Tarihi ihtişamı yeniden canlandıran restorasyon projesi: Taş Mektep

31 OCAK 2024 , ÇARŞAMBA 10:00

Tarihi Taş Mektep Binası.

İstanbul'un en büyük adası Büyükada'da 19. yüzyılda Rum Ortodoks Patriği Sophronius tarafından inşa edilen Taş Mektep, Novos Mimarlık Stüdyosu tarafından köklü bir restorasyon sürecinden sonra yeniden hayat buluyor. Bu özel restorasyon çalışması, tarihi dokuyu koruma, yeniden canlandırma ve modern ihtiyaçlara uygun hale getirme misyonunu benimseyerek, geçmişin değerini geleceğe taşıma vizyonunu taşıyor. Ekip, Taş Mektep Tarihi Restorasyon projesi kapsamında, binanın zengin tarihini, çağdaş işlevsellikle mükemmel bir uyum içinde buluşturarak, bozulmuş taş yapıyı kamusal kullanıma uygun, canlı bir alana dönüştürmeye odaklanıyor.

Taş Mektep sadece bir mekan olarak değil, aynı zamanda yaşanmışlıkları ve zamanın izlerini taşıyan bir hafıza mekanı olarak da kendini gösteriyor.

Taş Mektep, tarihi atmosferinde zamanın izlerini taşıyan, birçok farklı dönemin yaşanmışlıklarına şahit olan bir yapı olarak karşımıza çıkıyor. 19. yüzyılın ikinci yarısında, Rum Ortodoks Patriği Sofronios tarafından yazlık konut olarak inşa ettiriliyor. 1922’de İstanbul Belediyesi tarafından satın alınan yapı, Büyükada’nın ilk resmi Türk okulunun buraya taşınmasıyla önce Köprülü Mehmed Paşa Numune Mektebi olarak hizmet vermeye başlıyor. 1924-1925 yıllarının ardından Büyükada İlkokulu’na dönüşen yapı halk arasında Eski Mektep olarak da adlandırılıyor. 1967’ye kadar ilkokul, sonra ortaokul olarak kullanılan yapı, 1978-1979 öğretim yılında geçirdiği yangın tehlikesi yüzünden boşaltılıyor ve 2021 yılında verilen restorasyon kararına kadar kullanılmıyor.

Belirgin kapı aralıklarını detaylandıran siyah sac metal, rustik ahşap cephe elemanlarıyla çağdaş bir kontrast sunuyor.

Restorasyon kararının verilmesinden ardından, oldukça metruk durumda olan tarihi taş yapıyı aslına uygun şekilde hayata döndürmek ve bunu yaparken yeni işlevleri tamamen kamusal kullanıma uygun olarak dönüştürülmesi hedefleniyor. Yapının restorasyonu ve iç mekanlara yeni eklenecek işlevlerin tasarlanması sürecinde verilen temel kararlardan bir tanesi yapının kabuğundaher şeyi orijinal malzemelerine göre restore edilmesi oluyor. Bunun yanında yeni işlevler kazandırılan iç mekan tasarımlarına ise yapının tarihi kimliğine sadık kalınarak yeni malzemeler ekleniyor.Restore edilmiş taş duvarlar, ahşap çerçeveler, eğimli kiremit çatılar ve ferforje detayların sergilendiği cephe, tarihi bütünlüğünü korumaya devam ediyor, iç mekanda ise açık taş duvarlar ve alçı tavanlar gibi korunmuş unsurlar ile dokulu sıva uygulamalarıyla belirginleştirilmiş yeni müdahale edilen alanlar arasında bilinçli kontrastlar ortaya çıkıyor.

Mekanın odalara bölünmüş etkisini kırmak için kapı yerleştirilmiyor.

Taş Mektep’in sahip olduğu etkileyici atmosfer ve benzersiz manzarasının Adalılar ve ziyaretçiler için bir cazibe merkezi haline gelmesi amaçlanıyor. Giriş katında karşılama alanı, kafeterya, kütüphane ve çalışma alanları ile kurgulanıyor, üst katta sergi ve etkinlik alanı konumlanırken, bodrum katta tavan kotu düşüklüğü ile teknik hacimler, mutfak, elektrik odası, çalışan odası çocuk kütüphanesi gibi programlar yerleştiriliyor. Yapının bu katları barındıran ana bina dışında, geçmişte okul yapısına dönüştürüldüğünde eklenmiş olan bodrum katta ki binaya yapışık ek bir bina ve bahçesinde bulunan 3 küçük ayrı yapı bulunuyor, binanın bodrum katında yerleşen bu ek yapı, geniş açıklığı ile atölye ve etkinlik (söyleşi, konser vb.) için kurgulanıyor. Dış mekan yapıları ise kitap evi, kafeterya ve ıslak hacim olarak yapılanıyor.

Taş Mektep'in tarihi sınırları içinde dinamik bir deneyimi teşvik eden davetkar bir ortam oluştruluyor.

Giriş alanının arkasındaki merdivenlerden çıkılarak geniş bir sergi ve etkinlik alanına dönüştürülen üst kata çıkılıyor. Buradaki beyaz duvarlar, geçmiş oda bölümlerinin izlerini barındırıyor ve binanın tarihi anlatımını vurguluyor. Açıkta kalan ahşap çatı makasları ve tavanın altındaki siyah metal ızgara sistemi, mekanı estetik açıdan zenginleştiriyor ve etkinlikler için çok yönlü aydınlatma düzenlemelerini kolaylaştırıyor; tarihi unsurları yeni müdahalelerle uyumlu hale getirerek büyüleyici bir ambiyans oluşturmayı amaçlıyor.

Kadıyoran caddesi üzerinde bulunan Taş Mektep, yerleştiği eğim ve bulunduğu yükseklik itibari ile etkileyici bir İstanbul Boğazı ve Ada manzarasına sahiptir.

Bodrum kat, mevcut kat yüksekliğinin diğer katlara oranla çok düşük olması nedeni ile çocuk kütüphanesi ve iki çalışma odası dışında ağırlıkla teknik alanlara ayrılıyor. Merdivenin vardığı alandan bir perde sistemi ile ayrılan teknik odalar, kafeterya mutfağı, personel odası, elektrik odası gibi ihtiyaçlara cevap veriyor. Bu katta ahşap tavan sistemi, restitüsyon projesine uygun yenilenirken, yalnızca çocuk kütüphanesi mahalinde bulunan mevcut mermer döşeme kullanabilir şekilde korunuyor. Diğer mahallerde çağdaş bir kontrast sunan mikro beton zemin uygulaması yapılıyor.

Büyükada’ya yeniden kazandırılan bu yapının kamusal kullanım ve kültür sanat etkinliklerine ev sahipliği yapması için mekan kurgusu mevcut yapının içine olabilecek en iyi şekilde yerleştirilmesi amaçlanıyor.

Bina arazisinin eğimi ve yapının merkezdeki yerleşimi nedeni ile arka bahçe ve ön bahçe farklı kotlara yerleşiyor. Bina ön bahçesi hem binanın görkemini arkasına almakta hem de bu atmosferi güçlendirecek bir kent manzarası sunuyor, kotun bahçe boyunca doğal inişine uyum sağlayarak, yapı önüne amfili bir oturma ve merdiven tasarımı yapılıyor. Bu sayede en alt kotta bulunan düz zemin sadece bahçe olarak kalmayıp burada konser ve gösterimlerin yapıldığı bir açık hava sineması / tiyatrosuna dönüştürülüyor. Binanın arka bahçesi de yenilenerek İstanbul Kitapçısı ve kafeteryaya dönüştürülüyor ve farklı kotlarda oturma alanları yapılarak daha sakin bir ikinci bahçe oluşturuluyor.