ABD’de yeni dönem mi başlıyor: Trump ve Musk savunma düzenini sarsıyor

ABD Başkanı Trump’ın Pentagon’u hedef alan açıklamalarında en büyük destekçisi ise Silikon Vadisi Lordları’nın öncülüğünü yapan SpaceX ve Tesla başta olmak üzere birçok teknoloji yatırımında adı bulunan Elon Musk’tan başkası değil. Trump yönetiminin Silikon Vadisi ile kurduğu ittifak 21. yüzyılda Amerika’nın ruhunu ve iktidarın sac ayaklarını yeniden tanımlamayı amaçlıyor. Bu ise 2. Dünya Savaşı sonrası ABD’yi küresel hegemonyaya taşıyan güçlerin yerine 21. yüzyılın gerektirdiği kuvvetleri yerleştirmekle de yakından ilişkili. Trump’ın, ikinci başkanlık döneminde farklı ABD başkanlarının mirasından esinlendiği açık. Bu başkanlardan birisi de 2. Dünya Savaşı kahramanlarından Dwight D. Eisenhower.

1961’de yapılan uyarı

ABD’nin en önemli başkanlarından biri sayılan Eisenhower, 17 Ocak 1961’de yaptığı ulusa veda konuşmasında ABD’yi önümüzdeki dönem bekleyen en büyük tehlikelerden biri olarak, ortaya attığı yeni bir terimle, Askeri-Sanayi Kompleks’in (ASK) Washington’un iç ve dış politikasında vesayetçi bir yapı olarak yükselen bir tehdit olduğunu, “Bu muazzam askeri kuruluş ile büyük bir silah endüstrisinin bir araya gelmesi Amerikan deneyiminde yeni bir şeydir. Ekonomik, politik, hatta manevi toplam etki her şehirde, her eyalet meclisinde, federal hükümetin her ofisinde hissedilmektedir. Bu gelişmenin zorunlu ihtiyacını kabul ediyoruz. Yine de bunun ciddi sonuçlarını kavramaktan geri kalmamalıyız. Emeklerimiz, kaynaklarımız ve geçim kaynaklarımızın hepsi söz konusudur; toplumumuzun yapısı da öyle. Hükümet konseylerinde, askeri-endüstriyel kompleks tarafından, istenmiş veya istenmemiş olsun, haksız nüfuz edinilmesine karşı dikkatli olmalıyız. Yersiz gücün felaketle sonuçlanma potansiyeli mevcuttur ve devam edecektir” sözleriyle öngörüyordu.

Küresel silah satışlarının yüzde 50’si

Elbette Eisenhower’ın uyarısı siyasi literatürde yer alsa da, Amerikan karar vericileri için yeterli olmadı. Lockheed Martin, RTX (eski adıyla Raytheon Techonologies) Northrop Grumman, Boeing ve General Dynamics gibi şirketler, Soğuk Savaş ile birlikte başlayarak bugüne kadar ABD’nin iç ve dış politikasına yön veren, Washington’un küresel sularda nasıl ilerleyeceğini belirleyen dev savunma sanayii şirketlerine dönüştüler.

• ABD Kongresi’nden Pentagon’a kadar birçok alanda siyaset yapımına nüfuz eden bu şirketlerin, küresel düzeyde sonu gelmeyen savaşların da baş sponsorları arasında yer aldığı belirtiliyor.

Bugün, RTX adlı dev savunma şirketinin piyasa değeri 165 milyar dolar civarında hesaplanırken, Lockheed Martin ise 145 milyar dolarlık değeriyle ikinci sırada geliyor. SIPRI’nin hazırladığı rapora göre küresel savunma sektöründeki en büyük 100 şirket içindeki ABD'li toplam 41 şirket, 2023'te 317 milyar dolarlık silah satışı yaparak, reel olarak bir önceki yıla göre yüzde 2,5 artışla tüm satışların yüzde 50'sini karşıladı. Bilindiği üzere ABD ordusundan emekli olan bir general kariyerinin devamında bir Amerikan savunma şirketinin yönetim kurulunda ya da Kongre’de silah şirketleri adına lobici olarak görev yaptığı biliniyor.

Trilyon dolarlık şirketler yönetmek istiyor

Buna karşın Silikon Vadisi’nden çıkan teknoloji şirketleri bugün devletlerle karşılaştırılan mali büyüklükleri ve piyasa değerleriyle 21. yüzyılın yeni güç odakları olarak sahnede yerlerini almış durumdalar. Şirket daha sonra dalgalı bir grafiğe sahip olsa da şu anda 3,4 trilyon dolarlık piyasa değerine sahip. Apple, Microsoft, NVIDIA, Google (Alphabet), Amazon, Meta (Facebook), Tesla gibi şirketler trilyon doları aşan veya yaklaşan değerleri ile artık Washington’un siyaset yapımında da söz sahibi olmak istiyorlar. Sıralayacak olursak 3,4 trilyon dolarlık değeriyle Apple birinci sırada yer alırken 3,3 trilyon dolarlık değeriyle Microsoft ikinci sırada bulunuyor. Üçüncü sırada yer alan NVIDIA’nın piyasa değeri de 3 trilyon doları aştı. Listede Google'ın çatı şirketi Alphabet 2,2 trilyon dolarlık piyasa değeri ile dördüncü, Amazon 1,9 trilyon dolarlık piyasa değeriyle beşinci, Meta (Facebook) 1,2 trilyon dolarlık piyasa değeriyle altıncı sırada yer alıyor. Ve bu şirketlerin elinde de çok büyük iki silah var. Birincisi milyarlarca insan paylaşımlarından elde edilen veri ve Endüstri 4.0’ı oluşturacak yapay zekâ teknolojileri. Bu çerçevede Tesla’nın sahibi, ABD Başkanı Trump’ın kıdemli danışmanı Elon Musk’ın başta seçim dönemi ve sonrası olmak üzere 5. Nesil Savaş Uçağı F-35 projesini her fırsatta “çok pahalı” olarak değerlendirmesi ve “çağa uygun olmadığını” savunarak daha küçük çaplı ve yapay zeka tabanlı insansız teknolojiye dayanan bir savunma yapılanmasına gidilmesi gerektiğinin ardındaki sözlerinde de,

Washington’un yeni sahibinin kim olacağına yönelik bu rekabet yatıyor. Bu rekabetin sinyallerinin gittikçe güçlendiği de Şubat ayında ardı ardına yaşanan gelişmelerle kendini gösterdi.

Stargate Manhattan’a karşı

Trump, 20 Ocak’ta yemin eder etmez 500 milyar dolarlık “Stargate” yapay zeka projesini ilan etti. Proje, askeri- sanayi komplekse bugünkü gücünü veren “Manhattan Projesi” ve “Yıldız Savaşları Projesi” ile hemen karşılaştırılması da 21. yüzyılın ikinci çeyreğinde Washington’ın tercih ettiği yolu gösteriyordu. Projeyle, Silikon Vadisi’nin Washington’da askeri-sanayi komplekse karşı el üstünlüğünü geçirdiği söylenebilir. ABD Başkanı’nın, son üç yılda Amerikan silah şirketlerinin kâr üstüne kâr etmesini ve piyasa değerlerini katlamasına sebep olan Ukrayna Savaşı’nı adeta bıçakla keserek bitirmek için Avrupalı müttefiklerini dahi dışarı da bırakacak şekilde adımlar atması da benzer bir güç değişiminin habercisiydi. Öyle ki Trump’ın, 12 Şubat’ta Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile konuştuğunu ilan etmesinin ve Pentagon’un bütçesinin gözden geçirileceğini açıklamasının hemen ardından Amerikan borsalarında işlem gören savunma şirketlerinin hisse değerlerinde yaşanan düşüşün, Washington’da yaşanacak güç değişiminin sancıları olduğu söylenebilir.

Pentagon’da büyük tasfiye

Bu rekabete yönelik bir başka hamle de Şubat ayının son günlerinde geldi. ABD Başkanı Trump, ABD Genelkurmay Başkanı Charles Brown’ı, Deniz Kuvvetleri Harekat Başkanı Oramiral Lisa Franchetti'yi ve Hava Kuvvetleri İkinci Komutanı Orgeneral Jim Slife'ı görevden aldı.

• Yine Trump’ın Savunma Bakanı Pete Hegseth’e Pentagon’da üst konumda bulunan isimlerin de işine son verme talimatı verdiği kaydedildi.

Hegseth göreve gelmeden önce, Trump yönetiminin Pentagon’da kapsamlı bir tasfiye listesi hazırladığı da medyaya daha önce yansımıştı. Bu kapsamlı tasfiyenin bir anlamda Askeri-Sanayi Kompleks’in, Washington’daki nüfuzuna karşı yürütülen bir temizlik operasyonu olduğu da söylenebilir. Bunun yerine ise yeni nesil yerleşik yapıyı oluşturacak Silikon Vadisi’nin Washington’daki kurumlara “kendi adamlarını” atayacağı bir döneme girmiş bulunmaktayız. Bu hamlenin insanın kaynağının ise ABD başkanı Trump’ın “Project 2025” kapsamında federal kurumlar için oluşturulacağı bir yetenek havuzundan seçilmesi bekleniyor. Elbette burada Elon Musk’ın başında olduğu DOGE’nin etkin bir çalışma yürüteceğini söylemek yanlış olmayacaktır. Önümüzdeki dönemde Washington’un derin dehlizlerinde Silikon Vadisi Lordları ile Askeri-Sanayi kompleksin askerleri arasındaki rekabeti daha yakından takip etmek gerekecek.

Bu yazının başlığı yazardan bağımsız editoryal olarak hazırlanmıştır.