Kanatlı uygarlığın peşinde: Kuş gözlemciliği

Ülkemiz, kıtaları buluşturan konumuyla kuşların yeryüzündeki önemli göç yolları üzerinde yer alıyor. Türkiye’deki kuş gözlemi yapabileceğiniz yerlerin başında millî parklar, “kuş cenneti” olarak tanımlanan göller, nehirler, sulak alanlar, göç yolları ve ormanlık alanlar geliyor. Bunların dışında sahillerde, kırsal alanlarda ve hatta yakın çevrenizde bile kuş gözlemi yapmak mümkün olabiliyor. Doğal ortamında yaşayan kuş türleri hakkında anonim olarak bilgi ve fotoğraf toplanıp paylaşılması amacıyla kurulan internet platformu Trakus’ta, bugüne dek Türkiye’de gözlenen 464 tür hakkında ilginç detaylara ulaşabilirsiniz. İstanbul'dan Diyarbakır'a dek ülkemizin pek çok yerinde gerçekleştirilen son gözlemler hakkında güncel bilgileri öğrenmek için trakus.org adresini ziyaret edebilirsiniz.

Dünyada yeni trend

Kuş gözlemi sadece Türkiye’de değil, dünyada da popülerliği hızla artan bir aktivite. Hatta yüz binlerce insan için başlı başına bir yaşam biçimi. Hâlen yeryüzünde 50 milyondan fazla aktif kuş gözlemcisi bulunuyor. Yeni başlayan, başlama potansiyeli olan ve düzensiz aralıklarla gözlem yapanlarla birlikte bu rakamın çeyrek milyara ulaştığı düşünülüyor. Gözlemcilerin dünyanın her yerinden bilgi girebilecekleri, Türkiye dahil tüm ülkelerden kuş kayıtlarını sorgulayabilecekleri worldbirds.org adında bir veri bankası da bulunuyor.

Dört mevsim yapılabilen bu aktivitenin en verimli olduğu saatler, genellikle sabah ve gün batımına yakın zamanları kapsıyor. Fakat hangi kanatlı türünün ne zaman, nerede olabileceğini bilmek, gözlemde büyük avantaj sağlayan unsurlar arasında yer alıyor. Meraklısını doğanın tüm renkleriyle buluşturan, katılımcısının bilinçlenmesini sağlayarak önemli doğal alanların ve habitatların korunmasına katkı sunan kuş gözlemciliği nasıl yapılır, püf noktaları nelerdir, kimler kuş gözlemcisi olabilir? Bu temel sorulardan yola çıkarak bilgi ve deneyimlerimi paylaşmak isterim.

Temel ekipmanlar nelerdir?

Sanılanın aksine kuş gözlemciliği için çok fazla ekipmana ihtiyaç yoktur. Başlangıç için doğru bir dürbün seçimi, doğada kamufle olmanızı sağlayacak giysiler, not almanızı sağlayacak bir defter ya da bir cihaz ve son olarak kuş gözlemcilerine özgün davranış biçimlerini bilmeniz yeterli olacaktır. Zaman içinde destekleyici ekipmanlar ve üçayaklı bir teleskop edinerek hobinizi ilerletmek elinizde. Bunların dışında kuş gözlemciliğinde kondisyonunuz ve beden sağlığınız yeterli ise kaç yaşında olduğunuzun bir önemi olmuyor.

Kuş gözlemi yapmak için ilk koşul, bu işe uygun bir dürbüne sahip olmaktan geçiyor. Başlangıç için 7x, 8x veya 10x büyütme oranına sahip bir dürbün tercih edebilirsiniz. Objektif çapı olarak da 30-50 mm. lens arasında bir boyut seçmeniz yeterli olacaktır. Daha detaylı özellikleri, basit bir internet araştırmasıyla belirleyebilirsiniz.

Gözlük kullanan kuş gözlemcisi arkadaşlarımız için birçok dürbünde “göz desteği” denilen bir bölüm bulunuyor. Göz destekleri kauçuktan katlanabilir olan dürbünlerden seçmek, size fayda sağlayacaktır. Kimi gözlemciler göz destekleri kullanıldığında, görüş açısının kısmen daralmasından dolayı dürbünlerini kullanırken gözlüklerini çıkarmayı tercih edebilir. Bu durumlarda dürbünü kullanabilmek üzere gözlükleri takmak ya da çıkarmak için geçen anlık sürede kuşları gözden kaybetmek olasıdır. Mümkünse dirseklerinizi, çömelmişseniz dizlerinizi göğsünüze yakın tutarak, önünüzde dayanak alabileceğiniz herhangi bir şey varsa dirseklerinizi buraya koyarak ya da dürbünü sağlam bir yüzeye yerleştirerek dürbün için destek oluşturabilirsiniz. Bu sayede dürbününüzün titremesini bir ölçüde azaltmış olursunuz.

Gözlem sırasında not defteri tutmanın birkaç nedeni vardır. Bunların arasında gittiğimiz bölgeleri hatırlamak, gözlem gününü bize hatırlatacak detayları kaydetmek gibi nedenler varsa da bunlar arasında en önemlisi; gördüğümüz kuşları kaydetmek ve bu kayıtları hem kendi arşivimiz için saklamak hem de diğer gözlemcilerle paylaşmaktır. Bir gözlem sırasında not defterimize öncelikle gözlem yeri, tarih, saat, katılımcılar gibi ayrıntıları yazarız. Ardından gezi boyunca görülen türleri ve her bir türe ait sayıları not ederiz. İlk kez gördüğümüz bir kuşu ya da duyduğumuz bir sesi yine defterimize detaylı bir şekilde yazabiliriz. Bu bize hem öğrenme aşamasında yardımcı olur hem de tanımlayamadığımız kuşları diğer gözlemcilere anlatmada kolaylık sağlar. Gözlem sırasında kuşların çeşitli davranışlarına yönelik bilgiler edinilebiliyorsa (örneğin üreme davranışı, yuva malzemesi taşıması vb.) bunlar da not defterine kaydedilebilir.

Kuş gözlemcilerin en önemli malzemelerinden biri de çantadır. Gezilerde yanımızda bulundurduğumuz ağırlıkları sırtta taşımak, en rahat ve sağlıklı yoldur. Omuz kolonları yükün bir kısmını taşıyan ve çantamızın dengesini sağlayan kısımdır. Asıl yükü bel kolonu sayesinde belimizle taşırız. Çantalarımız suya dirençli ve sağlam kumaşlardan yapılmış olması, eşyalarımızı korumamıza yardımcı olacaktır.

Kuşlara nasıl yaklaşılır?

Gözlemci, kuşları strese sokacak ve tehlikeye atacak bütün davranışlardan uzak durarak hobisini gerçekleştirmeli. Gerektiğinde kamuflaj kullanmalı. Floraya zarar vermemek adına, yollardan ve patikalardan olabildiğince ayrılmamalı. Gözlem sırasında mecbur kalmadıkça konuşmamalı ve sessizce hareket etmeyi alışkanlık hâline getirmeli. Ayrıca kuşlara yaklaşırken ani hareketlerden kaçınmalı. Rotanızı belirlerken ışığın yönüne dikkat etmelisiniz. Işık durumu özellikle sulak alanlarda yapılacak gezilerde çok önemlidir. Ters ışıkta yapılacak gözlemlerde su yüzeyindeki kuşların sadece silüetlerini görebilirsiniz. Bahçelik alanlar, tarım alanları, kavaklıklar, çalılıklar hepsi farklı türlerden kuşları barındırır. Bir gözlemde ne kadar farklı yaşam alanı ziyaret ederseniz o kadar farklı kuş türü görebilirisiniz. Nasıl, eğlenceli değil mi?