Esed rejimi, katliamlarını örtbas etmek için toplu mezarı gizlice taşıdı

Reuters'ın araştırmasına göre, Esed hükümeti, Suriye'nin bilinen en büyük toplu mezarlarından birinden binlerce cesedi, bir saatten fazla uzaklıktaki ücra çölde gizli bir yere taşımak için iki yıllık gizli bir operasyon yürüttü.

Suriye Devlet Başkanı Beşşar Esed'in ordusunun Kuteyfe'deki toplu mezarı kazıp Zümer kasabasının dışındaki çölde devasa bir ikinci toplu mezar oluşturma komplosu daha önce bilinen bir konu değildi.

Reuters, Zümer’deki mezar alanının yerini tespit etmek ve kapsamlı operasyonun ayrıntılarını kavramak için, cesetleri taşımak için yürütülen iki yıllık çalışma hakkında doğrudan bilgisi olan 13 kişiyle görüştü, ilgili yetkililer tarafından hazırlanan belgeleri inceledi ve her iki mezarlığın da yıllar içinde çekilmiş yüzlerce uydu görüntüsünü analiz etti.

• Naaşları Kuteyfe'den onlarca kilometre uzaktaki başka bir alana taşıma operasyonuna "Toprak Taşıma Operasyonu" (Operation Move Earth) adı verildi ve 2019'dan 2021'e kadar bu işleme devam edildi.

Görgü tanıkları, operasyonun amacının Esed hükümetinin suçlarını örtbas etmek ve imajını düzeltmek olduğunu söyledi.

İzinsiz kişilerin mezara müdahale etme olasılığını azaltmak için, mezarın tam konumunu açıklamayan haber ajansı, salı günü Cumhurbaşkanı Ahmed Şara hükümetini bu soruşturmanın bulguları hakkında bilgilendirdi. Hükümet, bu rapor için sorulan sorulara hemen yanıt vermedi.

• Zümer çölündeki en az 34 hendekle, 2 kilometre uzunluğundaki mezarın Suriye iç savaşı sırasında açılan en geniş mezarlar arasında olduğunu tespit edildi. Görgü tanıklarının ifadeleri ve yeni alanın boyutları, burada on binlerce kişinin gömülebileceğini gösteriyor.

Esed hükümeti, iç savaşın başlarında, 2012 civarında, katlettikleri kişileri Kuteyfe'de gömmeye başladı. Görgü tanıkları, toplu mezarda diktatörün hapishanelerinde ve askerî hastanelerinde ölen asker ve tutukluların cesetlerinin bulunduğunu söyledi.

Suriyeli bir insan hakları aktivisti, 2014 yılında yerel medyaya mezar alanının varlığını ve Şam'ın eteklerindeki genel konumunu gösteren fotoğraflar yayınlayarak Kuteyfe'yi ifşa etti. Mezarlığın kesin konumu, birkaç yıl sonra mahkeme ifadeleri ve diğer medya haberleriyle ortaya çıktı.

Operasyona katılan görgü tanıklarına göre, Şubat 2019'dan Nisan 2021'e kadar neredeyse her hafta dört gece boyunca, altı ila sekiz kamyon, insan kalıntılarıyla dolu toprağı Kuteyfe'den Zümer’deki çöl bölgesine taşındı. Başka yerlerden de cesetlerin gizli alana gelip gelmediğini henüz bilinmiyor ve Toprak Taşıma Operasyonu'ndan veya genel olarak toplu mezarlardan bahseden herhangi bir belge de bulunamadı.

İki kamyon şoförü, üç teknisyen, bir buldozer operatörü ve Esed'in elit Cumhuriyet Muhafızları'ndan, operasyonun ilk günlerinden itibaren görev alan eski bir subay da dâhil olmak üzere, doğrudan olaya dâhil olan herkes kokuyu canlı bir şekilde hatırlıyordu.

Tanıklar unutmuyor

Eski Cumhuriyet Muhafızları subayı, binlerce cesedin taşınması fikrinin, Esed'in Suriye iç savaşında zafere yaklaştığı 2018 sonlarında ortaya çıktığını söyledi. Subay, diktatörün yıllarca süren yaptırımlar ve vahşet iddiaları nedeniyle dışlandıktan sonra uluslararası tanınırlığını yeniden kazanmayı umduğunu söyledi. O dönemde Esed, binlerce Suriyeliyi gözaltına almakla suçlanmıştı. Ancak hiçbir bağımsız Suriyeli grup veya uluslararası kuruluşun hapishanelere veya toplu mezarlara erişimi yoktu.

İki kamyon şoförü ve subay, askerî komutanların kendilerine, transferin amacının Kuteyfe toplu mezarını temizlemek ve toplu katliam kanıtlarını gizlemek olduğunu söylediğini anlattı.

Esed devrildikten sonra, Reuters tarafından Kuteyfe'de belgelenen 16 siperin tamamı boşaltılmıştı.

• Suriyeli insan hakları gruplarına göre, 160.000'den fazla kişi devrik diktatörün geniş güvenlik aygıtının içinde kayboldu. On binlercesinin, diktatörün açtığı düzinelerce toplu mezarlara gömüldüklerine inanılıyor.
• Organize kazı çalışmaları ve yapılacak DNA analizlerinin, “sistem içinde kaybolan” bu insanların başlarına ne geldiğinin bulunmasına yardımcı olarak Suriye'nin en acı verici fay hatlarından birini bir nebze olsun hafifleteceği umuluyor.

Ancak Suriye'de kaynakların kısıtlı olması nedeniyle, bilinen toplu mezarlar bile büyük ölçüde korumasız ve kazılmamış durumda. Aralık ayında Esed'i deviren ülkenin yeni liderleri, kayıpların ailelerinin defalarca aramasına rağmen, bu mezarlara gömülen kişiler hakkında henüz hiçbir belge yayınlamadı.

Suriye Acil Durum ve Afet Yönetimi Bakanı Rid el-Salih, mağdur sayısının çokluğu ve adalet sisteminin yeniden inşası gerekliliğinin çalışmaları engellediğini söyledi ve ağustos ayı sonlarında Suriye'nin yarı resmî haber sitesi el-Vatan'a verdiği demeçte bu durumu şöyle dillendirdi:

"Anneler oğullarının mezarlarını, eşler kocalarının mezarlarını ve çocuklar babalarının mezarlarını beklediği sürece kanayan bir yara var."

Suriye'nin yeni Ulusal Kayıp Kişiler Komisyonu, kayıp aileleri için bir DNA bankası ve merkezi bir dijital platform oluşturma planlarını duyurdu ve adli tıp ve DNA testi konusunda uzman yetiştirmeye acil ihtiyaç olduğunu belirtti.

Kayıpların izini sürmek ve savaş suçlarını araştırmak için çalışan Suriye Adalet ve Hesap Verebilirlik Merkezi Başkanı Muhammed el-Abdullah, Kuteyfe'den Zümer'e gerçekleştirilen gibi cesetlerin gelişigüzel bir şekilde nakledilmesinin yaslı aileler için felâket olduğunu söyledi.

Reuters bulgularını öğrendikten sonra el-Abdullah, "Bu cesetleri bir araya getirip tüm kalıntıların ailelere teslim edilmesini sağlamak son derece karmaşık olacak." dedi. Kayıp Kişiler Komisyonu'nun kurulmasını, yeni hükümetten olumlu bir adım olarak nitelendirerek, "Siyasî destek var, ancak hâlâ kaynak ve uzman eksikliği var." dedi.

Şoförler, tamirciler ve nakilde yer alan diğer kişiler, gizli operasyon sırasında konuşmanın kesin ölüm anlamına geldiğini söyledi.

Bir şoför ise, "Kimse emirlere karşı gelmez. Siz de çukurlara düşebilirsiniz." dedi.

*Kaynak: Reuters