Asım Kocabıyık'tan 10 ders

Baba Ahmet Ağa 1914-22 arasında tam 8 yıl askerlik yapmış ve çiftçilikten ruhen kopmuştur. “Babam askerden dönünce, ‘Ben çiftçilik yapmaktan hoş- lanmıyorum. Bakkal dükkânı açacağım’ diyerek köyde küçük bir bakkal dükkânı açmış. Gazyağı, kibrit, tuz, şeker satmaya başlamış. Bir süre sonra, köylünün buğdayını öğütmek için bir taş değirmen kurmuş.” İnsan bir hayat tarzından kopmadan yenilikçi olamıyor. Düşünün, Afyon’un Tazlar köyünde “Ahır Dağı’ndan gelip derenin ağzındaki bir setin başında yirmi metreden aşağı dökülen çay” asırlardan beri boşa akmış da ilk defa girişimci Ahmet “çayın altına bir dolap yerleştirmiş, dönen dolabın çevirdiği iki taşla köylünün buğdayını öğütmeye başlamış.” Bu düzenek Tazlar köyü için tam bir devrim olmuş. 

Ahmet Ağa’yı değirmencilik de kesmemiş ve kumaşçılığa başlamış. “Uşak’tan üç beş top patiska, kaputbezi, pazen veya basma alıyor, civar köylere veya yörüklerin yaşadığı yaylalara giderek manifatura satıyordu. Önceleri bir hayvan alacak parası olmadığından manifatura toplarını sırtında taşıyordu. Sonra bir merkep ve nihayet bir at sahibi oldu. Zamanla işi geliştirdi. Manifaturayı Uşak’tan veresiye alıyor, parasını harman sonu tahsil etmek üzere köylüye veresiye satıyordu.” 

Genç Asım kendi kendine “seçmeci bir eğitim” anlayışı geliştiriyor. Bir yandan asıl işini düşünür ve yaparken, okulda okuduğu derslerden “yeteri kadar” yüksek not almayı hedefliyor. İstanbul’a gelince Ahmet Ağa, Büyük Postane karşısındaki Büyük Kınacıyan Hanı’nda iki odalı bir ofis kiralıyor. “O handa yazıhane komşumuz Hasan Nüzhet Dalfes adında bir zat vardı. Bir gün asansör beklerken bana ‘Notların nasıl?’ dedi. ‘Hiç kırığım yok’ diye cevapladım. ‘Yani hepsi 10 mu?’ dedi. ‘Hayır efendim, beşten düşük notum, yani zayıfım yok’ dedim. O da ‘Benim Galatasaray’da okuyan oğlum da karnesini aldı; 10’dan aşağı notu yok!’ dedi. Ben biraz mahcup olarak tebrik ettim.” Asım Bey bu mahçubiyeti unutmayacak ve tam 40 yıl sonra adı geçen Mehmet Dalfes ile karşılaşacaktır (1976). “Mühendisti. YTÜ’de öğretim üyesiydi. Gemlik’te yeni açılan boru fabrikamıza ait hisse senedinden satın alıp alamayacağını sormaya gelmişti. Ben de yüzde 8’ini büyük bayilerimize tahsis ettiğimizi, kendisine hisse senedi satamayacağımızı söyledim.” 

Bu elbette olur olmaz her işe girin anlamına gelmiyor. Piyasanın büyüklük ve derinliğine göre, tek işle yetinmeyin! “Manifatura işine ek olarak babam ve amcam hububat ve bakliyat alıp satmaya başladılar. Ayrıca yumurta da almaya başladılar. Tanesi 20 paraya alınan yumurtalar sandıklandıktan sonra İspanya’ya ihraç edilmek üzere İzmir veya İstanbul’a sevk edilirdi.” Tarihçi Fernand Braudel’e göre, Batı kapitalizminin gelişmesindeki en önemli faktörlerden biri, kapitalist girişimcilerin esnekliğiydi. Belirli işleri iyi yapmakla beraber, bir tek sektöre takılıp kalmazlardı. Bir şekilde kârın kokusunu alır, zamanı geldiğinde ray değiştirirlerdi. Ünlü Amerikalı iş adamı Andrew Carnegie 1896 yılında müstakbel girişimcilere şöyle sesleniyordu: “Pimpirikli olmayın; tanrılar ne ikram ediyorsa geri çevirmeyin. Her işte başarı yakalanabilir, yeter ki insanlara bir hizmet sunuluyor, onlar için bir değer üretiliyor olsun. Başarının üç şartı dürüst çalışma, kabiliyet ve konsantrasyondur. Bu şartları yerine getirenler için zirvede her zaman yeterince yer vardır.” Asım Bey’e babasından miras kalan en önemli özellikler arasında yeni işlere girme ve ortak hareket etme yatkınlığı vardır. 1940’ların savaş ortamında bir yandan kundura çivisi, diğer yandan pekmez imal etmeyi dener. Yazı makineleri ithal eden bir Rum vatandaşa, İstiklal Caddesi’nde tüccar terzilik yapan Bayan İtkin’e ortak olur. Bütün girişimleri semere vermez pek tabii. Fakat bu sayede verimsiz işlerden uzak durmayı da öğrenir.

Üç ortaklı iş giderek büyür. Ortakları, Asım Bey’in babasından İstanbul’a giderek hem iç pazar, hem ihracat için İstanbul’a gönderilen mallarla ilgilenmesini isterler. O da hububat ve bakliyat işini sürdürmek için İstanbul’a yerleşmeye karar verir ve İstanbul’a taşınırlar. Savaş başlayınca tekrar ray değiştirip demir ticaretine geçerler. Devlet hububat ticaretine el koymuş, özel girişimciye bu alanda ekmek kalmamış, dolayısıyla yeni alanlara girmek bir zorunluluk olmuştur.

Askerden sonra işe başlamadan İngiltereye giderek İngilizcesini ilerletmek istiyor. Yedi günlük fırtınalı bir gemi yolculuğu sonunda Londra’ya ulaşabiliyor. Üç aylık kurs esnasında “yenilikleri görmek arayışıyla” Hannover ve Brüksel’de açılan fuarlara gidiyor. Kurs bitiminde de Paris’e uğrayıp öyle İstanbula dönüyor. “Üç ay Londra'da İngilizcemi ilerletmek üzere ikametim hayatımın istikametini değiştirdi. Bu lisan bana yurtdışındaki firmalarla daha kolay teşrik-i mesai imkânı yarattı. Londra’da bu eğitimi almasaydım bugün Tersane Caddesi’nde demir tüccarlığı yapıyor olurdum.”

“Babam 25 Ağustos 1952’de masa başında yönetim kurulu kararını imzalarken vefat etti. İmzası yarım kaldı. En az beş yıldan beri şirketi fiilen yönetmeme rağmen, babamın ölümünden sonra bankalar ve piyasa bana güven göstermediler. Piyasada iş dolayısıyla borçlandığımız firmalar noter tebligatıyla alacaklarını istediler. Bankalar vadeli kredilerin vadesi gelmeden ödenmesini talep etti. Soğukkanlılığımı kaybetmeden, paniğe kapılmadan resmî cevapları verdim. Bir taraftan da samimi şekilde diyalog kurmaya çalıştım. Alacaklılar, evvela benim güçlü bir şekilde ticarî kaidelere ve hukuk bilgisine sahip olduğuma ve alacaklarının risk taşımadığına inandılar. Bütün borçlarımı söylediğim tarihten önce ödedim. Bu gelişmeler güven ve itibarımı arttırdı.”

Borusan’ın 1985 yılında BMW ithalatına başlaması tamamen Asım Bey’in “havadaki haberleri” iyi okuyabilmesiyle bağlantılıdır. İranlı bir dostundan, BMW’nin Türkiye distribütöründen hoşnut olmadığı haberini alınca, Koç Grubu’nun amirallerinden İnan Kıraç’a danışır (gibi yapar, bence!). Kıraç ona yılda 300-400 araba ithalatıyla uğraş- manın ciddi bir kazanç getirmeyeceğini söyler. Daha sonra Turgut Özal’a fikrini sorar. Özal der ki: “İki firma, modası geçmiş ve kalitesi düşük imalatla, ithal yasağı olan bir pazarda çalışıyor. Vehbi Koç’u ve Renault başkanını davet ettim. Kendilerine, bir kararnameyle 10 yıl müddet vereceğimi söyleyerek, hem kaliteyi hem de fiyatları Avrupa’daki seviyelere getirmelerini istedim. İkisi de kabul etmedi.” Özal bundan fazla açıklama yapmamış da olsa, Asım bey “bir gün araba ithalinin serbest bırakılacağı” izlenimini edinir ve kolları sıvar.

Ziya Umay ve eski bir milletvekili ile ortak boru imalatına başlar Asım Bey. İlk yıl (1958) 2000 ton kadar karyola borusu imal ederler. Fakat ülkenin asıl ihtiyacı su borusudur. Makinaları en fazla 2 mm kalınlığında bant işlemek için imal edilmiştir. “Ben bu makinede 2.65 hatta 3 mm’e kadar boru yapılması için talimat verdim. Ortaklar ayağa kalktı. ‘Makinayı harap edeceksin, illa da yapmakta ısrarcı isen hisselerimizi satın al’ dediler. ‘Hisselerinizin bedelini siz tayin edin’ dedim; 200 bin liralık hisseye 750 bin lira istediler. Pazarlık yapmadan kabul ettim. Kendilerine onların aklından dahi geçirmediği şekilde, on sene müddetle ayda net 1000 lira ücretle murakıplık görevi verdim. O tarihte ayda 1000 lira bir aile geçindirecek paraydı. İki ortağım da memnuniyet içinde ayrıldı. Hayatlarının sonuna kadar da dostluğumuz devam etti.”

“Kolayı değil, zoru başarmanın mutluluğunu yaşıyorum. Şimdi önemli olan, ortaya çıkan müessesenin yaşamasıdır. Bunu da kurumsallaşmayı gerçekleştirerek, işe sahip çıkan oğlum, kızlarım, gelinim, damatlarım ve torunlarım temin edecek ve böylece Kocabıyık isminin temiz kalmasını ve yaşamasını sağlayacaklardır.”