Balıkesir’in kentsel simgelerinden biri: Kervansaray Oteli

Osmanlı Dönemi’nde Batı Anadolu’nun önemli bir kasabası kabul edilen Balıkesir’de günümüz anlayışıyla kentsel ölçekte bir düzenleme yapılmıyor. Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte Anadolu kasabalarının modern bir kente dönüşmesi fikri, Balıkesir için de etkili oluyor ve kentte imar faaliyetleri başlatılıyor. Yurt dışından gelerek ülkede pek çok işe imza atan Mimar Ernest Egli, Edirne ve Niğde gibi kentlerin yanı sıra 1941’de Balıkesir’in ilk imar planını hazırlıyor. Kentin hafızasını ve geleneksel yapısını korumayı önemseyen mimar, yeni yerleşim alanı önerilerini bu doğrultuda gerçekleştiriyor. Açılan yeni yollar, toplu konut uygulamaları ve kamu yapılarının inşası ile kent çehresi değişiyor. Hazırlanan imar planı 1955’te yürürlükten kaldırılsa da kentin planları için bir altlık oluyor ve değişiklikler bu plan üzerinden uygulanıyor. 1930-1960 yılları arasındaki 30 yıllık dönemde kentte büyük değişiklikler oluyor ve özellikle 1950 sonrası imar faaliyetleri ile Anadolu kasabasının modern bir Cumhuriyet kentine dönüşümü için önemli bir örnek ortaya çıkıyor. Bu yıllarda Hükümet Binası, Doğumevi ve Ebe Okulu, Balıkesir Devlet Hastanesi, Necatibey Eğitim Enstitüsü, Koray Lisesi, Tekel Binası, Sümerbank Binası, Vali Konağı, Şehir Sineması, 52 Evler, Kervansaray Oteli gibi farklı ölçeklerde yapılar inşa ediliyor.

Yapılan yeni düzenlemelerle birlikte Vasıfçınar Caddesi, Balıkesir’de önemli yapıların inşa edildiği kent için önemli bir aks olarak ortaya çıkıyor. Zamanla Bursa-İzmir karayoluna dönüşen bu cadde üzerinde inşa edilen Kervansaray Oteli ya da diğer ismiyle Balıkesir Vakıf Oteli; kente gelenlerin temas ettiği, kentte yaşayanların ise özel anılarını yaşadığı bir mekan olarak kent hafızasındaki yerini alıyor. Cumhuriyet Dönemi Balıkesiri’nde mimarlık mirasının en seçkin örneklerinden biri olan bu yapı, pek çok özelliğiyle öne çıkıyor.

Özellikle Ankara ve İstanbul gibi büyük kentlerde, kentlerin imarını hızlandırmak için yarışmaların açıldığı bu dönemde, Balıkesir’deki bir yapı için ulusal bir yarışma açılması yapının en öne çıkan özelliklerinden biri oluyor. Evkaf Umum Müdürlüğü, bugünkü adıyla Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından 1951-1955 yılları arasında açılan yarışmayı dönemin tanınan mimarlarından Muhteşem Giray ve Affan Kırımlı kazanıyor. Uzun yıllar boyunca kentte yarışmayla inşa edilen tek yapı olan Kervansaray Oteli, kentlilerin gözünde değerli bir yapı olarak kalıyor.

1956 yılının Ekim ayında yapının temelleri Adnan Menderes tarafından atılıyor. Cumhuriyet Meydanı’nın önünde yer alan bu otelin inşası, kentin gelişimi için önemli bir hamle oluyor ve yıkıldığı sürece kadar kentlilerin kutlamalarına, büyük toplantılara ev sahipliği yapıyor. O dönemde yaşayan halk için simge bir yapı olan Kervansaray Oteli, dönemin kartpostallarında yer alarak kent yaşamının daimi bir parçasına dönüştüğünü kanıtlıyor.

Çevrelediği meydana göre konumlandırılan yapı, çeyrek daireye benzeyen eğrisel formuyla da dikkat çekiyor. İlk projesi 3 katlı olarak hazırlanan otele, bu yatak sayısının kente yetmeyeceği düşüncesiyle bir kat ilave ediliyor. Böylece yapının 3 katı yatak odalarından oluşurken giriş katında gazino ve lokanta birimleri yer alıyor. Yapının otel katında ortadaki koridorun iki tarafını da odalar çevreliyor. Koridorun her iki ucuna merdivenler yerleştirilirken ve merdiven holüne bitişik olan alanda ıslak hacimler ve kat ofisler bulunuyor.

Bir diğer öne çıkan özelliği kalorifer ve sıcak suyun bulunması olan Kervansaray Oteli; bir cephede 10, bir cephede 12 oda olmak üzere toplam 66 odadan meydana geliyor. Katları 725 metrekare olan otelin toplam inşaat alanı 3500 metrekareyi buluyor. Zemin katında gazino ve lokanta bulunan yapının bir girişi bu gazino alanına açılırken diğer girişten otel kısmına ulaşılıyor. Böylece gazino kısmının halkın kullanımına açık olduğu, otel müşterilerinin de ayrı bir holden odalarına çıkabildiği anlaşılıyor.

Yapının en dikkat çekici kısımlarından biri olan ve giriş alanını tanımlayan tek katlı saçak, 5 metre eni ve 70 metre uzunluğuyla 350 metrekarelik bir yarı açık alanı tanımlıyor. Yaz günlerinde lokanta ve gazinonun bu alana taşmasıyla birlikte meydanın bu köşesinde yaşayan bir mekan elde ediliyor. Yatak odalarının bulunduğu katlarda pencereler dış cepheden içeri alınarak hem dikkat çekici bir cephe kurgusu oluşturuluyor hem de güneşin içeri alınışı sınırlandırılıyor. Ayrıca bu alan radyatör yuvaları ve tesisat kanalları için kullanılıyor ve böylece görüntü kirliliğinin önüne geçiliyor.

Uzun yıllar kentlilerin lokantasında yemek yiyip kutlamalar yaptığı, kente dışarıdan gelenlerin mutlaka temas ettiği Kervansaray Oteli, tarihi bir özelliği olmadığı düşüncesiyle 2006 yılının başında belediye tarafından yıktırılıyor. Yerel belediyelerdeki tarihi yapı özelliğinin sadece cami, kilise, hamam gibi yapılarda bulunduğu fikrinin bir yansıması olan bu yıkıma engel olunmak istense de mimarlık mirası açısından büyük bir kayıp yaşanıyor. Yapının yerine bir toplu taşıma merkezi inşa ediliyor.