Moğolistan-Türkiye işbirliği: Rusya-Çin'e karşı üçüncü komşu hamlesi

Ocak 2025'te Moğolistan Devlet Başkanı Khurelsukh Ukhnaa Türk insansız hava aracı şirketi Baykar'ın tesislerini ziyaret etti.

Görüşme, iha alımı hakkındaki iddiaları güçlendirdi. Ancak henüz resmi bir antlaşma imzalanmadı.

Böyle bir anlaşma resmileşirse, Ülkenin, dağlık arazisi ve sınırdaki kaçakçılık problemlerine karşı avantajlı bir duruma geçmesi bekleniyor.

Ayrıca, özel bir Türk şirketi tarafından da mühimmat fabrikası kurulacak.

Böylece, Moğol askerlerinin kullanacağı silahların mühimmatları yerel kapasite ile geliştirilecek ve ithalat kaleminde azalma görülecek.

Ordu nasıl yapılanıyor?

Moğolistan, jeopolitik konumu ve ekonomik durumu nedeniyle benzersiz bir askeri politikaya sahip.

Dünyanın en büyük iki ülkesi arasında yer alan Moğolistan silahlı kuvvetlerinin, işgallere karşı bağımsızlığını koruma konusunda sınırlı bir kabiliyeti var.

18-25 yaş arasındaki erkekler için zorunlu askerlik uygulanıyor.

Genellikle 12 ay hizmet süresi var. Ancak lisans mezuniyeti veya belirli meslek grupları için kısaltma yapılabiliyor.

Kadınlar için zorunluluk yok. Sadece gönüllülük esasına göre orduya katılabiliyor

Ağırlıklı olarak lojistik ve idari görevlerde yer alıyorlar.

Savunma Bakanlığı, 2025 “Vatansever Moğolistan Yılı” kapsamında askerlik eğitimini modernize etme planları açıkladı.

İngilizce bilgisayar okur yazarlığı ve ağır araç sürücü kursları gibi programları içeriyor.

Başkomutanlık makamında aynı zamanda devlet başkanı olan Khurelsukh Ukhnaa bulunuyor.

Orduya bütçe içinden, 2020 ve 2021'de yüzde 0.8, 2022 ve 2023'te yüzde 0.6, 2024'te yüzde 0.7'lik pay ayrılmış

Moğolistan ordusu iki kuvvetten oluşuyor. Bunlar; Kara kuvvetleri ve hava kuvvetleri.

Yaklaşık olarak 35.000 asker bulunuyor. Bunların; 33.500'ünün kara kuvvetlerinde, 1.500'ünün hava kuvvetlerinde görevli olduğu tahmin ediliyor.

Global Firepower Index araştırmasına göre 145 ülke içinde 98. sırada.

Cengiz Han'dan gelen savaşçı genlere sahipler.

On üçüncü yüzyılın başlarında Moğol İmparatorluğu’nun temel taşı olarak, hem askeri disiplini hem de yenilikçi organizasyon yapısıyla tarihin en etkili ordularından biriydi.

Hızlı, yüksek hareket kabiliyeti ve tam disiplin esasına göre kurulmuştu.

Cengiz, orduyu onluk sisteme göre dizayn etti. Arban-Jagun-Mingghan-Tümen olarak kategorize etti.

Arban'ın günümüzdeki karşılığı onbaşı, jagunun karşılığı yüzbaşı mingghanın karşılığı ise binbaşı olarak anlaşılabilir

Özellikle atlı birliklere odaklanıldı. Yay ve ok kullanabilen, küçük moğol atları sebebiyle aşırı süratli birliklerdi.

Daha sonrasında yakın dövüş için ağır zırhla kuşandırılmış atlar ve at üstünde askerler de yer aldı. Mancınık ve barutlu silahları Çin'deki seferler sırasında öğrenip orduya entegre ettiler.

Fethedilen noktalardaki mühendis ve zanaatkarlar can güvenliği karşılığında Moğol ordusuna hizmet ederdi. Moğol ordusu günde 100-120 km. yol kat edebilirdi. Bu da düşmanlar için ön görülemezlik anlamına geliyor.

Moğol İmparatorluğu’nun en prestijli ve elit birimi olan Kaşık (Keşig)'ın 10.000 mensubu olduğu tahmin ediliyor.

Cengiz ve ailesini korumak, öncü birlik görevleri, casusluk ve düşmanı gözetlemek görevlerini yürütüyordu.

Aynı zamanda elçi ve Cengiz'in emirlerini ordu içinde yaymaktan sorumlulardı.

Her Kaşık üyesinin 3 ile 5 arasında yedek atı da vardı. Bu da durmaksızın yolculuk imkanı sunuyor.

Cengiz Han’ın torunu Hülagu döneminde, Keshig birimi Bağdat’ın fethinde stratejik görevler aldı, özellikle Abbasi halifesinin teslim alınmasını sağladı.

Cengiz'in ölümünden sonra oğlu Ögeday Çin'in ve Kore'nin fethini tamamladı.

İmparatorluğun oğlu ve torunlar arasında paylaştırılması sebebiyle merkezi idare azaldı.

Kaşık'ın rolü hanlar arasındaki çekişmeler sebebiyle zamanla azaldı.

Hülagu Han tarafından, Bağdat'ın fethi sırasında da Çin'den öğrenilen mancınık ve barutlu silahlar kullanıldı.

Sonuç olarak, ordu, yerel birliklerin entegrasyonuyla büyüdü, kuşatma teknolojileri benimsedi, ancak iç çatışmalar ve asimilasyonla 14. yüzyılda gücünü kaybetti.

Moğolistan Kara Kuvvetleri hangi askeri araçları kullanıyordu?

Standart piyade tüfeği olarak AK-47, bilinen ismiyle Kalaşnikof kullanılıyor.

Ayrıca, AK-47'nin gelişmiş versiyonu olan AKM tüfekleri de tercih ediliyor.

Özel kuvvetlerde ise daha geniş bir tüfek yelpazesi var.

İsrail yapımı IMI Galil-MAR bulunuyor.

Rus yapımı kompakt 9A-91, Çin üretimi Type 97 ve Belçika yapımı FN-FNC'ler kullanımda.

Ana muharebe tankı olarak Rus üretimi T-72'ler bulunuyor. 50 adet kullanımda. Modernizasyonunu Rusya gerçekleştirdi.

Orta sınıf tank olarak ise T-54'ler bulunuyor. Bu araçlar Sovyetler Birliği döneminden kalma.

Zırhlı muharebe araçları konusunda Sovyetler Birliği ve Rusya dominasyonu var.

Birincil araç olarak 310 adet BMP-1'ler kullanımda.

Öncül görevler ve gözetleme için BRDM-2 araçları tercih ediliyor. 120 adet envanterde.

Piyadeleri muharebe sahasında korumak ve atış desteği sağlamak için ise BMP-1 modeller kullanılıyor.

Zırhlı personel taşıyıcı olarak ise 150 adet BTR-60, 40 adet BTR-70 ve 20 adet BTR-80 modeller görevlendiriliyor.

Kara havacılık unsurları konusunda da Rus ağırlığı görülüyor.

Çok rollü savaş uçağı olarak Mikoyan MiG-29 modeller görevlendiriliyor. Adet sayısı 6.

Taktik nakliye operasyonları için ise Sovyetler Birliği döneminden kalan Antonov An-26 uçakları kullanımda. 3 adet bulunuyor.

Nakliye helikopteri olarak ise Mil Mi-8 modeller tercih edildi. 6 adet kullanılıyor.

Hava savunma ünitesi olaraksa S-125 Neva/Pechora bulunuyor. Mobil olmaları sebebiyle farklı noktalara taşınabilir. 2 adet batarya mevcut.

Toplam 150 parça olacak şekilde ZPU-4 , ZU-23-2 ve AZP S-60 uçaksavar bataryaları kullanılıyor.

Çok namlulu roket atar olarak 130 adet BM-21 Grad sistemleri kullanımda.

Çekili obüslerde eski ekipmanlar yer alıyor. D-44 ve D-48'ler 85mm , BS-3 ve MT-12'ler ise 100mm kalibreye sahip.

D-30 ve M-30'lar 122mm kalibrelik mühimmat ateşleyebiliyor. M-46'ların ise 130mm kalibresi var. ML-20 model obüsler ise 152mm 'lik top mermisi ateşleyebiliyor.

Moğolistan Hava Kuvvetleri hangi araçları kullanıyor?

Çok rollü taaruz uçağı olarak 6 adet Mikoyan MiG-29 uçağı kullanımda.

Süpersonik kapasiteye sahip MiG-29'lar ise Moğol pilotların eğitimlerinde görevlendiriliyor. 2 adet mevcut.

Bu uçaklar, genellikle askeri pilotların ileri seviye eğitiminde kullanılan, jet motorlu eğitim platformları olarak kullanılıyor. Nakliye görevleri için An-26 modeller tercih ediliyor. Nakliye helikopteri olarak ise 12 adet Mi-17 modeller bulunuyor.

2 adet S-125 Neva/Pechora batarya ile Moğol hava sahasını koruyor.

Uçak savar sistemi olarak ise ZPU-4, ZU-23-2 ve AZP S-60 bataryaları kullanılıyor. Toplam adet sayısı 150 olarak paylaşıldı.

Moğolistan ordusu hangi askeri projeleri geliştiriyor?

Ekipman sevkiyatı tamamlandı ve Moğol personeli Türkiye’de eğitim aldı.

Moğolistan Devlet Başkanı, Ocak 2025'te Türkiye'deki ziyaretinde Türk İHA üreticisi BAYKAR'ın tesislerini gezmişti

Bu ziyaretin yeni bir satın alım mı, ülkenin kendi projeleri konusunda destek arayışımı olduğunu zaman bizlere gösterecek.

Savunma sanayinde dışa bağımlılığı azaltmak için yerli drone üretimi üzerine çalışmalara başladı.

Henüz başlangıç aşamasında olan bu proje, “Vatansever Moğolistan Yılı” kapsamında ilerliyor.

Ayrıca, uluslararası askeri tatbikatlara aktif olarak katılıyor.

Kendi topraklarında da çok uluslu tatbikatlar düzenliyor.

Türkiye'deki EFES-2024 tatbikatına Moğol özel kuvvetleri katılım gösterdi

Kağan Görevi adı verilen tatbikatta ABD'ne ait Indo-Pacific Komutanlığı ile iş birliği yürütüyor.

Bu tatbikata aynı zamanda Türk Silahlı Kuvvetleri de katıldı.

Amerika ile aynı zamanda Gobi Kurdu adı verilen ayrı bir tatbikat daha organize ediliyor.

Afetlere müdahale, insani yardım ve arama-kurtarma faaliyetleri icra ediliyor.

Hindistan ile Nomadic Elephant yani Göçebe Fil adı verilen tatbikatta da kontrterörizm ve orman savaşlarına odaklanılıyor.

Rusya ile mevcut BTR-70M, BTR-80M ve S-125 Pechora sistemlerini modernize etti.

Bu girişim, envanterin ömrünü uzatma amacı taşıyor.

2019’da kabul edilen Ulusal Siber Güvenlik Stratejisi kapsamında, siber savunma kapasitesini artırmak istiyor.

Siber saldırılar gibi yeni nesil modern tehditlere karşı koyma kapasitesini yükseltecek.

NATO ile siber savunma eğitimleri devam ediyor.

Moğolistan'ın karşılaştığı askeri ve sınır problemleri nelerdir?

Coğrafi konumu ve tarihi nedeniyle nispeten az sınır problemi yaşayan bir ülke.

Moğolistan'ın dış ilişkileri, tarihsel olarak ülkeye uzanan bir etki alanına sahip olan iki süper güç Rusya ve Çin'in nüfuzunu azaltmak üzerine şekilleniyor.

Bu sebepten ötürü, üçüncü komşu adı verilen bir politika yürütülüyor.

Moğolistan ekonomisi, bakır, altın, uranyum ve kömür gibi ülkenin mineral kaynaklarının işletilmesine dayanıyor

"Üçüncü komşu" olarak nitelendirilen ülkeler arasında ABD, Güney Kore, Fransa ve diğer gelişmiş ülkeler yer alıyor.

Böylece Rus ve Çin etkisini azaltarak diplomatik temasta olan ülkelerin sayısı arttırıldı.

Ekonomisini çeşitlendirmek istiyor.

Demokratik yönetime destek sağlamak ve ulusal güvenliği güçlendirmek amacı ile bu girişim sürdürülüyor.

Özellikle, Amerika Birleşik Devletleri ve Japonya ile yakın ilişkilere sahip.

Tavan Tolgoi madeninde altyapı ve demiryolu projeleri için Japonya ile anlaşma yapıldı.

2023'te ABD ve Moğolistan arasında gümrüksüz ihracat anlaşması da imzalandı

Böylece Moğolistan madenleri Amerikan üreticilerine daha düşük maliyetle sunuldu.

Üçüncü Komşu kavramı, ilk kez 1990 yılında ABD Dışişleri Bakanı James Baker’ın Moğolistan ziyareti sırasında ortaya atıldı.

Macaristan ve Brezilya ile eğitim iş birlikleri de yaptı.

Lisans ve yüksek lisans seviyesi için karşılıklı değişim programları yürütülüyor.

Bütçe problemleri sebebiyle modernizasyon çalışmaları yavaş ilerliyor.

Eski ekipmanların bakım giderleri mevcut bütçenin büyük bir kısmını tüketiyor.

Ülkedeki az olan nüfus sebebiyle orduya yeni kişilerin katılımı da beklenen seviyelerde gerçekleşemiyor.

Askeri ulaşım ağlarının genişletilmesinin karşılanması da zorlanıyor.

Ayrıca, göçebe yaşam tarzı, asker toplama süreçlerini karmaşıklaştırıyor.

Çünkü sabit ikametgah sahipliğinin azalması nedeniye tebligat yapılamayabiliyor.

Genç ve nitelikli nüfustan insanların yurt dışında yaşama ve çalışma tercihi de ordunun personel havuzunu daraltıyor.

Örneğin, Güney Kore’deki Moğol diasporası 2000’lerden itibaren büyüdü.

2020 itibarıyla yaklaşık 30.000 Moğol’un Güney Kore’de yaşadığı tahmin ediliyor.

Sonuç olarak, ülkenin üstünde dolaşan maddi imkansızlıklar isimli karabulutlar sebebiyle ordunun ekipman yelpazesi eski tarihin ürünlerini koruyor.

Bu sebepten ötürü, Sovyetler Birliği ve Rusya'dan gelen araçların modernizasyonu ile ilgileniliyor

Ancak, Türk şirketlerin Moğolistan'da yürüteceği doğrudan yatırımlarla ülkenin savunma kapasitesi bir kademe yukarı yükselebilir.

Türkiye, Moğolistan’ın göçebe ruhunu modern teknolojiyle buluşturabilir.

Geniş coğrafya ve sarp dağlık araziler sebebiyle İHA kullanımı önemli olacaktır.

Rusya ve Çin baskısını hafifletebilmek için diğer ülkelerle girilen temas sayesinde, diplomaside üçüncü ülkelerin ağırlığı artıyor.

Özellikle ABD ve Japonya ile yakın ilişkiler geliştirildi. Ülkedeki çok sayıda alanda ilgili ülkelerin yatırımları görülüyor.

Başkent Ulanbatur'daki havalimanı inşaatında Japon şirket Mitsubishi de yer alıyor