2025 Nobel Kimya Ödülü: 'Harry Potter' çantasını anımsatan dev keşif
2025 Nobel Kimya Ödülü, metal-organik iskeletler (MOF) üzerine yaptıkları öncü çalışmalarla üç bilim insanına verildi. Dışarıdan küçük ama iç hacmi büyük yapılarıyla Hermione’nin büyülü çantasına benzetilen MOF’lar, karbondioksit yakalamadan su üretimine ve zararlı kimyasalların filtrelenmesine kadar pek çok çevresel sorunun çözümüne umut vadediyor.
Çarşamba günü üç bilim insanı, kirliliği azaltmaya ve iklim değişikliğiyle mücadeleye yardımcı olabilecek metal-organik iskeletler (MOF) geliştirdikleri için 2025 Nobel Kimya Ödülü'ne layık görüldü. Nobel Komitesi'nden bir üye, bu keşfi, "Harry Potter" serisinden Hermione Granger'ın görünüşte küçük ama içi neredeyse sınırsız büyülü çantasına benzetti. Metal-organik iskeletler, dışarıdan küçük görünseler de içlerinde şaşırtıcı derecede büyük miktarda madde depolayabiliyor.
Ödül sahipleri
Nobel Komitesi, Susumu Kitagawa, Richard Robson ve Omar M. Yaghi'yi “çığır açan keşifleri” nedeniyle ödüllendirdi. Komite, bu keşiflerin insanlığın karşı karşıya olduğu en büyük sorunların bazılarının çözümüne katkı sağlayabileceğini belirtti.
Hermione'in boncuklu çantası
Üç bilim insanı ayrı ayrı çalışmış olsalar da, buluşlarının temelleri 1989'da Robson'un öncülüğünde atıldı. Geliştirdikleri yeni moleküler mimari sayesinde, metal-organik iskeletler atmosferden karbondioksit yakalayabiliyor ve hatta kuru çöl havasından su çekebiliyor. Bu yapılar, gazları emerek kararlı bir şekilde tutabiliyor.
Nobel Kimya Komitesi üyesi Olof Ramström, MOF'ları bir evin iskeletine ya da Hermione’nin boncuklu çantasına benzeterek, “Dışarıdan küçük görünseler de iç hacimleri son derece büyük,” dedi.
Kalıcı kimyasalları ayırmak için kullanılabilir
Nobel Kimya Komitesi Başkanı Heiner Linke, yaptığı basın açıklamasında, “Metal-organik iskeletler olağanüstü bir potansiyele sahip. Yeni işlevler kazandırılmış özel malzemeler için daha önce öngörülemeyen fırsatlar sunuyorlar,” ifadelerini kullandı.
Komite ayrıca MOF'ların, sudan “kalıcı kimyasallar” olarak bilinen zararlı maddeleri ayırmak için kullanılabileceğini vurguladı.
Bu maddeler arasında, onlarca yıldır doğada çözünmeden kalan ve hava, su ve toprağa yayılmış olan perfloroalkil ve polifloroalkil maddeler (PFAS) da yer alıyor.
