Ankara’da tren bakım atölyelerinden sanat galerisine bir dönüşüm hikayesi: Cer Modern Sanatlar Merkezi

Cern Modern’i tasarlayan ve restore edenUygur Mimarlık, 1986 yılında Semra Uygur ve Özcan Uygur tarafından kuruluyor. Uzun yıllar tren bakım atölyesi olarak hizmet vermiş olan tarihi tren bakım atölyelerinin, Türk mimarlar Semra ve Özcan Uygur tarafından restore edilmesi sonucunda ortaya çıkan Cer Modern Sanat Galerisi,Ankara'nın Altındağ ilçesinde, Hacı Bayram Mahallesi'nin sınırları içerisinde konumlanıyor. Bir süre Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları tarafından işletilen atölyeler, 1990'lı yıllara kadar âtıl birvaziyette kalıyor. "Cer",demiryolu atölyelerinin eski adından geliyor.

Cer Modern’in proje tarihi 1990'lara dayanıyor. 1992 tarihinde, Ankara'nın eski ve yeni semtleri olan Ulus ile Sıhhiye arasında kalan boş bir arazide, Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrasıkonser salonunun tasarımı için bir ulusal yarışma düzenleniyor ve böylece Cer Modern Sanat Merkezi’nin ilk tohumları atılıyor. Arazi, demiryolu hattının bir bölümünü, eski cer atölyelerini ve tren bakım hangarlarını kapsıyor. Projenin başında, birbirine bitişik toplam dört birimden oluşan bu yapıların tamamının alandan kaldırılmasının planlandığı biliniyor.

1995 yılında, kazanan projenin mimarlarının Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası Konser Salonu için çalışmalara başlamasının ardından, bu eski yapıların bir sanat müzesine dönüştürülmesine karar veriliyor. Bu arada demiryolunun güzergahı değiştirilerek, birbirinin aynısı olan üç birimden ikisinin kısmen yıkıldığı biliniyor. Geriye kalan yapıların harap durumda olmaları nedeniyle, galeri mekânı olarak işlev görebilmeleri için yapısal sağlamlaştırmaya ve mekanik tesisat yenilemesine ihtiyaç duyulduğu biliniyor. Atölyelerin restorasyonu için seçilen yüklenici, konser salonunun mimarlarıyla birlikte çalışmaya karar veriyor. İlk etapta galeri alanları ve ilgili tesislerle birlikte bir "Çağdaş Sanat Müzesi" (daha sonra "Modern Sanatlar Merkezi" olarak adlandırıldı) tasarlanıyor.

Atölyelerin büyüklüğü ve mekânsal özellikleri, tasarlanan galerilerle uyumlu olmasına rağmen, çok amaçlı salonlar, müze mağazası, kafe, küçük galeriler ve hizmet alanları gibi ek mekanlara ihtiyaç duyuluyor. Bu nedenle, araziye modern bir yapı ekleniyor. Projenin arkasındaki yönlendirici fikir, arazinin trenle olan ilişkisini korumak oluyor. Aktif tren yolu, eski ve yeni yapıları saran şeffaf bir duvar aracılığıyla iç mekanlardan görünür hale getirilirken, atölyelere giren demiryolu rayları avlunun ahşap zemin kaplaması üzerinde korunuyor.

Yeni yapının dış kenarında, mimarların hasarlı tarihi yapıyı da (özellikle yarısı yıkılmış iki yapıyı) saran bir “rulo bandaj” a benzettikleri kesintisiz eğrisel bir cam duvar bulunuyor. Bu sayede yeni yapı eski yapıya sıkıca bağlanırken, eski yapı da yeninin yardımıyla deyim yerindeyse “ayağa kalkabiliyor”. Böylece bir baston görüntüsündeki ek bina hem eski yapıların hem de avlunun güçlendirilmesini üstleniyor. U formundaki bütünün bir kanadını oluşturan yeni bina, araç trafiğinden korunan bir açık alan tanımlıyor. Yapıya girişler bu avludan yapılıyor. Bodrum katta ise ek galeriler, oditoryum, atölyeler ve servisler yer alıyor. Avlu katında, atölyelerden dönüştürülen ana sergi salonlarının yanı sıra giriş holü, müze mağazası ve kafe, bodrum katta ise ek galeriler, oditoryum, atölyeler ve servis alanları yer alıyor. Yapı, her yeni sergi ve sanat etkinliği için değişiklikleri barındıran dinamik alanlarıyla şehirdeki modern sanat merkezi ihtiyacını karşılıyor. Açıldığı 2010 Nisan ayından bu yana yapı, sergilere, konferanslara, performanslara, festivallere ve benzerlerine ev sahipliği yaparak Ankara için canlı bir kültür merkezi haline geliyor. Avlusu da aynı derecede popüler olup, kafenin bir uzantısı olmasının yanı sıra sanat enstalasyonları için her mevsim kullanılıyor. Bir yenileme çalışmasından çok daha fazlası olan proje, demiryolunun yanında sıradan hizmet yapılarından oluşan gözden çıkarılabilir bir stok olarak görülen bir grup yapıya yeni bir hayat kazandırıyor.

1920'li yıllarda demiryollarınınkamulaştırılmasıyla birlikte inşa edilen, Erken Cumhuriyet Dönemi'nin heyecanına şahitlik etmiş söz konusu tren bakım hangarları, mimari perspektiften incelendiğinde, 'işlevsel' mimarinin modern sözcük hazinesindeki yerini belirlemenin adeta başlangıcını temsil ediyor.Ankara'daki nadir endüstriyel arkeoloji örneklerinden biri olarak yıkımdan kurtarılan Cer atölyeleri modern bir sanat merkezine dönüştürülmesiyle yeni bir işleve bürünüyor. Proje, eski ve yeniyi bütünleştirmesi açısından önem taşıyor; modern ekler, hasarlı yapıları hassas sınırlarla çevreleyerek bir 'nezaket' mimarisi sergiliyor. Modern yapıda ise yerine ve zamanına uygun çağdaş bir mimari hedefleniyor. Tasarımda bağlamsal uyumluluğa ve çağdaşlığa eşit derecede önem veriliyor, hassas yapı konturları yaratılırken (eski bina, demiryolu ve trafik arteri ve batık bahçe ile ilgili olarak), genel olarak ölçülü bir modern kelime dağarcığı teşvik ediliyor.

Cumhuriyet tarihimiz açısından önemli "anı" değerine sahip olan Cer Atölyeleri, 1926 ile 1927 arası Cumhuriyetin ilk yıllarında demiryollarının millileştirilmesi sürecinin hemen sonrasında inşa ediliyor. Cer Atölyeleri, dönemin cephe anlayışını yansıtması, Osmanlı mimarisinden, çağdaş mimariye geçişin bazı öğelerini taşıması, Ankara'daki endüstri arkeolojisinin sınırlı örneklerinden birisi olması gibi korumaya değer nitelikler gösteriyor. Eklenen yeni yapılar,mevcut ile uyumlu birlikteliği sergilerken, dış mekânın da tanımını vurguluyor ve çok amaçlı olarak kullanılan avluyu belirginleştiriyor. Yapının var oluş nedeni olan tren ve tren yolu ile birlikteliği sürekli kılınıyor.

Cumhuriyetin ilk yıllarında İtalya'dan Ankara'ya getirilen bronz “Su Perileri” heykeli, günümüzde Cer Modern'in arazisinde sergileniyor. Söz konusu heykel, 1924 tarihinde Şehremini Asaf Bey tarafından İtalya'dan getiriliyor ve Hacettepe Parkı'na konumlandırılıyor. Kentin simgelerinden biri olan heykel, şehir geliştikçe Kızılay Meydanı, Evkaf Oteli karşısında günümüzdeki Gençlik Parkı'nın olduğu çukurluğa, sonra tekrar Hacettepe Parkı'na, son olarak 1960'larda Tandoğan Meydanı'na yerleştiriliyor. Heykel, 1992 tarihinde Ankaray istasyonu inşaatı sırasında geçici olarak meydandan kaldırılıyor ve Belediye Park ve Bahçeler Müdürlüğü'nün Yenimahalle deposuna götürülüyor. 18 yıl depoda bekleyen heykel, 2008 tarihinde hasar gören kısımları heykeltıraşMetin Yurdanur tarafından restore ediliyor ve 20 Aralık 2010 tarihinde Cer Modern'e getiriliyor.