Fransız Devrimi’nde metrik sistem nasıl ortaya çıktı ve dünyaya yayıldı?
İnsan toplumlarının en temel ihtiyaçlarından biri olan ağırlık ve ölçü sistemleri, tarih boyunca farklı kültürlerde çeşitli biçimlerde ortaya çıkmıştır. Eski uygarlıklar, ticaret ve tarım gibi günlük yaşamın gerekliliklerine yanıt verebilmek için çeşitli ölçü birimleri geliştirmiştir. İlk dönemlerde tahıllar ağırlık ölçümünde, insan ayakları veya adımları ise uzunluk ölçümünde temel alınmıştır. Bu organik kökenli birimler, yerel ticaretin ve ihtiyaçların gerekliliklerine göre şekillenmiştir. Örneğin kumaş uzunlukları yerel tezgâhların genişliğine göre belirlenirken, arazi ölçümleri tarımsal faaliyetlerle ilişkili olarak düzenlenmiştir.
Ancak bu sistemlerin birbirinden çok farklı olması, uluslararası ticaret ve bilimsel çalışmalar açısından büyük sorunlar oluşturuyordu. Her bölge, hatta her şehir farklı ölçü birimlerini kullanıyordu. Bu karmaşayı çözme ihtiyacı, özellikle 18. yüzyılın sonlarına doğru daha da belirgin hâle geldi. Bu dönemde dünya ticaretinin ve bilimsel araştırmaların hızla gelişmesi, ortak bir ölçü sistemi ihtiyacını doğurdu. İşte bu noktada, Fransız Devrimi’nin devrimci ruhu, ölçü sistemlerinde de köklü bir reformun yapılmasına öncülük etti.
Fransız Devrimi, toplumda yalnızca siyasi ve toplumsal alanlarda köklü değişikliklere yol açmadı; aynı zamanda, bilimsel akılcılığı hayatın her alanına taşımayı amaçlayan bir düzen arayışına da öncülük etti. Fransa’da devrimle birlikte başlayan bu değişim süreci, mevcut ölçü sistemlerinin yeniden düzenlenmesiyle sınırlı kalmadı. Tamamen yeni ve rasyonel temellere dayanan bir ölçü sistemi oluşturulmaya çalışıldı. O dönemde kullanılan ölçü birimlerinin büyük çeşitlilik göstermesi, ticarette ve bilimsel hesaplamalarda ciddi problemlere yol açıyordu. Her bölgenin kendi ölçü sistemine sahip olması, ulusal ve uluslararası ticareti karmaşık hâle getiriyor ve ölçümlerin güvenilirliğini düşürüyordu.
Bu sorunları çözmek amacıyla 1795 yılında metrik sistem resmî olarak tanıtıldı. Metrik sistemin uzunluk birimi olarak metre, ağırlık birimi olarak ise kilogram belirlendi. Metrenin tanımı, Dünya’nın çevresinin bir kısmı temel alınarak hesaplandı ve bu ölçü hem Fransa’da hem de uluslararası alanda hızla yayılmaya başladı. Metrik sistemin en önemli özelliklerinden biri, ondalık tabanlı olmasıydı. Bu sayede ölçümler kolayca 10’un katlarıyla genişletilebiliyor veya küçültülebiliyordu. Ondalık sistem, bilimsel hesaplamaları da büyük ölçüde kolaylaştırdı ve ticari işlemlerde standartlaşmayı sağladı.
Metrik sistemin getirdiği bu standartlaşma, Fransa’nın bilimsel gelişmeleri destekleyen devrimci ruhuyla uyumluydu. Ölçümlerdeki bu yenilik, bilim dünyasında büyük bir kabul gördü ve kısa sürede uluslararası bir standart hâline geldi. Metrik sistemin yanı sıra Fransız Devrimi, günlük yaşamı düzenleyen diğer sistemlerde de köklü değişiklikler getirdi. Devrimciler, sadece ağırlık ve ölçü birimlerini değil, aynı zamanda takvim ve saat düzenlemelerini de yeniden yapılandırdılar.
Evrensel standarda doğru
Eski rejimin kalıntılarını tamamen ortadan kaldırmak amacıyla Fransız Cumhuriyet Takvimi, 1793 yılında kabul edildi. Bu takvim, geleneksel Hristiyan takviminden tam bir kopuşu simgeliyordu ve devrimin kazanımlarını sembolize ediyordu. Bu takvimin oluşturulmasındaki temel amaç, Fransa’yı hem krallıktan hem de Hristiyanlık düşüncesinden arındırmaktı. Hazreti İsa’nın doğum günü olarak kutlanan 25 Aralık Noel gecesi, Paskalya günü, azizlerin günleri ve hatta pazar günü gibi Hristiyan geleneklerinin izleri, devrimci ideal doğrultusunda takvimden silindi. Bunun yerine tamamen doğaya ve mevsimlere atıfta bulunan, oldukça sembolik anlamlar içeren bir takvim tasarlandı. Örneğin “Brumaire” (sis ayı) veya “Thermidor” (sıcak ay) gibi ay isimleri, mevsimlerin özelliklerine dayandırıldı.
Bu yeni takvim, devrimciler arasında idealist bir şekilde desteklenmiş ve halkın bu yeni düzeni benimsemesi için ciddi baskılar uygulanmıştır. Hatta geleneksel Hristiyan bayramlarını kutlayan insanlar cezalandırılmış, yeni yıl tebrikleri ve kutlamalar 12 yıllık bir sessizliğe gömülmüştür. Ancak günlük yaşamda büyük zorluklar meydana getiren bu takvim uzun ömürlü olmamış ve 1806 yılında Napolyon Bonapart tarafından kaldırılmıştır.
Fransız devrimciler, saat sistemini de radikal bir şekilde değiştirmeyi denediler. Ondalık saat sistemi oluşturuldu; gün 24 saat yerine 10 saate bölündü, her saat 100 dakikadan ve her dakika 100 saniyeden oluşuyordu. Bu yenilik, günlük yaşamda büyük bir değişiklik getirse de pratik zorluklar nedeniyle bu sistem uzun süre uygulanmadı. Ancak bu reformlar, Fransız devrimcilerinin bilimsel düşünceyi hayatın her alanına taşımaya ne kadar kararlı olduklarını göstermesi açısından ilginçtir.
Fransız Devrimi’nin ardından metrik sistem, yalnızca Fransa'da değil; uluslararası alanda da hızla kabul görmeye başladı. 1960 yılında metrik sistemin modern hâli olarak Uluslararası Birimler Sistemi kabul edildi. Bu sistem, bilim, mühendislik ve ticaret alanlarında evrensel bir standart hâline gelerek ölçümleri daha da kesinleştirdi. Bugün metrik sistem, dünyanın büyük çoğunluğu tarafından kullanılmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri bu sistemi resmî olarak tanımasına rağmen, günlük yaşamda hâlâ geleneksel ölçü birimlerini kullanmaya devam eden sanayileşmiş tek ülkedir. Birleşik Krallık ise resmî amaçlar için metrik sistemi benimsemiş olsa da halk arasında hâlâ imparatorluk ölçü birimleri yaygındır.
Metrik sistemin gelişimi, bilimsel ve toplumsal bir devrimi temsil etmektedir. Fransız Devrimi’nin getirdiği bu yenilik, yalnızca Fransa’da değil; dünya genelinde ölçü sistemlerinin standartlaşmasını sağlamış, ticaretin ve bilimsel çalışmaların evrensel dilini oluşturmuştur. Metrik sistemin getirdiği bu düzen, günümüzde bilimin, ticaretin ve mühendisliğin temel taşı hâline gelmiştir.
*Bu yazının başlığı yazardan bağımsız editoryal olarak hazırlanmıştır.