. Kazakistan'da doğum oranı ve artışı esas olarak kırsal kesim tarafından sağlanıyor. 2023 yılı itibarıyla toplam doğurganlık hızı kentsel alanda 2.63 iken, kırsal alanda 3.59 olarak gerçekleşmiş. Ayrıca 2013-2023 yılları arasında kentsel alanlarda doğum oranı artış hızı %9.6; kırsal alanlarda ise %19.3 olmuştur. Analistler, düşüşe rağmen Kazakistan'ın genel doğurganlık oranının küresel ortalamanın üzerinde olduğunu söylüyor.

Kazakistan da yoğun bir kentleşme süreci yaşıyor. Kentsel nüfusun payı son 10 yılda %8 artmış. Hızlı kentleşme süreci, yüksek boşanma oranları, evlilik ve çocuk sahibi olmada gecikmeler, evlilik dışı birlikte yaşamanın yaygınlığı ve sosyoekonomik güçlükler haliyle doğum oranlarındaki genel düşüşte belirleyici oluyor.

Kırgızistan’da son 10 yılda %29 azalma

Kırgızistan'da son 10 yılda genel doğurganlık hızında çok hızlı bir düşüş gerçekleşti. 2015 yılında doğurganlık hızı 27.2 iken, 2024 yılında 19.4'e düşerek yaklaşık %29 oranında azalma görüldü.

Ülkede doğum oranı 2023 yılında binde 20.6 iken 2024 yılında binde 19.4'e düştü. Lancet dergisinde yayınlanan bir araştırmaya göre 2100 yılına kadar Kırgızistan'ın doğum oranı %33’a kadar düşebilir. Araştırmacıların öngörülerine göre Kırgızistan'da doğum oranı 2050 yılında 2.35'e, 2100 yılında ise 1.95'e düşecek. Mukayese için 2021’de ülkedeki doğum oranının 2.92 olduğunu belirtelim.

Kırgızistan'ın toplam nüfusu 2023 yılında 7 milyon 37 bin iken, 2024 yılında 7.2 milyon olarak kayıtlara geçti. Mevcut doğum ve ölüm verileri göz önüne alındığında nüfus artış hızında ciddi bir yavaşlama olduğunu belirtmek lazım.

• Türkistan’dan kısa kısa
• Kazakistan’ın petrol sevkiyatı durdu
• Rusya’nın Krasnodar bölgesinde bulunan Hazar Boru Hattı Konsorsiyumu’na (KTK) ait bir petrol pompalama istasyonuna (PPS) yapılan saldırı sonrası Kazakistan’dan petrol sevkiyatı ciddi kesintiye uğradı. Konsorsiyumun ortaklarından olan “Transneft” şirketi, saldırının ciddi hasara yol açtığını ve tamirat sürecinin 1,5 ila 2 ay sürebileceğini duyurdu. Şirketin açıklamasına göre, Kropotkinskaya Petrol Pompalama İstasyonu, Ukrayna’ya ait 7 insansız hava aracı (İHA) ile vuruldu. Ağır hasar nedeniyle istasyon tamamen devre dışı bırakıldı. Tengiz-Novorossiysk ana boru hattındaki petrol akışı, hasarlı istasyonun etrafından dolaştırılarak sağlanıyor.
• Saldırının ardından Brent petrol fiyatlarında yükseliş yaşandı. Kazakistan Dışişleri Bakan Yardımcısı Akan Rahmetullin, saldırının Kazakistan’ı direkt ilgilendirdiği için konuyu Kiev yönetimiyle görüşeceklerini belirtti.
• Türkiye ile Türkmenistan 27 yıl sonra anlaştı
• Türkiye ile Türkmenistan arasında doğal gaz tedarikine ilişkin tarihi bir anlaşma imzalandı. İki ülke arasında 1998’de başlayan doğalgaz ticaretine ilişkin görüşmeler 27 yıl sonra neticeye ulaştı. BOTAŞ ile Türkmengaz, Türkmen gazının Türkiye’ye tedariki konusunda anlaşmaya vardı. 1 Mart 2025’ten itibaren teslimatların başlaması planlanıyor. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar, iki ülkenin ilgili şirketleri arasında atılan imzaların ardından Türkmen gazının akışının 1 Mart itibarıyla başlayacağını duyurdu. İki ülke arasındaki işbirliği kapsamında yılsonuna kadar 1,3 milyar metreküp gazın Türkiye’ye sevk edilmesi planlanıyor. Anlaşmanın Türkiye'nin enerji ticaretinde kilit rolünü pekiştireceğini ve Türkmenistan'ın Avrupa'ya ihracatını artırmasına zemin hazırlayacağı ifade ediliyor.
• Kırgızistan ve Tacikistan arasında tarihi anlaşma
• 21 Şubat'ta Kırgızistan ve Tacikistan Ulusal Güvenlik Devlet Komitesi başkanları Kamçıbek Taşyev ve Saimumin Yatimov başkanlığında Bişkek'te bir protokol imzalanarak Kırgızistan-Tacikistan sınırına ilişkin bir dizi belge üzerinde mutabakat sağlandı. Kırgızistan Ulusal Güvenlik Devlet Komitesi Başkanı, bunun "tarihi bir gün" olduğunu söyledi.
• 2024’ün Aralık ayında Kırgızistan ve Tacikistan hükümet heyetleri, uzunluğu 972 km olan ortak sınırın tanımlanması konusunda anlaşmaya varmışlardı.
• Özbekistan’da çocuklara din eğitimi verenlere para cezası
• Özbekistan’da çocuklarının din eğitimine ilişkin kanunu ihlal eden Özbekistan vatandaşlarına para cezası şeklinde idarî yaptırım uygulanacak. İhlalin tekrarı halinde idari tutuklama kararı da verilebilecek. Çocuğunun yasadışı dînî faaliyetlere katılmasına izin veren anne, baba veya vasilere, 1.87 ila 3.75 milyon som (5.300 -10.600 Türk Lirası) tutarında para cezası şeklinde idari para cezası verilecek.
• İlk ceza tarihinden itibaren bir yıl içinde ihlalin tekrarlanması halinde para cezası 3.75 milyon somdan 5.6 milyon soma (10.600-15.800 Türk Lirası) çıkacak veya 15 güne kadar idarî tutuklama uygulanabilir.