Birbirini tamamlayan iki yapı: Akar Palas & Üçler Apartmanı

Cumhuriyet’in ilanıyla beraber kurulan yeni ülkenin kendi söylemlerine sahip olması gerektiği düşüncesi kendini mimaride de gösteriyor ve bu yıllara bakıldığında arayış çabaları ile karşılaşılıyor. 1920’li yıllara denk gelen bu dönemde hakim olan mimari anlayış incelendiğindeyse bir yandan Osmanlı ve Selçuklu mimarisindeki elemanların modernize edilerek kullanılmaya çalışıldığı ama bir yandan da eskiye öykünüldüğü için eleştirilerin sıkça yapıldığı görülüyor. Modern olan ama yerel özellikleri de barındıran bir mimarinin nasıl olacağı sorusu, 1920’lerin sonunda mimarlık camiasının temel gündemine oturmayı başarıyor. Tam da böyle bir dönemde 3 yıl boyunca yurt dışında kalmış ve oradaki mimarlık pratiklerini deneyimlemiş bir mimar olan Seyfi Arkan, ülkesine geri döndüğünde modernizm arayışlarına ses getirebilecek denemeler yapabiliyor. Atatürk’ün mimarı olarak da anılan Arkan, özellikle 1930-1940 yılları arasında kariyerinin dikkat çeken çalışmalarını gerçekleştiriyor. Hariciye Köşkü, Makbule Atadan Köşkü, İller Bankası, Florya Deniz Köşkü gibi Türkiye’nin mimarlık tarihinde önemli bir yer tutan yapılarda imzası olan mimarın yaptığı denemeleri anlamak için o dönemde tasarladığı ve görece az tanınan yapılarını da incelemek gerekiyor. Tıpkı Üçler Apartmanı’nda olduğu gibi.

Yapısını incelemeden önce onun eğitim hayatına ve modernizmin hayatına nasıl entegre olduğuna bakmak gerekiyor. Seyfi Arkan; Şevki Balmumcu, Sedad Hakkı Eldem, Abidin Mortaş, Zeki Sayar gibi önemli mimarların yetişmesini sağlayan Sanayi-i Nefîse Mektebi ya da sonraki adıyla Güzel San’atlar Akademisi’nde eğitim alıyor. Mimar, Ulusal Mimari Akımı’nın öncülerinden Vedat Tek’in öğrencisi olsa da mezun olduktan sonra Tek’in düşüncelerini yansıtan tarihselci yaklaşımın izleri görünmüyor. Arkan eğitimine devam ettiği sırada özel bir mühendislik şirketi olan İnşaat İdaresi Fenniyesi’nde çalışıyor. 1929’da Çanakkale Şehitleri Abidesi Yarışması’ndaki birinciliği sayesinde Berlin’e gitmeye hak kazanana kadar burada çalışmaya devam ediyor. Bu dönemde yurt dışında eğitime gitmek büyük bir olay olduğu için gazetelerde de durumdan övgüyle bahsediliyor. Arkan, 3 yıl boyunca Berlin Technische Hochschule’deki (Berlin Teknik Okulu) önemli öğretim üyelerinden biri olan Hans Poelzig’in atölyesinde çalışıyor. Uğur Tanyeli, Arkan’ın bu yıllarda farklı ilgi alanları kazandığını ve çeşitli araştırmalara imza attığını aktarıyor. Örneğin mimarın Almanlar tarafından tasarlanan spor yapılarını inceleyerek yazdığı rapor, ülkesine döndükten sonra Seyfettin Nasıh ismiyle yayımlanıyor. Walter Gropius ve Bauhaus ekolünün gündemde olduğu bir dönemde, Mies Van der Rohe’nun Barselona sergisine özel tasarladığı pavilyon, Le Corbusier’nin tasarladığı Villa Savoye gibi modernizm açısından önemli gelişmelerin çevresinde bulunan Arkan, hocasının da etkisiyle kendi mimarlık anlayışını şekillendirmeye başlıyor. Henüz Berlin’de olduğu süre zarfında Atatürk’e karşı bir olay sonrası iki anıt önerisi hazırlıyor ve mimarlık camiasında bu olaya karşı tepki veren tek mimar olması onun dikkat çekmesini sağlıyor. Soyadını ve kızının adını Atatürk’ün vermesi de onun Atatürk ile özel bir samimiyeti olduğunu gösteriyor. Almanya’da gerçek bir moderniste dönüşerek ülkesine dönen Arkan, yeni ve modern bir mimari inşa edilmesi istenen Türkiye’de öne çıkan bir mimar oluyor. 1934’te ülkesine döndüğünde Kültür Bakanlığı İnşaat Bürosu’nda mecburi görevini yapıyor. Böylece mimar olarak Türkiye’deki çalışmaları başlıyor. Üçler Apartmanı ise bu çalışmaların ilklerinden biri sayılıyorken mevcut bir apartmana ek yapılması ile farklı bir denemenin sonucu olarak da gösteriliyor.

Arkan’ın, Berlin’e gitmeden önce çalıştığı özel mühendislik şirketi aynı zamanda sonradan Üçler Apartmanı olarak anılacak yapının da sahipleri olarak karşımıza çıkıyor. Mehmet Galip ve İnşaat Mühendisi Fescizade İbrahim Falip Bey’in sahibi olduğu şirketin yaptırdığı Mühendis İbrahim Galip B. Apartmanı ya da bugünkü adıyla Akar Palas, Ayazpaşa’dan Kabataş’a inen dik bir sırt üzerinde konumlanıyor. Yapı, Mimar Hüsnü tarafından Fescizade İbrahim Galip Bey’in arsası üzerinde 1931 yılında tasarlanıyor. Şirket, mevcut apartmana ek yapı işini 1933-1934 yılları arasında Seyfi Arkan’a veriyor ve yapı bundan sonraki süreçte Arkan’ın adıyla anılıyor.

Arkitekt dergisinde Kira Evi olarak anılan Mühendis İbrahim Galip B. Apartmanı’nın üst katına ve yanına yeni bir yapı ekleyen Arkan, bu yeni bölümleri mevcut yapının karakterine uygun bir şekilde tasarlıyor. Tanyeli, Arkan’ı öne çıkaran özelliklerden birinin onun çok boyutlu mekanları kurgulayabilmesi ve tasarlanabilecek her şeyi tasarlaması olduğunu aktarıyor. Modernizmi sadece süs ve bezemelerden arınma olarak görmeyen mimar, mekan kurgusu üzerine yoğunlaşıyor. O dönemde iç mekanla dış mekanı bütünleştirmeyi başarabilen nadir mimarlardan biri olarak anılıyor. Farklı hacimlerdeki mekânları ile Üçler Apartmanı, mimarın çok boyutlu mekân kurgulayabildiğini gösteren önemli bir örnek sayılıyor.

Yapı, konumu itibarıyla güzel bir deniz manzarasına sahip olduğundan dolayı Arkan, yeni yapı ve eski yapı arasındaki bölümü açık bırakıyor. Ayrıca bu bölümü daha özel ve dikkat çekici bir hale getirmek için önüne bir bahçe ile birlikte havuz konumlandırıyor. Alanın üstünü kaplayan geniş bir saçakla birlikte tasarıma yeni bir soluk getiriyor. Yapılarda yaşayan mekanlar kurgulamaya önem veren mimar, apartmanın giriş kısmını genişleterek elektrik ve su tesisatı döşetiyor ve havuzla birlikte ışık oyunları yapılan bir mekan elde ediyor.

Mevcut yapıya eklenen son kat arsa sahibine ait olacağı için tasarım onun istekleri doğrultusunda gerçekleştiriliyor. Yerel malzeme kullanılmasını isteyen Galip Bey’in dairesinde desenli ksilolit döşemeler, plântaj ve akvaryum gibi salon motifleri ve nikel çerçeveli cam bölmeler yer alıyor. Farklı plan tiplerine ev sahipliği yapan apartmanda ara katlardaki daireler iki katlı olarak tasarlanıyor. Böylece iki katlı ikişer lüks daire elde ediliyor. Bu dairelerdeki giriş holleri, iki katı birden görecek şekilde yüksek tavanlı olarak kurgulanıyor. Alt katta salon, üst katta ise yatak odaları bulunuyor. Daire içinde yer alan özel merdivenle birlikte bu katla birbirine bağlanıyor. Yapının bodrum, zemin ve en üst katı ayrı ayrı kiraya verilebiliyor. Çağdaşı olduğu mimarların tek katlı çözümlerinin aksine Seyfi Arkan’ın böylesine zengin bir plan denemesi yapması onun modernizmin ilkelerini özümsemeye çalıştığını ve mekansal çözümler üretme yolunda çaba sarf ettiğini gösteriyor.

Yeni yapıyı tasarlarken eski yapıda da değişiklikler yapmayı ihmal etmeyen mimar, eski dairelere yeni yapıdan birer buçuk oda ekliyor. Tasarımı çok yönlü olarak ele alırken dış cephedeki yatay bant kullanımını yapının içindeki bölümlemelerde ve mobilyalarda devam ettiriyor. Pek çok özelliği ile dönemi için önemli bir isim olan Seyfi Arkan, Mimarlar Odası’nın hazırladığı Anma Programı’nda 2008-2010 yılında anılmak üzere seçiliyor. Bu durum Ulusal Mimarlık Ödülleri Seçici Kurulu tarafından şöyle açıklanıyor: “Türkiye mimarlığında 1930’lar modernizminin soy örneklerini veren birkaç mimar arasında, veriminin içeriği, hacmi, sürekliliği ve örnek repertuarının zenginliği nedeniyle başta gelen isimlerden Seyfi Arkan, kişiliği ve yapıtları modern mimarlık literatürünün en yetersiz düzeyde belgelenen mimarıdır. Mesleki veriminin bir dönemi, Cumhuriyet ve Atatürk adları ile çakışan Arkan, Cumhuriyet mekânının batılılaşmasında Türk mimarlarının üstlendiği sorumluluğu en üst düzeyde taşıyan isimdir. Cumhurbaşkanlığı köşkleri, devlet yapıları, halkevi binaları, bu mesleki katkının önemli ve kurumsal yapıtaşları olmuştur. Ancak, Arkan bu tasarım etkinliğini sürdürürken, devlet bürokrasisi içinde yer almamış, serbest mimar kimliğini her zaman korumuştur. Modernist tavrını her zaman koruyan Arkan, devlet için tasarladıklarının dışında, özel işverenler için de, soy örneğini İstanbul Gümüşsuyu’ndaki Üçler Apartmanı’nın teşkil ettiği saygın ve öncü yapıtlar vermiştir. SEYFİ ARKAN’ın Türkiye mimarlığına olan ve çok az tanınan büyük katkısının Mimarlar Odası Anma Programı çerçevesinde önümüzdeki iki yıl boyunca çeşitli yayın ve etkinliklerle gündeme getirilmesi, belgelenmeye ve değerlendirilmeye başlanması oybirliği ile kabul edilmiştir.” *

Cumhuriyet’in 10 yılını geride bırakırken kamu ve idari yapıların yanı sıra yeni yaşam biçimlerini simgeleyen apartmanların tasarlanması konut mimarisinde önemli bir anlam taşıyor. Seyfi Arkan, var olan bir yapının tasarımını dış görünüşünde korurken iç mekan kurgusunda çok boyutlu mekanlar kurguluyor. Yapı günümüzde Gümüşsuyu’ndaki pek çok apartman arasında yaşamına sessiz sedasız devam ederken bir dönemin mimari arayışlarının ne çok farklı boyutta incelenebileceğini de gözler önüne seriyor.