Dijital vatandaşlık

Devletleşmeler insanlar arasındaki hiyerarşiye ve aidiyet duygularına hitap etti ve bu şekilde de vatandaşlık kavramı ortaya çıktı. Vatandaşlık kavramı ortaya Antik Yunan’da çıksa da imparatorlukların çok uluslu olmasından ötürü ikinci plana atıldı. Fransız İhtilali’nden sonra artık devletin sahibi vatandaşlar oldu ve ulus-devletler oluşmaya başladı. Sanayi Devrimi ile hızlanan uluslararası yolculuklar da pasaportları ortaya çıkardı. Artık vatandaş sadece bir ülkeye ait olarak yaşıyor ve diğer ülkelere gitmek için izin almak zorunda kalıyor. Yani vize. Bölümümüzün klasiği itibari ile tarihsel bir arka plan verdikten sonra geleceğe yönelen vatandaşlık kavramına bakacağız. Devletlere ve topraklara sığmayan benliklerimiz artık her an her yerde iletişime geçiyor, topluluklar oluşturuyor ve bağlılık kuruyor. Bu da haliyle eski zamanlarda yaşadığımız aidiyet duygularını tekrar ortaya çıkmasına sebep oluyor. Artık insanlar gerçek dünyadaki ülkelerinin dışında kendilerini internetin köşelerindeki “server”ların bir vatandaşı gibi hissediyor. “Dijital Vatandaş” kavramı da işte burada karşımıza çıkıyor. Peki “Dijital Vatandaş” olmak sadece bir sunucuya dahil olmak mı? Tabii ki hayır, eğer bir yere vatandaş olmak istiyorsanız o devletin kurallarına da uymanız gerek.

Nasıl dijital vatandaş olunur?

İlk defa 2007’de literatüre giren “Dijital Vatandaş” olabilmek için birçok farklı boyutu aynı anda sergileyebilmek ve bu boyutların kurallarına uyabilmek gerekmekte. Şimdi gelin, bu boyutlara bir göz atalım. Biraz teknik olsa da vatandaş olabilmek o kadar kolay değil. Bu zahmetlere katlanmak gerekiyor.

Dijital erişim

Eğer bir devlete aitseniz devletin sağladığı hizmetlere erişiminiz olmalı. Dijital Erişim ile Dijital Vatandaşların internet hizmetlerine ulaşabilmesi beklenmekte, teknolojik gelişmeleri takip etmesi gerekmektedir. Aynı zamanda teknolojik araç değiştirdiğiniz zaman hızlıca adapte olmanız da cabası.

Dijital iletişim

İletişim konusunda siz değerli gençler benden çok daha yetkinsinizdir diye düşünüyorum. Ta Web 2.0’dan itibaren hayatımızda olan sosyal medya platformları olsun, bloglar olsun anlık ve sürekli olarak iletişimdeyiz. Dijital vatandaşlar sadece içerik üretimi ve mesajlaşmadan ziyade yorumlama, beğenme, beğenmeme, paylaşma gibi bir sürü farklı aksiyonu da alabilmekte. Günümüzün sohbetlerini, toplantılarını devralan internette hoşgörülü, saygılı olmamız çok önemli. Gerçek hayatta nasılsak burada da aynı şekilde davranmalıyız. Gerçek dünya artık burası.

Dijital ticaret

Son zamanlarda E-Ticaret sitelerinin hızla artmasıyla aslında hepimiz birer Dijital Vatandaşlık boyutunu gerçekleştirmiş durumdayız. Fakat sadece satın almak değil, aynı zamanda satış yapmak, para transferlerini gerçekleştirebilmek, vergileri online olarak ödeyebilmek….. Ülkemizde internet üzerinden vergi ödenebilmekte, Fonların Anlık ve Sürekli Transferi (FAST) ile 7/24 internet bankacılığını kullanabilmekteyiz. Bunların hepsi E-Ticaretin bir parçası. Bu işlemleri gerçekleştirebilirken kötü niyetli dolandırıcıların da farkında olup kendi filtrelememizi yapmamız gerekiyor. Aman dikkat!

Dijital okuryazarlık

Artık herkes içerik üretiyor, yazıyor, çiziyor, iddia ediyor. Bu kadar üretimin sonucunda tabii ki doğru olmayan, asparagas içerikler de ortaya çıkıyor. Dijital Okuryazarlık ise bu kaostan kendimizi kurtarabilme boyutu. Zamanında bu konuda en çok dem vuran kişi ise Donald Trump. Sürekli “Fake News” diye demeçler verirdi. “Fake News” hakkında filtrelememiz, dezenformasyon hakkında bilgili olmamız gerekmekte.

Dijital etik

Demiştik artık gerçek dünya burası. Birisine nasıl davranıyorsak bu dünyada da aynı şekilde davranmalıyız. Saygı ve etik çerçevesinde hareketlerimizi, yazılarımızı, yorumlarımızı şekillendirmeliyiz. Hatta kendimize dikkat ederken bu kurallara uymayanları da uyarmayı bir görev olarak bilmeliyiz.

Dijital kanun

Topluluk anlaşmayı, anlaşma da resmiyeti beraberinde getirir. Bir topluluğun oluşabilmesi hatta devletin kurulabilmesinin en önemli yazısıdır kanunlar. Hatta devleti oluşturanlardır kanunlar. Devletin nasıl bir yapı altında oluştuğunu Thomas Hobbes’un Leviathan kitabından detaylı okuyabilirsiniz. Biz geçmişle geleceği birleştirdiğimiz için gelecekte kalmaya devam edelim. Dijital ortamlarda istediğiniz her şeyi yapamazsınız. Belli kanunlar vardır. Zorbalık, “Cyber- ”, spam, taciz, şantaj, itibar zedeleme gibi bir sürü suçun fiziksel olarak ciddi yaptırımları olduğu gibi ifade özgürlü gibi bir serbestinin de olduğunu bilmekte fayda var. Tam olarak ne ifade özgürlüğüdür, ne değildir maalesef bilgimiz yok. Siz ne yazarsanız yazın, 3-5 adım sonrasını düşünmekte fayda var.

Dijital sağlık

Son zamanlarda benimsediğim iki mottom var. İlki tabii ki Genç Motto. İkincisi ise her şeyin başı sağlık. Gerçekten de öyle. Dijital vatandaşlık bizleri şu ana kadar yaşadığımız hayattan bambaşka teknolojilere maruz bırakıyor. Bir dijital vatandaş olarak teknolojik aletleri kullanırken olabilecek her türlü maddi, manevi; fiziksel, ruhsal sorunlarla başa çıkmayı öğrenmeli, bunların hasarlarını minimize edebilmek için tüm önlemleri almalıyız. Duruş bozukluklarına, göz sağlığına ilaveten dikkat etmek gerekli.

Dijital hak ve sorumluluklar

Dijital Vatandaşlık bizlerden saygılı davranmamızı beklerken biz de haklarımızı bilmeli ve sorumluluklarımızı takip ederek haklarımızı sonuna kadar kullanmalıyız. Mesela karşılaştığımız herhangi bir durumda CİMER, Emniyet Genel Müdürlüğü, ilgili server yöneticileri gibi yerlere şikayet edebilir, vatandaş olarak rahat bir tecrübe yaşamaya devam edebiliriz. Tabii ki şikayetinizi oluşturmadan önce ilgili kanıtları dosyalamayı unutmayın.

Dijital güvenlik

Normal vatandaşlığı ele alalım. Evimizin kapısını kilitleriz, değerli eşyalarımız ortalıkta bırakmayız. Dijital Vatandaşlıkta da aynı şekilde davranmalı hatta ve hatta daha fazla dikkatli olmalıyız. Evlerimizin anahtarları varsa hesaplarımızın da şifreleri var. Bu şifreleri olabildiğince kuvvetli seçmeli, gerekirse bunları bir deftere yazıp saklamalı ve kimseyle paylaşmamalıyız. Bilmediğimiz sokaklara girmediğimiz gibi güvenmediğimiz sitelere girmemeli herhangi bir şifre veya hesap bağlamamalıyız. Kötü amaçlı yazılımların önüne geçebilmek adına bilgisayarımıza gerekirse en yüksek güvenlikli anti-virüsleri yüklemeliyiz. Bunu sadece kendiniz için yapmıyorsunuz unutmayın. Kendinizin ve sevdiklerinizin güvenliği için bu bir mecburiyet. Son zamanlarda özellikle Instagram hesapları çok hızlı çalınabiliyor. Bunun sebebi ise hackerların size sanki yakın bir arkadaşınız gibi davranması. Çünkü gerçek arkadaşlarınızın hesaplarını çalıyorlar. Sonrasında ise onların hesabından sizlere mesaj atıyorlar. Aman dikkat edin.

Sadece vatandaşlar mı dijitalleşiyor?

İnsanların teknolojiye bu kadar hızlı uyum sağladığı bir dönemde kurumlar da kendini olabildiğince dijitale uyarlamaya çalışıyor. Ülkemiz bu konuda dünyanın çok ötesinde. Gerek devlet sistemleri olsun gerek özel şirketlerin çalışmaları olsun, vatandaşların dijitalleştiği bir dünyada devletlerin de dijitalleşmesine ön ayak oluyor.

E-Devlet

Hemen hemen hepimizin kullandığı E-Devlet, ülkemizin internetteki bir şubesi adeta. Oturduğunuz yerden onlarca belgenizi alabilir, birçok işleminizi anında yapabilirsiniz. Yıllardır planlanan proje ile başarıyla hayata geçen E-Devlet sayesinde insanlar geçmişe dair soy kütük araştırması bile yapabiliyor adeta.

E-Nabız

Özellikle Covid-19 kısıtlamaları ile hepimizin hayatında çok daha fazla yer edinmiş bir başka uygulama daha. Yine bir başarı hikayesi. Öyle ki diğer devletler, kendi ülkelerinde aynı uygulamayı uygulayabilmek için danışmanlık bile istiyor. E bize de övünmek düşüyor haliyle. Uygulama üzerinden MHRS ile randevu alabilir, yıllar önce yaptırdığınız test sonuçlarına ulaşabilir, sağlık ölçütleri ile sağlığınızın takibini yapabilirsiniz.

Dijital dönüşüm ofisi

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Dijital Ofisi olarak faaliyet gösteren Dijital Dönüşüm Ofisi devletimizin birçok alanda dijitalleşmesi için faaliyet göstermekte. Bunların hepsini bu yazıya sığdıramayız ama projelerine göz atmakta bir fayda var. Hem yaşamımızın dijitalleşmesi hem de kolaylaşması açısından mükemmel yenilikler bizleri bekliyor. (https://cbddo.gov.tr/sss/dijital-turkiye/)

Ve gelecek...

Aramızdan birileri illaki Black Mirror’ı izlemiştir. Bir bölümünde devlet, vatandaşlarına puanlama sistemi getirip onları adeta “çok iyi” insanlar olmasına sevk ediyor. İlgili bölümde ise bu uygulama sonucu bir vatandaşın düştüğü durum bizimle paylaşılıyor. Spoiler olmaması için daha fazla devam etmeyeceğim. Bahsedilen uygulamanın bir benzeri Çin’de uygulanmaya başladı bile. Çin vatandaşlarını puanlarken onların hareketlerini de kontrol altına alıyor. Bunun hakkında olumlu olumsuz yorum yapmadan ilgili olayı inceleyebileceğiniz bir bağlantı paylaşıyorum sizinle. Siz okurken ben kaçıyor olacağım. Diğer yazılarda görüşmek üzere!