Geçmişe, bugüne ve geleceğe dair incelikli bir sözü olan, umut vadeden bir cami: Samsun Üniversitesi Fahrettin Ulusoy Camii

İnşaatı 1 Ocak 2024 tarihinde başlayan cami, 30 Mayıs 2025 Cuma günü ibadete açıldı.

Mimarları camiyi şöyle anlatıyor:

“Cami tasarımının felsefi arkaplanını, birlik/bütünlük, çokluk/çeşitlilik, hareket, her yöne açık olma ve yapı malzemelerinin tektonik karakterleri gibi kavramlar oluşturmakta.

Biçimsel ilhamını Samsun çatılı camilerinden alan, özellikle Çarşamba Göğceli Camii'nin vakur duruşuna gönderme yapılan camide tek çatı altında 17 mekan toplandı. Bu hâl, birlik içinde çokluğun mekansal tezahürü olarak nitelenebilir.

Hareket kavramı, insanın yürüyüşü esnasında süreklilik unsurlarını kaybetmeden çevresinin biteviye değişimini ifade etmektedir. Bu fiziksel yolculuk, aynı zamanda, her durak noktasında yani içerisine girilen her mekanda varlığa, tabiata, insana ve ibadete dair farklı durumların tebellür ettiği bir iç yolculuktur. Bu itibarla, camide, her kullanıcının kendi iç yolculuğuna imkan tanıyan, kullanıcının tercihlerine göre şekillenen, her yöne açık yürüyüş güzergahları oluşmaktadır. Kuzeyden güneye, güneyden kuzeye, doğudan batıya, batıdan doğuya, aşağıdan yukarıya, yukarıdan aşağıya ve her birinin kesişim noktalarında yön değiştirmeye ve güzergahları çeşitlendirmeye dönük bir imkan ve yürüyüş...

Caminin mekan organizasyonu, malzeme, renk ve hat tercihleri 12 ile 17. yüzyıllar arası zaman diliminde vücuda getirilen eserlerden nüveler barındırmakta. Mimar Turgut Cansever'in fikriyatı ve uygulamaları ise yol gösterici olmuştur. Caminin hattatı Nurullah Özdem, kalemkârı Sami Beyazıt ve mihrap Kâbe çinisi sanatkârı Fatma Şan. Mihrap cephesi altıgen çinileri el yapımı olarak Konya'da, şeşhane zemin tuğlaları Çorum'da yapılmıştır. Taşları Sivas'tan getirilmiştir. Taş duvar ustaları Bodrum'dan, mihrap, minber ve vaaz kürsüsü mermer ustaları Bayburt'tan, ana ahşap giriş kapısı ustaları Konya'dan, ahşap mahfiller ve diğer ahşap işleri ustaları Samsun'dan, çelik işleri ustaları Samsun'dan gelerek ustalıklarını sergilemişlerdir.

Camideki on yedi metrelik celî sülüs çini kuşak yazısında Fatiha Suresi yazılıdır. Müslümanların her namazda okuduğu ve hemen tamamının ezbere bildiği bir surenin hat sanatıyla tam karşılarında yeralışı önemlidir. Burada amaç, Arapça okuyabilenlerin, surenin hüsn-ü hattıyla karşılaşmalarına, okuyabilmenin hazzını yaşamalarına ve bir sanat zevkine dahil olmalarına imkan sağlamaktır.

Yukarıda anlatılan hareket, tercihler, birlik ve çeşitliliği ifade eden iki âyet-i kerîme caminin giriş kapısı ahşap dış düzeyine nakşedilmiştir:

Rahmân Suresi 29. Ayet: ‘O her an yaratma halindedir’ (Külle yevmin hüve fî şe’n).

İsrâ Suresi 84. Ayet: ‘Herkes kendi mizaç ve karakterine göre iş yapar’ (Küllün ya’melü ‘alâ şâkiletihî).

Bu topraklarda inşa edilmiş camilerin mimarisi yalnızca biçimden ibaret değildir. Tezyinatı ve içerisindeki yazıların anlamlarıyla bir bütündür. Bu bağlamda, cümle kapısı kitabesi, kapı üzeri hatlar, mihrap kitabesi, minber, vaaz kürsüsü levhaları bir bütünün parçalarıdır. Her biri tek başına anlamlı, bir araya geldiklerinde de bir ibadet ortamının topyekün hazırlayıcılarıdır. Mimariyi bütünleyecek ve anlamlı kılacak her bir yazı için ayrıntılı araştırmalar yapılmış ve tercihlerde bulunulmuştur. Camide yazılı diğer ayet, hadis ve beyitler şunlardır:

Cümle kapısı kitabesi (En’âm Suresi 162. Ayet) dünyadaki ve sonrasındaki her eylemin, durumun aslî yönelimini ihtar etmektedir: ‘Şüphesiz benim namazım, bütün ibâdetlerim, hayatım ve ölümüm, Âlemlerin Rabbi Allah içindir’ (Kul inne salâtî ve nusukî ve mahyâye ve memâtî lillâhi rabbil ‘âlemîn).

Cümle kapısı iç yüzeyinde yer alan Hadis ilim yolunda olmanın kıymetini ortaya koymaktadır: ‘İlim tahsil etmek için yolculuğa çıkan kimse, evine dönünceye kadar Allah yolundadır’ (Men harace fî talebe’l-‘ilmi fehüve fî sebîlillâhi hattâ yerci’u).

Mihrap kitabesi (Bakara Suresi 115. Âyet) biçimden ziyade maksadın keyfiyetini açıklamaktadır: ‘Nereye dönerseniz dönün Allâh’ın vechi oradadır’ (Feeynemâ tuvellû fesemme vechullâh).

Vaaz kürsüsü levhası (Âl-i İmrân Suresi 138 . Ayet) vaazın amacına matuftur: ‘Bu Kur’an insanlar için bir beyandır, takvâ sahipleri için de bir hidâyet ve bir öğüttür’ (Hâżâ beyânun linnâsi vehuden vemev’izatun lilmuttekîn).

Minber levhası (Beyit) bir birlik çağrısıdır: ‘Çerâğ-ı mescîd-i mihrâb u minber / Ebûbekr u ‘Ömer, ‘Osman u Hayder’

Caminin kıble cephesi duvarına Allah’ın isimlerinden (Esmâü’l-hüsnâ) altı tanesi yerleştirilmiştir. Mihrabın sağ tarafında ‘Yâ Rahmân’, ‘Yâ Bâkî’, ‘Yâ Mucîb’; sol tarafında ise ‘Yâ Latîf’, ‘Yâ Alîm’, ‘Yâ Musavvîr’ rozet levhaları yer almaktadır. Lafzatullah, İsm-i Nebî, Hulefâi Râşidîn ve Hasanenyn ‘in sekizgen formda levhaları ise ana harimi çevrelemektedir.”

Cami, hayırsever iş insanı merhum Fahrettin Ulusoy’un (1949-2022) ismine ve aziz rûhuna ithafen, eşi Nevin Ulusoy ve oğulları Onur Erhan Ulusoy ve Eren Günhan Ulusoy tarafından yaptırıldı. Rektör Prof. Dr. Mahmut Aydın’ın girişimleri, YÖK Başkanı Prof. Dr. Erol Özvar ve Samsun eski milletvekili Fuat Köktaş’ın destekleriyle inşa edildi.