Finlandiya’yı bırak, Vietnam’a bak!

Eğitimin, teknolojik gelişmeye ve ekonomik büyümeye 10 yıl gibi kısa sürede nasıl çağ atlatacağına en iyi misâl Vietnam. Dünyanın konuştuğu eğitim sisteminin başarısının temellerinde üçayak var; hükümet desteği, eğitim yöneticileri ile öğretmenler ve çok çalışan talebeler.

Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD), 2000 yılında açılımı "Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı" olan PISA programına başladı. Üç yılda bir yapılan araştırmada, 15 yaş grubundaki öğrencilerin Matematik okuryazarlığı, Fen Bilimleri okuryazarlığı ve Okuma Becerileri konu alanlarının dışında, öğrencilerin motivasyonları, kendileri hakkındaki görüşleri, öğrenme usûlleri, okul ortamları ve aileleri ile ilgili veriler toplanıyor.

Eğitim denince akla hemen onun adı gelir: Finlandiya

Türkiye bu sıralamaya ilk kez 2003 yılında katıldı ve bugüne kadar üst sıralarda yer alamadı. Bu ve bundan sonra medyada Türk eğitim sistemiyle, Finlandiya’nın eğitim sistemini karşılaştırmak ise âdet oldu.

Çünkü aynı yıl Finlandiya dört kategorinin ikisinde birinci, ikisinde de ikinci oldu. Bu külkedisi hikâyesi çok tuttu. Her yıl Finlandiyalı uzmanlar bizim eğitim kongrelerine davet ediliyorlar ve nasıl başarılı olduklarını anlatıyorlar.

Fin yazarların eğitim konusundaki kitapları Türkçeye çevriliyor, okuyup öğrenmeye çalışıyoruz ama yanlış yapıyoruz. Birincisi bizden daha zengin bir ülkenin bizden daha başarılı olması zaten beklenen bir şey. İkincisi Finlandiya kültürüyle bizimkinin uzaktan yakından alâkası yok.

Tabii ki eğitimde başarılı olmanın yolu sadece yüksek gayri-safi millî hasıladan geçmiyor. Öyle olsa bizden katbekat zengin olan Katar’ın listenin sonlarında olması beklenmez. Zaten Türkiye de eğitime az bir para harcamıyor. 2025 bütçesinin yüzde 14,8’i eğitime ayrılmış durumda. Ancak bizden daha fakir olan ancak çok daha başarılı olan bir ülke var ve onun adı: Vietnam.

Vietnam, PISA sınavlarına ilk kez 2012 yılında girdi ve matematikte 17’nci, fen bilimlerinde 8’inci, okumada 19’uncu sırada yer aldı. Aynı yıl ABD, matematikte 36’ncı, fen bilimlerinde 28’inci, okumada 23. sırada yer alabildi.

10 yılda her şey değişti

2015’teki sınavda ise Vietnam bilim ve matematikte 12. sırada yer alırken, ABD 28. sıradaydı. Aynı sınavda Vietnam 2018 ve 2022’de de ABD’nin önünde yer aldı.

Talebe başına 115 bin dolar harcayan ABD bu prestijli sınavda başarısız olurken, yıllarca Fransızların, ardından da ABD’nin işgaline uğrayan ve daha 1976’da bağımsız olan Vietnam’ın başarısının arkasındaki nedenleri araştırmak bize göre daha değerli.

Doğru karşılaştırma için şimdiye kadar pek ilgi gösterilmeyen bu ülkede eğitim sistemi, 10 yıl gibi kısa bir sürede resmen çağ atladı. Vietnam’da iyi eğitimin getirisi olarak AR-GE çalışmaları hız kazandı. Artık çip tasarlayabilme teknolojisine sahip birkaç ülkenin arasındaki Vietnam’ın yüksek teknoloji ihracatı ise Türkiye’nin neredeyse 19 katı.

Yüzyılın yararı için eğitim

Vietnamlılar çocuklarının geleceğinin kurtulması için tek çare olarak iyi bir eğitim almasını görüyor.

Bu düşüncenin temelleri de Vietnam'ın kurucu lideri Ho Chi Minh’in ilerlemenin yolunu gösterdiği şu meşhur sözünde yatıyor: "On yılın yararı için ağaç dikmeliyiz, yüz yılın yararı için halkı yetiştirmeliyiz."

Bu sözü anayasa kabul eden komünist parti 2010 yılında tüm hükümet harcamalarının yaklaşık yüzde 21'ini eğitime ayırdı. Bu oran OECD ülkeleri arasında görülen en yüksek oran olarak kayıtlara geçti. Öte yandan belediye gelirlerinin de 5’te 1’i hâlen eğitime harcanıyor. Bu sayede Vietnam'ın en ücra köşesindeki okullar bile en son teknolojik imkânlarla donatılıyor.

Öğretmen farkı

Vietnam'ın çocukları, dünyanın en iyi eğitim sistemlerinden birinden geçiyorlar. Uluslararası okuma, matematik ve fen bilimleri değerlendirmelerinde üstün performanslarıyla da bu durumu yansıtıyorlar. Dünya Bankası'nın en son verilerine göre Vietnam öğrencileri, Malezya ve Tayland'daki akranları bir yana, daha zengin olan Britanya ve Kanada'daki öğrencilerden de daha iyi bir eğitim alıyorlar. Vietnam’ın başarısında okul öncesi eğitimin payı büyük. İngilizce ve aritmetik eğitimine önem veriliyor. Öyle ki İngilizce dersinde İngiltere ve Kanadalı yaşıtlarından daha başarılılar.

Eğitimdeki başarıda Vietnam'ın öğretmenlerinin kalitesi en büyük nedenlerden biri. Onları diğer öğretmenlerden ayıran ise daha etkili bir şekilde öğretmeyi bilmeleri. Ülkede her seviye için farklı eğitim veren yüz civarında öğretmen okulu var. Benzer şartlardaki farklı ülkelerdeki öğrencilerle yapılan karşılaştırmalarda uzmanlar, Vietnamlı öğrencilerin matematikteki becerilerinin üstünlüğünü, öğretim kalitesindeki farka bağlıyor.

Ceo gibi eğitim yöneticileri

Vietnam'ın öğretmenleri işlerini iyi yapıyorlar çünkü iyi yönetiliyorlar. Vietnam'da eğitimin kendisi kadar önemli olan bir şey varsa o da eğitim yöneticiliği…

Vietnam’da bir kişinin eğitim yöneticiliği pozisyonuna atanması için çok sıkı kurallar var.

Eğitim yöneticileri;

- Öncelikle öğretmenlikten farklı, özel bir eğitim alıyorlar.

- İşe başlamadan önce tüm sicili taranıyor.

- Eksiksiz varlık beyanı alınıyor.

- En az 5 yıl bu görevi sürdürmesi gerekiyor, o yüzden detaylı bir sağlık taramasından geçiriliyor. Yeteri kadar sağlıklı ve güçlü olmayanlar eleniyor.

Eğitim yöneticileri âdeta bir komutan-ceo karışımı konumda görev yapıyorlar. Okulların başarısı için her yetkiyle donatılan okul yöneticileri ile dünyanın belki de en hırslı ve disiplinli öğretmenleri, çocuklara dünyada eşine kolay rastlanmayacak bir müfredat uyguluyor.

Ağaç yaşken eğiliyor

Stockholm Ekonomi Okulu'ndan Abhijeet Singh, 2020'de Vietnam'ın okullarının nasıl daha verimli öğrettiğini araştırdı. Araştırmada Etiyopya, Hindistan, Peru ve Vietnam'daki öğrencilerin benzer test verilerini inceleyerek ölçtü. Beş ila sekiz yaşları arasında, Vietnamlı çocuklar diğerlerine fark attı. Vietnam'da birinci sınıftaki çocuklar şakır şakır çarpma işlemi yaparken diğer ülkelerdeki yaşıtları onların çok gerisinde kaldı. Burada Vietnam'ın sırrı ortaya çıkıyor: Çocuklar, özellikle de okulun ilk yıllarında daha fazla öğreniyorlar.

Öte yandan Vietnamlı çocuklar çoğu ülkeden farklı olarak pazartesiden cumartesiye haftada altı gün okula gidiyorlar. İlkokulda ders saatleri 35 dakika ve teneffüslerin dışında günlük 25 dakika da oyuna ayrılıyor.

İlkokuldan sonra öğrenciler yetenek ve seviyelerine göre mesleki okullara ya da normal liselere gönderiliyor. Bir yandan akademik eğitimde en iyi şartlar oluşturulmaya çalışılırken diğer yandan da işgücüne ara eleman sağlanmış oluyor.

Öğretmenler herkesten çok para kazanıyor

Vietnamlı öğretmenler, sık sık eğitim alıyorlar ve sınıfları daha ilgi çekici hâle getirme hürriyetine sahipler. Kalabalık bir sınıfı nasıl yöneteceği konusunda eğitiliyorlar. Uygunsuz hareket yapan bir öğrenciye öğretmenin bir bakışı yetiyor. Öğrenci yaptığının bir yaptırımı olacağını biliyor.

Eşitsizliği gidermek için uzak bölgelere atanmış olanlar daha fazla maaş alıyorlar. En önemlisi, öğretmen değerlendirmesi öğrencilerinin performansına dayanıyor. Öğrencileri iyi olan öğretmenler, ekstra imkânlar sağlayan "öğretmen mükemmeliyeti" unvanları ile ödüllendiriliyor. Özel sektörde, doktordan, orta seviye yöneticiden çok daha fazla maaş alan öğretmenler var.

Ve öğrenciler, onlar gerçekten çok çalışıyor. Neredeyse günlük 15-16 saatleri ders ve ödevlerle geçiyor. Disiplin evde de sürüyor. Öğrenciler ortalama 3 saat süren ev ödevlerini yapıyor. Her akşam 11’de yatıyor, sabah 5.30’da kalkıyorlar.

• 
• Ho Amca
• Ho Chi Minh, gerçek adıyla Nguyan That Thanh ya da herkesin bildiği adıyla Ho Amca, küçük ve uzak bir Asya ülkesinde yıllarca Fransızlara, ardından da yine yıllarca Amerika’ya kafa tutan Vietnam’ın bağımsızlık savaşının önderidir.
• “Genç solcular”, çağdaşı Ernesto Che Guevara kadar tanımasa da 68 kuşağının anti emperyalist düşüncelerine yön veren en önemli isimlerindendi. 1890’da doğdu, yıllarca sürgün hayatı yaşadı.1969’da ülkesinin bağımsızlığını göremeden öldü. Paraya pula değer vermeyen sade bir hayatı vardı. 20’nci yüzyılda dünya yüzünde sandaletle gezen belki de tek liderdi. Özellikle eğitim hakkındaki fikirlerine ülkeyi yöneten komünist parti çok önem verdi. Ancak emperyalizme karşı uyarılarına aynı hassasiyetle yaklaşmadıkları alenen ortada.

Yüksek teknoloji üretiyorlar

Akıl almaz gibi görünen bu tempo ve çabalar ülkenin önünü açtı. Okullar iyileştikçe, Vietnam'ın ekonomisi de gelişti.

Yıllarca Fransa, sonra ABD ile savaşan Vietnam 1976’da bağımsız oldu. İlk döneminde bir sosyalist doktrin ve buna bağlı bir merkezi planlama egemendi. 2000’li yıllarda piyasa ekonomisine yöneldiler. Ancak işgücü verimliliğinin düşük olması nedeniyle dünyaya sadece sıradan mal ürettiler. Ülkenin seviye atlaması için halkı eğitmenin fark yaratacağına inandılar ve 2010’larda hükümet harcamalarının 5’te 1’ini eğitime ayırdılar. Eşit bir eğitim imkânı ülke geneline yayıldı. Kararlı bir eğitim politikası, fakir bir ülkeyi kısa zamanda olağanüstü bir ekonomik ve teknolojik seviyeye taşıdı. Dünya Bankası'nın verilerine göre Türkiye'de yüksek teknoloji ihracatı 2022 yılında 6.814.962.080 ABD doları olurken, aynı yıl Vietnam'daki yüksek teknoloji ihracatı 122.993.363.763 ABD doları olarak gerçekleşti. Bir de tablo olarak görelim.

• TEKNOLOJİK İHRACAT
• Yıl 2022
• Türkiye 6.814.962.080.-$
• Vietnam 122.993.363.763.-$
• FARK 116.178.675.683.-$

Vietnam’ın başında iki bela

Son yıllarda ekonomik büyüme, eğitim sistemini sınamaya başladı. Hızlı sanayileşme, kırdan şehre göçü de beraberinde getirdi. Şehir okullarına aşırı yük bindi. Giderek daha fazla sayıda öğretmen özel sektörde daha yüksek maaşlı işler için devlet okullarını bırakıyor.

Sistemde kalan öğretmenler devamlı ödül alabilmek için öğrencileri gitgide daha çok zorluyorlar ve aileleri özel ders konusunda sıkıştırıyorlar.

Öte yandan Vietnam’da müthiş ekonomik büyümenin yanında halk hâlâ fakir. Ülkede yakın zamanda dünyanın en büyük banka dolandırıcılığı yaşandı. 44 milyar dolarlık yolsuzluk davasında başroldeki iş kadını Truong My Lan hakkında idam kararı çıktı.

Halkın yolsuzluğa duyduğu öfkenin, Komünist Parti'nin geleceğini tehdit ettiğini gören Genel Sekreter Nguyen Phu Trong, 2016'da büyük çapta yolsuzlukla mücadele kampanyası başlattı. Bu bağlamda şimdiye kadar iki devlet başkanı ve iki başbakan yardımcısı istifaya zorlandı ve yüzlerce yetkili disipline sevk edildi ya da hapse atıldı.

Bir yandan kontrolsüz büyüme, diğer yandan yolsuzluk, eğitimde sınıfının en iyisi olarak kalmak için Vietnam’ın mücadele etmesi gereken engeller olarak önünde duruyor.

• 44 milyar dolarlık dolandırıcılık
• Vietnam'da ticaret çoğunlukla Çinlilerin elinde. Dünyanın en büyük bankacılık yolsuzluğundan idama mahkûm edilen Truong My Lan da yarı Çinli bir aileden geliyor.
• Truong My Lan, bilinen hikâyesine göre pazarcılık yaparken bir anda gayrimenkul işine giriyor. Vietnam’da araziler devletin elinde ancak belli şartları sağlayanlara arazi satışı yapılabiliyor. Buradaki açığı bulan ve bu sayede çok zengin olan Truong My Lan, Vietnam’ın en büyük bankalarından Saygon Ticari Bankasının yüzde 90’ını satın alıyor.
• 
• Aslında Vietnam yasalarına göre bu da imkânsız. Çünkü yasalara göre bireyler bankaların yüzde 5’inden fazlasına sahip olamaz. Paravan şirketlerle sahip olduğu bankanın verdiği kredilerin 93’ünü de yine bu Truong My Lan alıyor. Sonra yolsuzluk meseleleri ülkede ayyuka çıkıp, devlet başkanları, bakanlar vs. işin içinde olduğu anlaşılınca, komünist parti halk tepkisinden korkup yolsuzlukla mücadele kampanyası başlatıyor ve neredeyse canlı yayın gibi süren duruşmaların sonunda Truong My Lan idama mahkûm ediliyor. Truong My Lan, Vietnam'da “beyaz yaka” suçlardan ölüm cezası verilen birkaç kadından biri…