Bu tosun hangi tosun

Oy tosunuma bak! Maşallah, tosun gibi olmuşsun! Tosun bu, tosun! Tutmayın küçük enişteyi! Son cümle ne alaka, demeyin. Tosun kelimesini bazılarımız Tosun Paşa filminden ayrı düşünemez. O cümle de onlaraydı. Peki, sizce tosun gerçekte ne demek? Bu kelime geçmişten günümüze ne kadar değişti?

Tosun iki yaşındaki erkek sığır anlamında, eski Türkçe bir kelime. (Sığır; evcilleştirilmiş çift toynaklı hayvan, özellikle binek.) Uygur metinlerindeyse karşımıza yola girmez, haylaz, hareketli kişilere verilen bir sıfat olarak çıkıyor. Ama devam eden yüzyıllarda daha çok sığır yavruları için kullanılıyor.

Tosun kelimesinin kökü ise tos. O da çarpmak, vurmak manasına geliyor. Toslamak, tos vurmak fiili var ya, hah işte oradaki tos. Sonradan dilimizde tosuna, ele avuca sığmayan sığır yavrusuna dönüşüyor tosun. Zamanla biz yukarıdaki saydığım yan anlamlarıyla da kullanıyoruz.

Yan anlamlar; bir kelimenin temel anlamıyla bağlantılıdır. Kelimenin temel, gerçek yani birincil anlamının dışında ancak temel anlamıyla yakınlık gösteren, ilişkili olan yeni anlamlar kazanması yan anlamı oluşturur. Yan anlamlar dili zenginleştirir. Bu örnekte de olduğu gibi.

Yan anlamlar; eserlerimizi farklı dillere çevirme noktasında zorluk yaratıyor, bir yayıncı olarak biliyorum. Ancak mecazlar, metaforlar, deyimler, atasözleri, sesteşler, eş anlamlılar hepsi kadim bir kültürün göstergesidir.