Bebek’te denizi seyreden iki yapı: Natuk Birkan Apartmanları

Toplumsal, siyasal, sosyal ve ekonomik değişimlere neden olan endüstrileşmeyle birlikte seri üretim kavramı önem kazanıyor ve kentlerin çeperlerinde büyük fabrikalar inşa edilmeye başlanıyor. Ancak bu fabrikalarda çalışan işçilerin kalacağı bir yer olmaması ve kentlerin her geçen gün büyümesi, kentlerde acil çözülmesi gereken bir konut yetersizliği sorununa neden oluyor. Bu soruna uygun bir çözüm düşünülürken çağın hızlı üretim kavramı göz önünde bulundurularak kısıtlı alanlarda çok daha fazla kişinin yaşamasına olanak sağlayan yeni bir konut birimi üretiliyor. Adı apartman olan bu konut birimleri, geleneksel anlamda evin özelliklerini taşısa da yeni bir barınma biçimini tanımlıyor. Başlarda işçiler için fabrika yakınlarında planlanan apartman blokları zamanla değişime uğruyor ve şehrin farklı kesimlerine hitap eden şekillere bürünüyor. Yeni yapı teknolojilerinin tasarıma dahil olmasıyla birlikte daha lüks apartman yapıları ortaya çıkıyor.

Avrupa’daki mimari gelişmelerin takipçisi olan Osmanlı Devleti’nde ise ilk apartman yapılarının inşaatı 19. yüzyılın sonlarına doğru yapılıyor. Elçilik çalışanları, levantenler ve yabancı tüccarların ağırlıklı olarak yaşadığı Galata-Beyoğlu bölgesinde inşa edilen ilk apartmanların tasarımını da Rum veya Ermeni mimarlar üstleniyor. Anadolu kentlerinde yaşayan tüccar ailelerin fertleri bu apartmanları İstanbul ziyaretleri sırasında beğeniyor ve bu konut kültürü Anadolu’ya yayılmaya başlıyor. Akrabaların bir arada yaşadığı ve dışarıdan kişilere evlerin kiraya verilmediği aile apartmanı kavramı da böylece ortaya çıkıyor. Apartman yapımı ve her katta ayrı mülkiyeti mümkün kılan imar koşulları henüz oluşmadığı için uzun süre boyunca bu yapılar sadece üst gelir grubundaki ailelerin yaptırabildiği yapılar oluyor. Bu gelir grubundaki aileler, prestijli olarak adlandırılan bölgelerde dönemin önde gelen mimarlarına apartman tasarlama isteğiyle ulaşıyorlar. Mimar Kemaleddin Bey ile başladığı söylenebilecek Türk mimarlara apartman yaptırma geleneğinde Sedad Hakkı Eldem, Seyfi Arkan, Şevki Balmumcu, Haluk Baysal & Melih Birsel, Bedri Uçar, Zeki Sayar, Bekir İhsan Ünal, Adil Denktaş gibi mimarlar yapılarıyla öne çıkıyor.**

Önde gelen mimarlar arasında yer alan ve 20. yüzyılda Türkiye mimarisinde farklı niteliklerdeki işlere imza atan Haluk Baysal & Melih Birsel ikilisi çağdaşı oldukları Avrupa’daki sistemleri inceleyerek konut mimarisinde yeni girişimlerde bulunuyorlar. Türkiye’de henüz kolektif bir düşünme yapısının ve ortaklık kavramının oturmadığı dönemde Baysal-Birsel ismini verdikleri ofislerinde projeleri çeşitli yollarla ele alan ikiliden Melih Birsel bu ortaklığı şöyle açıklıyor: “Haluk-Melih ortaklığının değişik bir yapısı vardır. Baştan itibaren bir projenin sorumluluğunu birimiz alırdı. Yani bu mal sahibi ile olan ilişkilerden, projeden, şantiyeden, bürodaki işleri yürütmekten itibaren her türlü teknik, estetik ve mali konuları kapsardı ve o projeyi sadece bir kişi üstlenirdi, o tartışılmazdı. Haluk “beyaz” dedi mi beyaz, Ben “siyah” dedim mi siyahtı, o proje için. Ama buna mukabil bir şeyimiz daha vardı ki o bize çok destek oldu; her hafta projeler üzerinde bir toplantı yapardık arkadaşlarımızın katılımıyla… Ortak projemiz, büronun bütün projeleri, elde olan çalışmalar o ortamda tartışılırdı.”* Tam da böyle bir ortama sahip bir mimarlık ofisinden çıkacak nitelikteki Hukukçular Sitesi yapısı Türkiye’de konut yapımına farklı bir soluk getiriyor. Bu mimarlık ofisinin Hukukçular Sitesi’nden önce Bebek’te tasarladıkları apartman blokları bir konut birimini nasıl planladıklarına dair ipuçları taşıyor.

Tam adı Dr. Natuk Birkan Apartmanları olan yapı Arnavutköy - Bebek sahil yolu üzerindeki Kortel korusunda yer alıyor. Yapı grubu A ve B olarak adlandırılan iki bloktan oluşuyor. Kortel korusundan giriş yapılabilen A bloğu üst kotta konumlanırken B bloğuna sahil yolundan ulaşılıyor. Blokların yerleşimi her iki bloğun da deniz manzarasından faydalanabileceği şekilde yapılıyor. Bağımsız olarak algılanan yapı blokları aralarındaki 27.40 metrelik kot farkına rağmen 14.50 kotunda birbirine bağlanacak şekilde tasarlanıyor.

Baysal-Birsel ortaklığında tasarlanan yapıda Arkitekt dergisinde verilen bilgiye göre statik ve betonarme hesapları Orhan Günsoy, müteahhitlik işleri Rad İnşaat Müessesesi, ısıtma ve sıhhî tesisat Şadi Yazgan, elektrik işleri Astel, ahşap doğramalar Fethi Yıldıran tarafından yapılırkendemir doğramalar Profilo’dan alınıyor. Proje başta 3 blok olarak planlansa da 2 blok olarak inşa ediliyor. Cephede görsel bir süreklilik oluşturmak adına bloklarda boğaz cephesindeki cephe kolonları 1.85 metre içeri çekiliyor. Şeffaflık algısını bozmamak için doğrama kasaları, özel olarak üretilen demir profiller ile tavan ve döşeme arasında bütün cephe boyunca devam edecek şekilde kurgulanıyor. Betonarme karkasa sahip yapıların döşemelerinde yastık kiriş kullanılarak net bir mekan kullanımı sağlanıyor.

Klasik bir apartman yapısında bir holün çevresine yerleştirilen mekanlar yer alırken mimarlar yapıları farklı bir yaklaşımla ele alıyorlar. Uğur Tanyeli bu yaklaşımı “küçük alt birimlere ayrıştırılmamış, bütünsel, ama eklemli bir salon mekânı içinde örgütlenmiş bir gündelik yaşam (...)” şeklinde ifade ediyor.* Tasarımda kullanılan bölücü duvarlar, mekanları ayırmak yerine mekanların birbiriyle ilişki kurmalarını sağlayan bir yönlendirici eleman görevi görüyorlar. Manzaraya saygı duyan ve konut kullanıcılarının bu manzaradan olabildiğince faydalanmalarını isteyen yapıların cephe tasarımında yataylık ön planda tutuluyor.

Boydan boya camın kullanıldığı cephelerde döşeme alınları ortaya çıkarılıyor. Düz teras çatıya sahip her iki kütlenin plan şeması ve cephe organizasyonu birbirine benzemesine karşın tamamen aynı yapılmıyor. Kendi içinde aynı olma ya da apayrı olma iddiası taşımayan yapılar birbirine referans vererek Baysal-Birsel mimarlık ofisinin işlevselliği rasyonel biçimde ele alma yaklaşımlarına uygun şekilde tasarlanıyor. İki blokta da boğaza tümüyle hakim olan 9 daire yer alıyor. Her daire; servis, kabul ve yatak odası birimleri olmak üzere 3 ayrı işlev bölümüyle kurgulanıyor. Servis kısmında bir ofis etrafında dizilen mutfak ve teras, ütü odası, hizmetçi odası ve tuvalet yer alırken kabul kısmında tek bir hacme sığdırılan yemek odası, müzik köşesi ve kabul salonu bulunuyor. Ayrıca giriş holüne vestiyer ve tuvalet birimleri yerleştiriliyor. Yatak odalarının bulunduğu alanda içinde giyinme odası ve banyo yer alan ana yatak odası, 2 ayrı yatak odası ve bir banyo konumlandırılıyor.

Tanyeli’nin Arredamento Mimarlık dergisindeki yazısında “Birkan Apartmanları Türkiye’de o yılların en yüksek yapım ve detaylandırma standardını, bugün için olağan bir konfor, ama o yıllar için lüks düzeyinde yansıtan bir üründür. Kuşkusuz Birkan Apartmanları bir başyapıt değildir, ancak bu ülke bağlamında bir “tour de forcei” olduğu da yadsınmamalıdır.”**** şeklinde bahsettiği yapı çok az değişime uğrayan tasarımıyla Bebek’te denizi seyretmeye devam ediyor.