Devletler neden istedikleri kadar para basamazlar?

HİKMET YALÇINKAYA
Abone Ol

Her insanın en az bir defa aklına gelmiştir bu soru. Para basma devlet güvencesindedir ve devlet istediği kadar parayı neden piyasaya sürmez? Dış borçlar, memur maaşları ve halkın refahı için böyle bir yöntem devletin aklına gelmemiş olabilir mi? Bu sorunun cevabı tabi ki hayır. Devletlerin istedikleri kadar para basmamasının sebeplerine hep birlikte göz atalım.

Bir paranın değeri o paraya olan taleple doğrudan ilişkilidir. Birçok ülkede kullanılan ABD doları, farklı ülkelerde fazla talep görmektedir ve bu durum paranın değerini doğru orantılı olarak yukarı çekmektedir. Türk Lirası'na talep neden azdır? Bunun en önemli sebebi uluslararası piyasalarda değişine tabii olmakla ilişkilidir.

0. Paranın işlevi nedir?

*Değişim aracı olması       

 *Değer ölçüsü olması     

 *Yatırım ve tasarruf aracı olması 

*Ekonomi politikası aracı olması

Uluslararası alanda değişim aracı olabilmek paranın değerini arttıran bir özelliktir. Eğer paranızın değişim değeri az ise hem ticarette hem de tüketimde bu parayı kullanmada sıkıntı çekebilirsiniz. 
0. Neden istediğimiz kadar para basmıyoruz?
Türkiye'de para basma işlemini Merkez Bankası kontrol eder ve para insanların isteklerine göre basılamaz. Neden?  Çünkü devletler, uluslararası dolaşıma para sokabilmek için bir karşılık göstermek durumundadır. Bu karşılıkta devletin hazinesinde bulunan altın rezervi ile doğru orantılı olmak zorundadır.  Neredeyse tüm dünya devletleri ve şirketler ticaretlerini dolar ile yapmaktadır. Bu da doların arz-talep hareketine göre sürekli olmasa da genellikle değer kazanmasının en temel sebebidir.
0. Paranın alım gücü

Para basmak için altın rezervi önemli fakat parayı basan da devlet sonuçta kimin haberi olacak? Diye bir soru gelirse şayet; bunun cevabı da şöyle oluyor; paranın alım gücü. Bir diğer deyişle, karşılığı olmayan her para piyasada şişkinlik yapacak ve değeri hızla kayıp yaşayacaktır. Bu da karşımıza daha önemli bir sorunu yani enflasyonu getirecektir. Örnek vermek gerekirse: Türkiye’deki iç piyasada x kadar TL, ve y kadar da dolar olsun. Merkez Bankası x kadar daha TL basarak iç piyasadaki dolarları topladığında, aktif piyasada dolaşım halindeki TL miktarı 2 katına çıkacağından, TL'nin değeri 2 kat kadar düşecektir. Bu durumda doların değeri 2 kat artar.

0. Almanya örneği
Birinci Dünya Savaşı'ndan mağlup ayrılan Almanya, bu konuyu açıklamak için yeterli bir örnek olacaktır. Savaş giderlerini karşılayabilmek için sürekli para basan Almanya, bu dönemde ‘hiperenflasyon’ olarak bilinen aşırı parasal genişleme yaşamıştır. Dengesini iyice kaybeden, fiyat artışlarına paralel seyretmesi gereken banknotları basamamaya başlayan Almanya’da bir ekmek almak isteyen bir kişi, bir kasa para vermek zorundadır. 1920’li yılların Almanya'sında, ısınmak için para yakıldığı bilinmektedir. Para işlevselliğini kaybetmiştir.
0. Paranın değeri nasıl artar?

Paranın değerini arttırmak için üretmek gerekir. Üretim yapan ülkeler ihracat yaparak ülkeye dolar girdisini sağlar, buda ülkedeki dolar miktarının artmasıyla Türk Lirasının değer kazanacağı anlamına gelir.

0. Karşılıksız para basabilen ülke var mı?
Dünyada karşılıksız para basabilen tek ülke Amerika Birleşik Devletleri’dir. 2008 yılındaki krizden sonra parada genişleme politikasına giden ABD, çok fazla para basıp borç ödemiştir. Aşırı olarak bastığı dolar yüzünden eskiden 100 dolara 1000 ton buğday alabiliyorken, aynı 100 dolara 250 ton buğday almaya başlamıştır. Yani parasını değeri yüzde 75 düşmüştür.