Bilinmeyenlerin efendisi
Elon Musk'ın 44 milyar dolara satın aldığı Twitter'ın ikonik mavi kuş logosunu bir X harfine terk etmek istemesinin nedenleri tartışılırken, ünlü iş insanının X harfine olan ilgisi yakın takipçileri tarafından biliniyor.
Ahmet Baki Yerli
Öğretmen, Yazar
Bu ilgi; bir gece Elon’un, şirketin diğer kurucularıyla bir kafenin arka tarafındaki bir masada oturmuş, şirketin ismi üzerinde çalışırken başladı. Niyetleri; kredi kartları, karşılıklı sermaye ve standart bankacılık verilerini bir araya getiren tam kapsamlı devrimci bir finans platformu kurmaktı. İsim Q mu X mi yoksa Z mi olsun diye kafa yoruyorlardı. Bu tartışmaya son noktayı kafede çalışan bir garson kadın koydu. Elon, kadına fikrini sordu. Kadın da “x.com”un hoşuna gittiğini söyledi. Elon masaya vurup “Budur o zaman!” dedi.
1999 yılında çevrimiçi bir banka olan x.com’u kurdu. Bu adresi adres çubuğuna yazdığımızda karşımıza şimdilerde Twitter çıkmaktadır. Elektrikli araba denildiğinde aklımıza ilk gelen markalardan Tesla’nın modellerinden birinin adı X. Kaliforniya eyaletinde kurduğu uzay taşımacılığı şirketinin ismi SpaceX. El on Musk’ın X’e olan takıntısı sadece işiyle sınırlı değil. Musk’ın 2020 yılında doğan altıncı oğlunun ön isminin X olduğu duyuruldu.
X, sadece Elon Musk’ın şirketlerine ve çocuğuna koyduğu bir sem bol değil. Latin alfabesindeki 24. harf olan x, Roma rakamlarında 1 0 anlamına gelmektedir. Şüphesiz x’in en fazla anlam kazandığı ye r matematiktir. Benzer şekilde, İngilizce'de x, keşfedenleri şaşırtan X-ışınlarında ve Afrikalı atalarının unutulmuş adını temsil etmek için sembolü seçen Malcolm X'te olduğu gibi bilinmeyeni temsil eder.
Matematikte bilinmeyen bir değişkene neredeyse istisnasız olarak "x" harfi verilir. Eğer birden fazla gerekiyorsa y ve z gibi diğer harflere de başvurulabilir; ancak x harfi neredeyse her zaman ilk kullanılan bilinmeyen adıdır. Peki ama neden? Neden a, b, c değil de x?
Bu sorunun cevabını bulmak için geçmişe yolculuk yapmamız gerekiyor. Cebir; Orta Doğu'da, Orta Çağ İslam medeniyetinin altın çağında (MS 750 - 1258) doğdu. Cebiri n ilk formu, Muhammed El-Harezmî’nin 9. yüzyılda kaleme aldığı “Cebir ve Denklem Hesabı Üzerine Özet Kitap” adlı kitabında yer alır. “Cebirin Babası” ünvanıyla tanınmış Türk bilim adamı Harezmî, kitabında “0” rakamını ortaya atarak denklemlerin çözüm sistemlerini anlatmıştır.
10. yüzyılda Ömer Hayyam, denklemleri ele alan bir kitabında bilinmeyen sayıyı göstermek için Arapçadaki “şey” terimini kullanmıştır. Matematik üzerinde uğraşırken, çözmeye çalıştıkları değişkenler için Türkçede "bilinmeyen" anlamına gelen "şey" sözcüğünü kullanmışlardır. İslam coğrafyasından gelen bilimi Avrupa dillerine çevirmeye çalışan Orta Çağ İspanyol alimleri, "şey" sözcüğünü İspanyolcaya çevirmekte zorlanmışlardır, çünkü "ş" se si İspanyolcada bulunmamaktadır. Buna bir süre çözüm bulamayan alimler, nihayetinde klasik Yunan dilinden "kai" bağlacını ( ϗ) veya "chi" ( χ\ chiχ veya χ) harfini ödünç almışlardır. Görebileceğiniz gibi kai bağlacı da Yunancada eğik bir x harfi gibi yazılmaktadır. İşte "şey" sözcüğünün İspanyolcaya doğrudan çevrilememesi, klasik Yunancad aki kai harfinin İngilizceye çevrilirkenki görünümünden ötürü x olarak alınmasıyla matematiğin meşhur "bilinmeyen sembolü" orta ya çıkmıştır.
Webster's Dictionary'nin 1909-1916 baskısı, diğerlerinin yanı sıra, benzer bir teori ortaya koyar, ancak tekil "şey" için Ara pça kelime olan "shei"nin Yunanca "xei"ye çevrildiğini ve daha sonr a x olarak kısaltıldığını belirtir. Dr. Ali Khounsary ayrıca Yunanc ada bilinmeyen anlamına gelen "xenos" kelimesinin de x ile başladığını ve geleneğin bir kısaltmadan doğmuş olabileceğini belirtiyor. Ancak burada yine, bu teorileri destekleyecek doğrudan belgelenmiş kanıt eksikliği bulunmaktadır.