Kırgızistan seçimleri ve siyasi dengeyi yeniden kurma zorluğu

Siyasi kültürün olgunlaşmadığı ülkelerde partiden ziyade liderlere oy veriliyor, zihniyetler değil liderler iktidara geliyor. Son seçime iktidar partisinin katılmaması, seçime giren diğer partilerde belirsizlik oluşturdu. Partilerin milletvekili aday listelerini son dakikaya bırakması ayrı bir sıkıntı oldu.
Siyasi kültürün olgunlaşmadığı ülkelerde partiden ziyade liderlere oy veriliyor, zihniyetler değil liderler iktidara geliyor. Son seçime iktidar partisinin katılmaması, seçime giren diğer partilerde belirsizlik oluşturdu. Partilerin milletvekili aday listelerini son dakikaya bırakması ayrı bir sıkıntı oldu.

Sovyet sonrası ülkelerin siyasi tarihine bakıldığında bağımsızlık sonrası genelde otoriter bir yapı göze çarpar. Kırgızistan ise farklıdır. Bağımsızlık sonrası Sovyetlerden ayrılan 15 devlet arasında Komünist Parti üyesi olmayan bir cumhurbaşkanının iktidara geldiği tek örnektir. Bu da devletin çoğulcu yolda ilerlemeyi tercih ettiğini gösterir.

Siyasi kültürün olgunlaşmadığı ülkelerde partiden ziyade liderlere oy veriliyor, zihniyetler değil liderler iktidara geliyor. Son seçime iktidar partisinin katılmaması, seçime giren diğer partilerde belirsizlik oluşturdu. Partilerin milletvekili aday listelerini son dakikaya bırakması ayrı bir sıkıntı oldu. Diğer yandan, salgın şartlarında seçim kampanyası için dijital ve online araçların kullanılması da belirsizliğe katkıda bulundu. Siyasetin tabiatı meydanlara insan toplamak çünkü. Komşu ülkelerin Kırgızistan’da yaşananlara ilişkin net bir açıklama yapmaktan kaçınmaları da durumun gerçekten çok karışık olduğuna dair bir gösterge sayılabilir.

Atambayev’in tutuklanması ve ardından 11 yıl hapis cezası verilmesiyle sonuçlandı.
Atambayev’in tutuklanması ve ardından 11 yıl hapis cezası verilmesiyle sonuçlandı.

Türk Cumhuriyetleri arasında parlamenter sistemine sahip tek ülke olan Kırgızistan’da bağımsızlık tarihi boyunca 5 devlet başkanı değişti. 4 Ekim 2020’de yapılan milletvekili seçimleriyle 7. meclis üyelerinin belirlenmesi bekleniyordu.

Kırgızistan’da milletvekili seçimlerine katılmak üzere Merkez Seçim Komisyonu’na (MSK) başvuran 44 siyasi partiden, başvuruların incelenmesi sonucunda gerekli şartları yerine getiren 16 partinin seçime katılmasına izin verildi. En az yüzde 30’u kadın milletvekili olma şartıyla toplam 120 milletvekilinin bulunduğu Kırgız Parlamentosunda yer almak için 1912 milletvekili adayı başvuru yaptı.

Kırgızistan’da milletvekili seçimlerine katılmak üzere Merkez Seçim Komisyonu’na (MSK) başvuran 44 siyasi partiden, başvuruların incelenmesi sonucunda gerekli şartları yerine getiren 16 partinin seçime katılmasına izin verildi.
Kırgızistan’da milletvekili seçimlerine katılmak üzere Merkez Seçim Komisyonu’na (MSK) başvuran 44 siyasi partiden, başvuruların incelenmesi sonucunda gerekli şartları yerine getiren 16 partinin seçime katılmasına izin verildi.

MSK verilerine göre, 4 Ekim 2020 tarihinde gerçekleşen seçimde 3,5 milyon civarında olan toplam seçmen sayısının yaklaşık yüzde 56,2’sini oluşturan 2 milyon civarında seçmen katılım gösterdi. Oyların ön sayım işlemi seçimde kullanılan elektronik Otomatik Oy Sandıkları (OOS) ve dijital sistemler yardımıyla seçimin bitiminden kısa bir süre sonra veriler büyük ölçüde açıklanmaya başlandı.

2 bin 430’u yurt içinde ve 45’i yurt dışında olmak üzere toplam 2 bin 475 seçim merkezinin yüzde 97’sinde yapılan ön sayım verilerine göre seçime katılan 16 partiden 4’ünün yüzde 7’lik barajı geçtiği birkaç saat içinde belli oldu.

Parti içi çekişme

2020 Parlamento seçimlerinin bir özelliği ise iktidar partisi olarak bilinen Kırgızistan Sosyal Demokrat Partisi’nin (SDPK) seçimlere katılmayacağını açıklaması olmuştu. Şu anki Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sooronbay Ceenbekov, 2017’de cumhurbaşkanı olarak görevine başladıktan sonra seçim yasası gereği partisinden resmi olarak ayrıldığını açıkladı.

2020 Parlamento seçimlerinin bir özelliği ise iktidar partisi olarak bilinen Kırgızistan Sosyal Demokrat Partisi’nin (SDPK) seçimlere katılmayacağını açıklaması olmuştu.
2020 Parlamento seçimlerinin bir özelliği ise iktidar partisi olarak bilinen Kırgızistan Sosyal Demokrat Partisi’nin (SDPK) seçimlere katılmayacağını açıklaması olmuştu.

SDPK’nın kurucularından biri olan eski cumhurbaşkanı Almazbek Atambaev ve yeni cumhurbaşkanı Sooronbay Ceenbekov arasındaki siyasi çekişmenin sonucu olarak parti 2019 yılı Mart ayında iki gruba bölündü. Atambaev karşıtı olan grup, Atambaev’i parti liderliğinden uzaklaştırmaya çalışırken, Atambaev yanlısı grup ise kendini muhalefet ilan ederek Sosyal Demokratlar adı altında açık bir şekilde iktidarı eleştirme fırsatı yakaladı.

Atambayev tutuklandı

Eski ve yeni cumhurbaşkanları arasındaki siyasi rekabet Ağustos 2019’da yolsuzluk, bir milletvekilinin öldürülmesi dâhil çok sayıda suçtan dolayı hapis cezası alan kriminal kişiyi hapisten çıkarma, rezidansına yapılan baskın sırasında polise ateş açma gibi suçlardan dolayı Atambayev’in tutuklanması ve ardından 11 yıl hapis cezası verilmesiyle sonuçlandı. Asel Koduranova başkanlığında Atambaev yanlısı SDPK üyeleri, Sosyal Demokratlar olarak seçimlere katıldılar. Sagınbek Abdrahmanov başkanlığında ve SDPK adı altında devam eden Atambaev karşıtı grup ise seçimlere katılmayacağını açıkladı, ancak parti üyelerinin çoğu farklı partilerin (Birimdik, Ata-Meken, Mekenim Kırgızistan, Bütün Kırgızistan) aday listelerinde yer alarak seçimlere katıldı. Parçalanma öncesi SDPK’nın mecliste toplam 38 milletvekili bulunuyordu.

Barajı 4 parti geçti

Elektronik ön sayım verilerine göre, 4 Ekim 2020 tarihinde yapılan seçimde yüzde 7 barajını geçen 4 partinin isimleri belli oldu. Aynı zamanda resmî ve nihai sonuçlarda esas alınacak olan elle sayım devam etmekteydi ve yurt dışındaki sandıkların verileri Merkez Seçim Komisyonu’na henüz ulaşmamıştı.

  • Elektronik OSS ön sayımına göre, seçimde kazanan 4 parti ve oy oranları şu şekilde:
  •  Birimdik %24,54
  •  Meknim Kırgızistan %23,9
  •  Kırgızistan %8,74
  •  Bütün Kırgızistan %7,09
  • Mekençil Partisi ise %6,84 oy alarak barajı az bir oranla geçemedi.

Mankurt olma!

2020 milletvekili seçimlerinin bir diğer özelliği ise milletvekili adayları arasında çok sayıda yeni isimlerin olmasıdır. Ayrıca geçen mecliste yer alan partilerin çoğu yüzde 7 barajını geçemedi. BDT ülkeleri Gözlemci Misyonu Başkanı Viktor Guminskiy, 857 seçim merkezinde gözlemcilerin görev aldığını; seçimlerin açık, şeffaf ve rekabetçi bir şekilde gerçekleştiğini basın toplantısında açıkladı. Ancak seçimler henüz devam ederken sosyal mecrada ve muhalif medyada yer alan görüntülerde seçim merkezlerinde çok sayıda usulsüzlük yapıldığı iddia edilen videolar ortaya çıkmaya başladı. Yüzde 7 barajını geçemeyen partilerin çoğu, seçim sonuçlarına itiraz edeceklerini ve 5 Ekim’de miting düzenleyeceklerini açıkladılar.

28 Eylülde Bişkek’te ‘Mankurt olma!’ pankartlarıyla küçük bir miting düzenlendi.
28 Eylülde Bişkek’te ‘Mankurt olma!’ pankartlarıyla küçük bir miting düzenlendi.

Seçimde en çok oy alan Birimdik Partisi her ne kadar iktidar partisi olarak kendini tanımlamasa da cumhurbaşkanının kardeşi Asılbek Ceenbekov’un bir süre parti başkanlığı görevini yapması ve milletvekili adayı listesinde isminin yer alması Birimdik’e iktidar partisi görünümü kazandırıyor. Ayrıca 2020 yılında kurulan partinin başkanı Marat Amankulov’un sık sık Avrasyacılık görüşlerini savunması ve Rusya liderliğinde Avrasya Birliği yönünde işbirliğinin daha ileri seviyede geliştirilmesi gerektiğini açıklaması yerel medyada tepkilere yol açtı.

28 Eylülde Bişkek’te ‘Mankurt olma!’ pankartlarıyla küçük bir miting düzenlendi.

Matraimov ailesine ilişkin iddialar

Seçim ön sonuçlarına göre ikinci sırada gelen Mekenim Kırgızistan Partisi, Rus medyasında “İslamcı Parti” olarak tanımlanıyor. 2015 yılı Parlamento seçimlerinden sonra kurulan bu partiye yolsuzluk iddiaları ile ilgili soruşturması devam eden Kırgızistan Gümrük Teşkilatı eski başkan yardımcısı Raimbek Matraimov tarafından mâlî destek sağlandığı söyleniyor. Son mecliste milletvekili olan ağabeyi İskender Matraimov’un ismi partinin milletvekili aday listesinde yer alıyor. Matraimov ailesinin adı, gümrük teşkilatında yapılan yolsuzluklar ile ilgili soruşturmalarda, Uygur asıllı Çin vatandaşı bir iş adamının İstanbul’da suikast sonucu ölümüne ilişkin iddialarda ve yurt dışına para kaçırma olayında geçiyor. Eski başbakan Muhammedkalıy Abılgaziyev, yolsuzluk ile ilgili soruşturmaların devam ettiğini 2019 yılında dile getirmişti. Cumhurbaşkanı Sooronbay Ceenbekov ise, Matraimov ailesinin kendisiyle ilişkisi olduğuna dair iddiaları reddetmişti. Mekenim Kırgızistan Partisi, seçim öncesi Ağustos 2020’de Ata-Curt partisi ile birleştiğini açıkladı. Ata-Curt partisi, Cumhurbaşkanı Kurmanbek Bakiyev döneminde iktidara yakınlığı ile biliniyordu.

Seçimlerde şaibe kuşkusu

Kırgızistan Partisi, 2015 seçimlerinde SDPK partisine karşı muhalefet konumundaydı. SDPK dağıldıktan sonra Kırgızistan partisi daha çok iktidar yanlısı söylemler izlemeye başladı.

2010 yılında kurulan Bütün Kırgızstan Partisi, 2015 seçimlerine katıldı ancak barajı geçemedi. Son seçimlerde yüzde 7,09 oy alarak az bir farkla seçimi kazanmayı başardı. Milletvekili adayları arasında milliyetçi görüşleriyle bilinen parti lideri Adahan Madumarov, Kırgızistan Güvenlik Konseyi eski başkan yardımcısı Ömürbek Suvanaliyev, Komunist parti eski başkanı İshak Masaliyev, Calal-Abad bölgesinin eski valisi Bektur Asanov gibi siyasette bilinen isimlerin bulunması bu başarıda rol oynadı.

2010 yılında kurulan Bütün Kırgızstan Partisi, 2015 seçimlerine katıldı ancak barajı geçemedi. Son seçimlerde yüzde 7,09 oy alarak az bir farkla seçimi kazanmayı başardı.
2010 yılında kurulan Bütün Kırgızstan Partisi, 2015 seçimlerine katıldı ancak barajı geçemedi. Son seçimlerde yüzde 7,09 oy alarak az bir farkla seçimi kazanmayı başardı.

Yüzde 7 barajını tutturamayan 12 partiden 5’i, seçim sonrasında sonuçlara itiraz mitingi düzenleyeceklerini açıkladılar. Seçimi kazananlar arasında açıktan muhalefet yapan partilerin bulunmaması dikkat çekici. Ayrıca önceki meclislerde yer alan partilerin yüzde 7 barajını geçememesi, ister istemez toplumda şüphe uyandırıyor.

Seçimin ertesi günü 5 Ekim’de Bişkek’in Alatoo meydanı ve civarında seçimi kaybeden 12 partinin üyeleri ve destekçilerinden oluşan protestocular toplanmaya başladı. Sosyal mecra ve yerel medya kanallarında seçimde tespit edilen usulsüzlük görüntüleri de seçmenlerin öf kesine neden oldu. Mitingde toplananlar, seçim sonuçlarının iptal edilmesi ve yeni seçim yapılması taleplerini dile getirdiler.

Hâdise büyüdü

Cumhurbaşkanı ve Hükümet tarafından seçim sonuçlarıyla ilgili açıklamaların gecikmesi barışçıl bir mitingde tansiyonu yükseltti, polis ile mitinge katılanlar arasında çatışmalar başladı.

  • ● 6 Ekim gecesi Parlamento, Millî Kanal ve Ulusal Güvenlik Komitesi binalarının protestocuların kontrolüne geçtiği açıklandı.
  • ● Eski cumhurbaşkanı Almazbek Atambayev ve diğer muhalif parti liderleri yandaşları tarafından hapisten çıkarıldı.
  • ● Barajı geçen partiler de seçimin yeniden yapılmasını kabul ettiklerini açıkladılar.
  • ● Aynı gün içinde MSK, seçim sonuçlarının iptal edildiğini açıkladı.
  • ● Başbakan, meclis başkanı, üç büyük şehrin belediye başkanları, Güvenlik Komite başkanı istifa açıklamasında bulundular.
  • ● Muhalif parti liderleri ve geçen mecliste görev yapan milletvekillerinden bir grup, parlamento binası dışında ivedi toplantı düzenleyerek önceki gece hapisten çıkarılan eski milletvekili Sadır Caparov’u geçici olarak Başbakan vekili olarak atadıklarını, yeni geçici hükümet kuruluncaya kadar hâlihazırda mevcut hükümetin görevine devam edeceğini açıkladılar.

Komünist liderin olmadığı tek ülke

Sovyet sonrası ülkelerin siyasi tarihine bakıldığında bağımsızlık sonrası genelde otoriter bir yapı göze çarpar. Kırgızistan ise farklıdır. Bağımsızlık sonrası Sovyetlerden ayrılan 15 devlet arasında Komünist Parti üyesi olmayan bir cumhurbaşkanının iktidara geldiği tek örnektir. Bu da devletin çoğulcu yolda ilerlemeyi tercih ettiğini gösterir. Ayrıca 2010 devriminden sonra parlamenter yapının benimsenmesi de komşu ülkeler arasında bir farklılık oluşturmuştur. 2005 ve 2010 devrimlerine bakıldığında, sosyo-ekonomik meselelerin yanında yolsuzluk, seçim sonuçlarının manipüle edilmesi, dış aktörlerle yapılan siyasi oyunlar, hükümetin düşmesi ve devlet başkanlarının yurt dışına kaçmasıyla sonuçlandığı göze çarpar.

Bu kez iç dinamikler etkin

Ekim 2020 olaylarının ise bunlardan farklı olarak daha çok iç dinamiklere bağlı olarak geliştiği görülüyor. Covid-19 plandemisi döneminde zayıflayan sosyo-ekonomik durum, son dört yılda devamlı yolsuzluk iddialarıyla ilgili yapılan gazeteci araştırmaları ve bununla ilgili soruşturmalar, siyasi liderlerin tutuklanması, eski cumhurbaşkanına hapis cezası verilmesi, iktidar partisinin parçalanması, salgın döneminde koordinasyon eksikliği ve tedbir alma konusunda zorluklar nedeniyle ölümle neticelenen vak’aların artışı, mitinge katılanların çok iyi organize hâlinde hareket etmesi gibi birçok etken de son olaylarda pay sahibidir.

Mitinge katılanların çok iyi organize hâlinde hareket etmesi gibi birçok etken de son olaylarda pay sahibidir.
Mitinge katılanların çok iyi organize hâlinde hareket etmesi gibi birçok etken de son olaylarda pay sahibidir.

Siyasi kültürün olgunlaşmadığı ülkelerde partiden ziyade liderlere oy veriliyor, zihniyetler değil liderler iktidara geliyor. Son seçime iktidar partisinin katılmaması, seçime giren diğer partilerde belirsizlik oluşturdu. Partilerin milletvekili aday listelerini son dakikaya bırakması ayrı bir sıkıntı oldu. Diğer yandan, salgın şartlarında seçim kampanyası için dijital ve online araçların kullanılması da bu belirsizliğe katkıda bulundu, siyasetin tabiatı meydanlara insan toplamak çünkü. Komşu ülkelerin Kırgızistan’da yaşananlara ilişkin net bir açıklama yapmaktan kaçınmaları da durumun gerçekten çok karışık olduğuna dair bir gösterge sayılabilir.