Bodrum Mimarlık Kitaplığı

“İlk-Özel”topluma açık mimarlık kitaplığı şeklinde tanımlanan Bodrum Mimarlık Kitaplığı, Bodrum’da Çarşı Mahallesi’nde, Türk Kuyusu Caddesi 60 numarada konumlanıyor. Görece küçük bir kent olarak tabir edilebilecek Bodrum, yoğun yapı istemi sonucu mimarlık ortamının çok hareketli olmasıyla ve 2017 tarihli kayıtlara göre 400'ü aşkın günümüzde ise sayıları her geçen gün hızlı bir şekilde artan mevcut mimar sayısı ile dikkat çekiyor. Tarihsel arka planı, coğrafi yapısı, özgün mimari nitelikleri ve zengin kültürel mirasıyla, bu bölge uzun zamandır yaratıcı alanda üretim yapan birçok insanı ve özellikle mimarları uzun zamandır kendine hayran bırakıyor. Bugün, bölgeye artan ilgiyle birlikte mimari üretim konusundaki talep büyüyor ve mimarlık dünyası da giderek daha canlı bir hale geliyor. Bu nitelikleriyle, 10 bin adet eser ve 20 binin üzerinde belgenin bulunduğu zengin bir koleksiyona sahip olan Mimarlık Kitaplığı'nın Bodrum'da yer alması oldukça değerli oluyor. Süha Özkan ve Yasemin Aysan çiftinin emekli olduktan sonraki hayatlarının geri kalanını Bodrum'da geçirme kararının, kitaplığın burada bulunmasının arkasındaki neden oluyor. Özkan, 2012 tarihinde kitaplara, eski bir taş mandalina ambarı gibi görece değersiz ama anlamlı bir yapı ortamı ararken, bugünkü kitaplığa ev sahipliği yapan kent merkezinde bulduğu evin yepyeni bir hedef ortaya çıkardığını dile getiriyor.

Özkan, bu yapıyı kitaplık haline getirme kararı aldıktan sonra, dönüşüm sürecini Bodrum mimarlığında uzmanlaşmış Ahmet İğdirligil ile birlikte yürütmeye başlıyor. İğdirligil, yapının kullanım süresi boyunca maruz kaldığı çeşitli değişiklikleri ele alarak, öncelikle onu yapısal açıdan sağlamlaştırmaya odaklanıyor. Dış duvarlara müdahale edilmeden, iç duvarlar temizlenerek bölgenin karakteristik taş yapılarına uygun bir özellik olan doğal taş dokusu ortaya konuluyor. Bu süreçte, Halil İbrahim Adalı ve restorasyon takımı, duvar dokusunun oluşturulmasını sağlıyor. Yavuz Savaş ise mekânda bulunan iç tasarım unsurlarını belirginleştiriyor. Mekânı kitaplık yapan rafları, masa sandalye vb. bütün iç mimari öğeleri Süha Özkan’In ODTÜ'den öğrencisi Savaş tarafından tasarlanıyor. Savaş’ın, Süha Özkan’ın hem Levent’teki evini hem de Ankara Bestekâr Sokak'taki mini kitaplığını da tasarladığı biliniyor. Savaş'ın, “tarihi duvar yüzeylerine dokunulmadan karşılıklı iki taş duvar için tasarlanan özel raf-duvar çözümü” ile yapının değerine katkıda bulunduğu açıkça görülüyor. Süha Özkan, Savaş’ın tasarımını “Onun yaratıcı çözümleri, kitap gibi ağır yükleri dar mekânlarda sundu ama ağırlıklarını hissettirmedi. Üstelik en üst raf düzeylerine kadar erişilir hale getirdi. Özgün tarihi duvar yüzeylerine dokunmadan her iki taş duvarla karşılıklı iki "raf-duvar" çözümü, mekânları izleyenlere alçak gönüllü Bodrum Evi'ni kitapları kucaklayıp geri durma duyumsamasını sağladı.” sözleriyle anlatıyor.

Yapıda toplamda 7 farklı alan bulunuyor. Ana girişte, iki geniş oda yer alıyor; biri 30-40 kişi kapasiteli bir Toplantı Salonu olarak kullanılıyor, diğer odada ise idari işler için bir masa bulunuyor. Bu alan aynı zamanda mimarlarla ilgili monografilere, antolojilere, mimari teorilere, bireysel yapı çalışmalarına, öğrenci tezlerine ve projelerine de ev sahipliği yapıyor. Bir alt kata geçtiğinizde yeni eklenen bir bölüm ile karşılaşılıyor; burası tuvaletlerin ve bir çay salonunun bulunduğu, doğal ışıkla aydınlatılmış huzurlu bir alan olarak öne çıkıyor. Yapının üst katında ise dört ayrı oda yer alıyor. Dünya Mimarlık Birliği’nin (World Architecture Community) kurucu başkanı, mimarlık tarihçisi ve eleştirmen Süha Özkan ve Yasemin Aysan tarafından 2015 tarihinde mimarlık kültürümüze hediye edilen kitaplık, mimar Ahmet İğdirligil tarafından restore ediliyor. Uzun yıllar uluslararası yöneticilik yapan çiftin 49 yıllık meslek hayatları boyunca topladıkları, mesleki ve akademik yaşamları boyunca satın alınan ve hediye edilen kitaplar, çizimler, projeler, belgeler ve gravürlerkitaplıkta yer alıyor. Bu koleksiyon, Mimar Vedat Tek'in özgün belge arşivine ek olarak, Columbia Üniversitesi ile ODTÜ'nün birlikte yürüttüğü Bodrum ve Turgutreis araştırmalarından elde edilen ham ve özgün dokümanları barındırıyor. Ayrıca, Ayla Tabanlıoğlu'nun bağışladığı, Hayati Tabanlıoğlu ve Tabanlıoğlu Architects'e dair yüzlerce kitap, koleksiyon içinde yer alıyor. 1930-1940 dönemine ait Alman mimarlık literatürü, Ali Güreli'nin bağışladığı birçok kitap, dergi ve broşürle zenginleştiriliyor. Bunun yanı sıra, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dekanı Ali Cengizkan'ın koleksiyona katkıda bulunduğu fakülte yayınları da bu kitaplıkta yer buluyor.

100 yılı aşkın bir mazisi olduğu bilinen Bodrum Mimarlık Kitaplığı yapısı, çevresi imara açıldığı için yok olmuş bir mandalina bahçesi içinde yer alan bir kırsal yapı olarak karşımıza çıkıyor. Sarıağalar Konağı adıyla da bilinen yapı, 1881 tarihinde kurulan Bodrum Belediyesi’nin 7. başkanı Sarıağaoğlu Ali Efendi’nin konutu olarak biliniyor. Yapının 90’lı yıllarda bir dönem Buğday Hareketi’nin öncüsü Victor Ananias tarafından işletilen “Buğday Vejetaryen Restoran” olarak hizmet vermiş olduğu biliniyor. İlk inşa edildiğinde tek katlı olduğu bilinen yapının ayrı bir girişi olan ikinci katı daha sonra ekleniyor ve iki kat zaman içinde birleştiriliyor.

Giriş katında yer alan iki büyük odadan biri toplantı odası olarak diğeri ise mimar monografileri, antolojiler, mimarlık kuramı, tekil yapılar, öğrenci tezleri ve projeler yer alan bir mekân olarak tasarlanıyor. Yapının üst katında ise dört adet oda yer alıyor. Bu odalardan biri Doğan Hasol’a adanan Süreli Yayınlar Odası, diğeri medya ve yeni mimarlık sunuşları ile değerli belgelerin yer aldığı bir oda, bir diğeri ise mimarlık tarihi, kent monografileri, yöre mimarlığı ve sanat kitaplarının bulunduğu başka bir oda olarak karşımıza çıkıyor. En son oda ise, binlerce özel belgeye ev sahipliği yapıyor.

Bodrum ile ilgili çalışmalar, yerel mimarlık, dijital içerikler, mimarlık ve sanat tarihi ile süreli yayınlar bu yapıda yer alıyor. Kitaplıkta yaklaşık 10 bin kitap ve dergi ile 20 bin doküman mevcut olması, mimarlık ve sanat tarihi araştırmacıları için Bodrum’da benzersiz bir çalışma alanı olarak öne çıkıyor. Kitaplıkta mimarlık belgesi, çizimler, gravürler ve eski yapıtlar da yer alıyor. Bodrum Mimarlık Kitaplığı, kitaplık görevinin dışında, konferans ve toplantı amaçlı farklı aktivitelere de ev sahipliği yapıyor. Üst kattan ayrı bir girişi olan yapının ikinci katının eskiden konut olduğu alt katının ise ahır olduğu, zamanla iki katın birleştirildiği ve koridorun ahşap kirişlerinin kesilip bir merdiven konulduğu biliniyor.

Restorasyon sırasında yapının temelsiz olması ile karşılaşılmış olması dikkat çeken bir nokta oluyor. Yapının restorasyonundan sorumlu Ahmet İğdirligil, bir buçuk metreyi bulan derinlikte, yerel dilde "topuk" şeklinde tabir edilen, yirmi santimetrelik betonarme kuşakla, temel olacak bir biçimde yapıyı dört yandan yapısal güvence altına alıyor. Yapının çatısı, Bodrum’da ancak varlıklı kesimin yaptırabildiği kiremit çatı olması nedeni ile uzun yıllar terk edilmiş ve bakımsız durumda olsa da çok tahrip olmuyor.

Projede, emsal olarak tanınan 72 metrekarelik alandan sadece yarısı kullanılarak bir tuvalet, çay ocağı ve kahve salonu oluşturuluyor. Herhangi bir hizmet mekânı olmayan yapının söz konusu bu bölümü, yoldan eski yapının görünümünü etkilemeyecek bir titizlik ile, bir kesimi yer altına alınarak, alçak bir ek olarak tasarlanıyor.

Yapının restorasyonu sırasında dış duvarlara herhangi bir müdahale yapılmıyor, iç duvarların ise sıvaları sıyrılarak özgün taş dokusu ortaya çıkarılıyor. Bu bölümde Halil İbrahim Adalı ve restorasyon ekibinin gerçekleştirdikleri duvar dokusu, ziyaretçilerin büyük ilgisini çekiyor. Yolunuz Bodrum’a düştüğünde, bu benzersiz kitaplığı ziyaret etmeyi ihmal etmeyin; özenle restore edilmiş tarihi bir yapıda kitapların büyülü dünyasını keşfedin.