Avına odaklanan avcıların içindeki şiddeti ortaya çıkaran gün: Black Friday

23 Kasım Black Friday, Türkçesi ile 'Kara Cuma' ilk olarak ABD'de ortaya çıkan bir gelenek olarak anılıyor.

Amerika'da ilk 'Şükran Günü' yani tarımla uğraşanlar için hasat ve geçen senenin tüm nimetlerine şükretmek için kutlanan ulusal bayramdan sonra gelen ilk cuma günü.

Kara Cuma ‘Black Friday’ nedir?

Türkçe’ye “Kara Cuma” olarak geçirdiğimiz “Black Friday”, şükran gününün ertesi günü gerçekleştirilen indirim günüdür. İnsanların, yığınlar halinde mağaza önlerinde sıra bekledikleri ve almak istedikleri ürünün indirime girmesiyle çılgına döndükleri zaman dilimidir.

Konuyu psikolojik açıdan yorumlamak için Uzman Psikolog Şeyla İbrahimoğlu Delen'e sorduk. Delen, GZT için bu konuya özel bir yazı kaleme aldı:

• Uzman Psikolog Şeyla İbrahimoğlu Delen'in Cadılar Bayramı hakkındaki yorumlarını da, 'Halllowen' tehlikesi yazımızdan okuyabilirsiniz.

Black Friday ismi nereden geliyor?

Uzman Psikolog Şeyla İbrahimoğlu Delen, konuyu şöyle yorumluyor:

• "Uzun zamanlar boyunca mağaza önlerinde oluşan kuyruklar artık yerini bilgisayar başında beklemelere bırakmıştır. Sıra beklemeden ve kimseyle muhatap olmadan alışveriş etmenin üstüne bir de çılgınca indirimler eklenince itiraf etmeliyim ki benim de gözlerim fal taşı gibi açılıyor. Bir yandan da bu durumun bireye oynanan bir oyun mu olduğunu düşünüyoruz hepimiz. Bunca reklamlar, billboardlar, e-postalar ve şirketler tüketiciyi daha fazla nereden etkileyebiliyorsa her yoldan esir altına alınmış durumdayız. Bu da yetmezmiş gibi 'stoklarla sınırlıdır' ibaresi ile kalıplara sıkışıp kalmış durumdayız. Hadi gelin bir de bu durumun izahını psikoloji çevreleri ile yapalım."

1932 yılında yılbaşı (Noel)'in alışveriş sezonu için bir başlangıç olarak görülen Black Friday'de ABD'de bir alışveriş çılgınlığı başlar. Çok erken saatlerde açılan mağazalar, yoğun bir günün ardından geç saatlerde kepenk kapatır.

Resmi tatil olmayan Black Friday günü sadece ABD'de değil, Kanada ve İngiltere'de de kutlanıyor. İnternet üzerinden de Black Friday için özel kampanyalar düzenleniyor.

• "Chicago’daki DePaul Üniversitesinde tüketici davranışları uzmanı olan Profesör James Mourey’e göre; insanlar alışveriş yaptıklarında ve güzel bir fırsat yakaladıklarında psikolojik olarak doyuma ulaşıyorlar. Çünkü sevdiğimiz bir şeyi gördüğümüzde beynimizin ödül merkezi olan dopamin ödül yolu harekete geçiyor. Aynı araştırmada yüksek fiyatların beynin acı merkezini aktifleştirdiği gözlemleniyor. Bu da bize; indirimli olan ürünleri almazsak acı çekeceğimizi ve üzüleceğimizi gösteriyor.
• Bireyler; genellikle, aldıkları ürünün kendi yaşam statülerini etkilediğini düşünerek marka ürünleri tercih edebiliyorlar. Zamanla marka ürünleri satın alma yönelimi bir bağımlılık haline dönüşebiliyor. Dünyaca ünlü şirketler bu durumun farkında oldukları için ellerini ovuşturup kampanyaların düğmelerine basıyorlar. Şirketlerin satış kotalarını artırmak için yaptıkları reklamlar, kişileri yönlendirmektedir. Bireye yepyeni bir yaşam biçimi sunuyormuş gibi tanıtmaları bireyi bu markayı alma zorunluluğuna sokmaktadır. Diğer faktör olan çevre de insanların tercihleri konusunda oldukça etkendir. Çevremizdeki iş arkadaşlarımızın, yakın dostlarımızın kullandığı birçok marka da psikolojik olarak kişi üzerinde bir baskı oluşturur."

"Herkes avına odaklanmış gibi bekliyor"

"Black Friday çılgınlığının ardında bu rekabet duygusunu tetikleyen herkesin, iyi bir fırsat yakalamak için adeta avına odaklanmış şekilde beklemesi yatmaktadır. Herkes bunun peşindeyse, bu kesinlikle peşinden koşulacak bir şeydir. Bu duruma; 'insanların nasıl davranmaları gerektiğini tam olarak bilemedikleri durumlarda, diğer insanların davranışlarına eşlik etmeleri' de diyebiliriz. İnsanlığın binlerce yıldır devam eden evrimsel sürecin de temel dürtülerimizi hala törpüleyemediğimiz görülmektedir."