BAE, İspanya, Hindistan... Ülkeler neden F-35 siparişinden vazgeçiyor?

Lockheed Martin’in F-35 Lightning II, 5. nesil savaş uçakları arasında teknolojik bir başyapıt olarak kabul ediliyor. Ancak bu uçak, aynı zamanda yüksek maliyetleri, ABD’ye bağımlılık ve siyasi tartışmalarla gündemden düşmüyor. ABD’nin en büyük uluslararası iş birliği programı olan F-35, NATO’nun F-16’ların yerine geçmesi hedefiyle birçok ülkeye satıldı. Ancak son dönemde, bazı alıcı ülkeler siparişlerini iptal ediyor veya azaltmayı düşünüyor. Bunun arkasında Donald Trump’ın NATO’ya yönelik söylemleri, maliyet artışları, operasyonel bağımsızlık endişeleri ve “kill switch” spekülasyonları yatıyor. İşte Birleşik Arap Emirlikleri’nden İsviçre’ye, F-35 siparişlerinde yaşanan çekilmelerin perde arkası.

Masadan kalkan ilk ülke: BAE

Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), F-35 programında en dikkat çekici iptallerden birini gerçekleştirdi. Donald Trump’ın ilk döneminde onaylanan 50 adet F-35A ve 19 adet silahlı İHA içeren 23 milyar dolarlık anlaşma, Joe Biden yönetimiyle askıya alındı. İbrahim Anlaşmaları kapsamında İsrail ile normalleşme, BAE’ye F-35 kapısını açmıştı. Ancak Biden yönetimi, BAE’nin Huawei 5G altyapısı ve Çin’le yakınlaşması nedeniyle endişelendi. ABD’nin uçaklara kullanım kısıtlamaları getirme planı, Abu Dabi’yi rahatsız etti. Aralık 2021’de görüşmeler askıya alındı ve Eylül 2024’te BAE, F-35 anlaşmasını yakın gelecekte yeniden açmayacağını duyurdu.

Ancak BAE, alternatiflere yöneldi ve Fransa’dan 80 adet Rafale F4 için 19 milyar dolarlık anlaşma imzaladı. Ayrıca Güney Kore’nin 4.5 nesil özellikleriyle dikkat çeken KF-21 savaş uçağı ile Çin’in J-20’siyle de ilgileniyor. Türkiye’nin yerli savaş uçağı Milli Muharip Uçak KAAN’a da ilgi duyduklarını, TUSAŞ Genel Müdürü Mehmet Demiroğlu açıklamıştı.

İspanya'dan Avrupa’ya dönüş

İspanya, F-35 programından kesin olarak çekilen ülkelerden biri. 2023’te Hava Kuvvetleri için 45-50 F-35A ve Deniz Kuvvetleri için 12-15 F-35B alımı için 6,25 milyar avro bütçe ayrılmıştı. Ancak 6 Ağustos 2025’te Madrid, alımı süresiz iptal etti. Gerekçeler arasında Trump’ın NATO’ya %5 GSYİH savunma harcaması talebi, %25 gümrük tarifeleri, yüksek işletim maliyetleri ve ABD kontrolündeki yazılımlar yer alıyor. İspanya, Eurofighter Typhoon filosunu 115 uçağa çıkarmayı ve Fransa-Almanya-İspanya ortaklığıyla geliştirilen Future Combat Air System (FCAS) projesine odaklanmayı tercih etti. Türk yapımı KAAN da İspanyol medyasında F-35’e alternatif olarak anılıyor. İspanya’nın kararı, Avrupa’nın stratejik özerklik arayışını yansıtıyor.

F-35'e güven krizi

Kanada, 2023’te 88 adet F-35A için 19 milyar Kanada doları değerinde bir anlaşma imzaladı. Ancak Trump’ın %25 gümrük tarifeleri ve Kanada’yı “51. eyalet” gibi gösterme söylemleri, Ottawa’da tepkilere yol açtı. Şu ana kadar 16 adet F-35 teslim edildi, ancak kamuoyu ve siyasiler arasında “azaltalım mı, iptal mi edelim?” tartışmaları sürüyor.

Savunma Bakanı Bill Blair, Mart 2025’te alternatiflerin değerlendirildiğini açıkladı. Özellikle İsveç yapımı Saab Gripen, Kanada’nın Arktik bölgesine uygunluğuyla öne çıkıyor. Gripen’in kısa pistlerden kalkış yeteneği ve soğuk iklim tasarımı avantaj sağlıyor, ancak motorunun ABD menşeli olması bir engel. Rafale ve Eurofighter da masada.

Hindistan neden F-35'i reddetti?

Hindistan, F-35’e 2005’ten itibaren ilgi gösterdi, ancak Şubat 2025’te Trump’ın teklifini reddetti. Nedenler arasında %25 gümrük tarifeleri, teknoloji transferi eksikliği ve “Make in India” politikaları var. Hindistan, yerli 5. nesil AMCA projesine odaklanıyor. Ayrıca Rusya’nın Su-57E ve Su-35M teklifleri, yerli üretim ve teknoloji transferi vaatleriyle cazip görünüyor. Fransa’dan alınan 36 Rafale uçağına ek alımlar da değerlendiriliyor.

Portekiz F-35 konusunda kararsız

Portekiz, F-16 filosunu F-35’lerle değiştirme planını Mart 2025’te gözden geçirdi. Savunma Bakanı Nuno Melo, Trump’ın NATO politikaları ve “kill switch” endişeleri nedeniyle F-35’e mesafeli yaklaştı. Rafale, Gripen ve Eurofighter Typhoon, düşük maliyet ve ABD’ye az bağımlılık avantajıyla alternatif olarak değerlendiriliyor. Resmi iptal açıklanmasa da, F-35’in geleceği belirsiz.

İsviçre F-35 siparişini azaltacak mı?

İsviçre’nin 2022’de imzaladığı 36 adet F-35A anlaşması (6 milyar İsviçre frangı), maliyet artışları ve “kill switch” spekülasyonlarıyla tartışma konusu. ABD’nin enflasyon gerekçesiyle ek maliyet talep etmesi ve yazılım bağımlılığı endişeleri, Yeşiller ve Sosyal Demokratlar’ın iptal taleplerini güçlendirdi. Savunma Bakanlığı, sipariş sayısını azaltmayı düşünüyor, ancak programı tamamen iptal etmekten kaçınıyor. Rafale, Gripen ve Eurofighter alternatifler arasında.

F-35, teknolojik üstünlüğüne rağmen siyasi, ekonomik ve operasyonel tartışmaların gölgesinde. Trump’ın NATO’ya yönelik söylemleri, maliyet artışları, “kill switch” endişeleri ve ABD’ye bağımlılık, alıcı ülkeleri alternatiflere yöneltiyor. Avrupa’da Rafale, Gripen, Eurofighter ve FCAS, Asya’da ise KF-21, J-20 ve KAAN gibi uçaklar öne çıkıyor. F-35, sadece gökyüzünde değil, ülkelerin siyasi ve stratejik masalarında da tartışılmaya devam edecek. Bu süreç, savunma sanayiinde bağımsızlık arayışını hızlandırırken, F-35’in “NATO’nun standart uçağı” olma hedefini zora sokabilir.