86 yıl önce bugün Hatay kurtuldu: İşte diplomatik zaferin hikayesi
Tarihte bugün Hatay anavatana katıldı. 23 Temmuz Hatay'ın ana vatana katılışının 86'ncı yıl dönümü vesilesiyle Cumhurbaşkanı Erdoğan mesaj yayınladı. Dönemin Hatay Millet Meclisi’nin 29 Haziran 1939’da oy birliğiyle Türkiye’ye katılma kararı almasının ardından 23 Temmuz 1939’da yapılan Anavatana katılış töreninde, Antakya’da kışladan Fransız bayrağı indirilerek Türk bayrağı çekildi ve Hatay Türkiye’ye bağlı bir il oldu.
Misakımilli sınırlarında yer alan Hatay, İkinci Dünya Savaşı öncesi dönemin sağladığı ortam ve Türkiye Cumhuriyeti'nin adım adım sürdürdüğü güçlü ve akılcı diplomasiyle 7 Temmuz 1939'da Türkiye'ye silahsız ve gönüllü biçimde dahil oldu.
Hatay'ın kurtuluşunun 86. yıl dönümü vesilesiyle Hatay'da resmi törenler düzenlenirken, Ankara'da siyasilerden de tebrik mesajları geldi.
Erdoğan'dan Hatay'ın anavatana katılmasının 86. yılına özel mesaj
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Hatay’ın ana vatana katılışının 86’ncı yıl dönümü dolayısıyla bir mesaj yayımladı. Hatay’ın tarihi, kültürel ve stratejik yönleriyle Türk milletinin ayrılmaz bir parçası olduğunu belirten Erdoğan, kentin milli ve manevi değerleriyle her zaman ana vatanla bütünleştiğini vurguladı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, mesajında, "Hatay, sahip olduğu köklü tarihi, zengin kültürü ve stratejik önemiyle yüzyıllar boyunca Türk milletinin ayrılmaz bir parçası olmuş, millî ve manevi değerleriyle daima ana vatan ile bütünleşmiştir" ifadelerine yer verdi.
Gazi Mustafa Kemal’in, Hatay’ın ana vatana katılması sürecini yalnızca bir toprak meselesi olarak değil, Türk milletinin bağımsızlık ve bütünlük ülküsünün bir gereği olarak gördüğünü hatırlatan Erdoğan, bu doğrultuda büyük bir diplomasi mücadelesi yürütüldüğünü kaydetti. Erdoğan, "Hatay halkı kendi iradesiyle verdiği karar neticesinde 29 Haziran 1939’da Türkiye’ye katılma yönünde oy kullanılmış ve 23 Temmuz 1939 tarihinde Hatay resmen ana vatana kavuşmuştur. Bu tarih, Türk milletinin birlik ve beraberlik ülküsünün, sabırlı diplomasi anlayışının ve millet iradesinin zaferidir" dedi.
Hatay’ın ana vatana katılışının, millet tarihindeki en gurur verici gelişmelerden biri olduğunu ifade eden Cumhurbaşkanı Erdoğan, bu önemli günün coşku ve heyecanla kutlandığını belirtti.
Erdoğan mesajını, "Bu düşüncelerle Gazi Mustafa Kemal ve Hatay Cumhurbaşkanı Tayfur Sökmen olmak üzere bu kutsal davada emeği geçen tüm devlet adamlarını, diplomatları ve bu uğurda mücadele eden herkesi rahmetle yâd ediyor; Hataylıları ve bütün vatandaşlarımızı en kalbi duygularımla selamlıyorum" sözleriyle tamamladı.
Hatay nasıl kurtuldu?
Yavuz Sultan Selim’in Mısır seferinden sonra Osmanlı hâkimiyetine giren Hatay (İskenderun Sancağı) Mondros Mütarekesi sonrasında önce İngilizler ardından Fransızlar tarafından işgal edildi. Nüfusunun çoğunluğu Türklerden oluşan Hatay, sahip olduğu İskenderun Limanı nedeniyle gerek ekonomik gerekse askeri açıdan Türkiye için önemli bir bölgeydi. Ancak Sakarya Savaşı’nın ardından 20 Ekim 1921’de Fransa’yla imzalanan Ankara Antlaşması ile bölge, Suriye ile birlikte Fransız manda yönetimi altına girdi.
Anlaşmayla özel yönetime geçildi
Ankara Antlaşması ile Hatay için özel bir yönetim öngörüldü. Buna göre bölgede bulunan Türkler, kültürlerini geliştirebilmek için her türlü kolaylıktan yararlanacak, kurulacak Türk okullarında Türkçe öğretim yapılabilecekti. Ayrıca Hatay idaresinde görevli idareci ve memurluklar için Türklerden, nüfusları oranında atama yapılacaktı. Hatay için özel bir bayrak belirlenmesi de kabul edilmişti. Bölgenin resmi dilinin Türkçe, para biriminin ise Türk lirası olması karara bağlandı.
Ancak Fransa, 1936’da sömürgesi olan Suriye ve Lübnan’ın egemenlik haklarını tanıyarak bölgeden askerlerini çekti. Ve tarihimize ‘Hatay sorunu’ olarak geçen sorun baş gösterdi. Bunun üzerine Türkiye, aynı egemenlik hakkının Hatay’a da tanınmasını istedi. Atatürk, 1936’da yaptığı Meclis açılış konuşmasında, “Bundan böyle Fransızlarla aramızda senelerdir sürüp giden davanın neticelenmesinin zamanı gelmiştir” dedi.
Bu kararlı tutumunu eyleme geçiren Atatürk, ‘Antakya-İskenderun ve Havalisi Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’ başkanı olan Tayfur Sökmen’e şu talimatı verdi: “Sökmen, bugünden itibaren davaya resmen el kondu. Antakya-İskenderun ve havalisinin adı bundan böyle Hatay’dır. Cemiyetinizin adını ‘Hatay Egemenlik Cemiyeti’ olarak değiştirin ve faaliyetinizi bu isim altında yürütün.’
Hatay devletinin kuruluşu
Ardından Hatay konusu Milletler Cemiyeti’ne de taşındı. Önce Hatay’a bağımsızlık verilip Suriye’den ayrılması, daha sonra ana vatana katılması şeklinde gelişen iki aşamalı bir strateji izlendi. Bu çerçevede 27 Ocak 1937’de Milletler Cemiyeti’nde, ‘Sancak’ adıyla Hatay’ın özerk bir bölge olması kararlaştırıldı. Bu karar uyarınca Ağustos 1938’de Hatay Millet Meclisi seçimleri yapıldı. 2 Eylül 1938’de meclis ilk toplantısını yaptı ve bağımsız Hatay Cumhuriyeti kuruldu.
Türkiye'ye katılma kararı
Daha sonra Hatay Millet Meclisi, 29 Haziran 1939 günü yaptığı toplantıda oy birliği ile ana vatana katılma kararını aldı. TBMM, 7 Temmuz 1939’da kabul ettiği bir yasa ile Hatay’ın Türkiye’nin bir ili olduğunu karara bağladı. 23 Temmuz 1939 tarihinde de Fransız birlikleri Hatay’ı terk etti. Atatürk, Hatay’ın bağımsızlığını ölmeden önce görebilmişti. Ancak Hatay’ın Türkiye’ye katılımı Atatürk’ün ölümünden sonra gerçekleşebildi.