İpek Yolu'nun unutulan gözü kara imparatorluğu: Karahıtayar
Karahıtaylar, Moğollardan önce Müslüman Orta Asya’yı hâkimiyeti altına alan ilk gayrimüslim imparatorluktu.
Hıtaylar, adlarını Moğolistan’ı yönetmiş ataları Hitanlar'dan alıyorlardı.
Orta Asya hakimiyetleri o denli etkiliydi ki, Batı Avrasya tüm Çin’e 'Hıtay' diyordu.
Avrupa dillerindeki 'Katay' (Cathay) tabiri bu kelimeden geliyordu.
Karahıtaylar, Orta Asya’ya saldırmadan önce 200 seneden fazla
Mançurya, Moğolistan ve kuzey Çin’in bir kısmını Liao Hanedanlığı (907-1125) adı altında yönetmişlerdi.
Muhtemelen Moğollarla akrabaydılar.
Çin’e dışarıdan gelen pek çok hanedan gibi Çin kültürünü ve Budizm'i kabul etmişlerdi. Hanlarına gürhan derlerdi.
Hanedan adı olarak Chin tabirini kabul eden kuzeydoğu kökenli Tungus Cürcenler, onları kuzey Çin’den sürünce batıya göç ettiler.
Önce 1042’de ikiye ayrılan Karahanlıların doğu kısmını ele geçirdiler.
1141’de ise Semerkand yakınlarındaki Katvan Muharebesi'nde, Selçuklular ve onlara tâbi Batı Karahanlıları yendiler.
Son Büyük Selçuklu Sultanı Ahmed Sencer'i de esir aldılar.
Bu savaşın ardından Mâverâünnehir’den Doğu Türkistan'a uzanan bölgenin tek hâkimi oldular.
Bu süreçte Müslüman halklarla aşinalık geliştirmelerine rağmen Çinîleşmiş hanedan görünümlerini korumaya devam ettiler.
Orta Asya'da 1125'te başlayan Karahıtay hakimiyeti, 1218'de Harezmşahlar onları yenene dek devam etti.