İsrail ile İran arasındaki gerilim sürerken, Donald Trump, İsrail’in Hamaney’e yönelik suikast girişimine karşı çıktığını ve bu planı engellediğini öne sürdü. İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, “Gereken neyse yapacağız” diyerek İran lideri Ali Hamaney'i hedef almanın, "çatışmayı artırmayıp aksine sona erdireceğini" savundu. Peş peşe gelen bu açıklamaların ardından “Ali Hamaney kimdir, ne iş yapar?” soruları yeniden gündemin ilk sıralarına taşındı.

Ali Hamaney Kimdir?

Ali Hamaney, İran İslam Cumhuriyeti'nin 1989'dan bu yana en üst düzey dini ve siyasi lideridir. İran'ın Meşhed kentinde doğan Hamaney, Azerbaycan Türkü kökenlidir. Devrim sonrası Humeyni'nin yerine geçerek "İran'ın Rehberi" unvanını almıştır. Hem ülkenin dini otoritesi hem de silahlı kuvvetlerin başkomutanı olan Hamaney, İran’ın iç ve dış politikasında belirleyici isim olmayı sürdürmektedir.

Ali Hamaney'in kökeni nedir? Hamaney Türk asıllı mıdır?

Ali Hamaney, 17 Temmuz 1939 tarihinde İran’ın Meşhed kentinde doğmuştur. Aslen Tebrizli olan ailesi Azerbaycan Türkü kökenlidir. Babası Ayetullah Seyyid Cevat Hüseyni Hamaney Azerbaycan Türkü, annesi ise Yezdli bir aileye mensuptur. Ailede ikinci erkek çocuk olarak dünyaya gelen Hamaney, dört yaşındayken dini eğitime başlamış, küçük yaşta Meşhed’deki medreselerde eğitim almıştır.

Hamaney İran’ın neyi oluyor? Dini liderlik süreci

Ali Hamaney, 1989 yılında İran İslam Devrimi’nin lideri Ayetullah Humeyni’nin vefatından sonra, Uzmanlar Meclisi tarafından İran’ın yeni dini lideri olarak seçilmiştir. Bu göreviyle birlikte “İran’ın en yetkili kişisi” unvanını almış, devletin tüm siyasi, askeri ve dini kararlarında son söz sahibi olmuştur. Humeyni’nin ardından gelen bu en üst düzey pozisyon, Hamaney’i sadece İran’ın değil, aynı zamanda bölgenin en etkili figürlerinden biri haline getirmiştir.

Ayetullah Ali Hamaney Şii mi?

Ali Hamaney Şii mezhebine mensup bir din adamıdır. İran İslam Cumhuriyeti'nin Şii temelli yapısının korunmasında ve yayılmasında önemli rol oynamıştır. Necef ve Kum gibi Şii dünyasının önde gelen dini merkezlerinde eğitim alan Hamaney, Ayetullah unvanını aldıktan sonra İran’daki Şii ulemaya katılmıştır. Bu konumu, İran’ın Şii politikalarının şekillendirilmesinde belirleyici olmuştur.

İran dini lideri Ali Hamaney ne iş yapar?

Ali Hamaney, İran’ın en üst düzey dini ve siyasi otoritesidir. İran anayasasına göre, dini lider ülkenin silahlı kuvvetlerinin başkomutanıdır, yargı başkanını atar, ordu ve Devrim Muhafızları gibi güvenlik organlarını denetler, radyo-televizyon başkanını seçer ve anayasa doğrultusunda genel politikaların belirlenmesinde rehberlik eder. Ayrıca dış politikadan iç güvenliğe kadar pek çok kritik kararda son sözü söyleme yetkisine sahiptir. Hamaney döneminde İran’ın nükleer politikaları, direniş ekseni stratejileri ve bölgesel nüfuz alanları doğrudan onun iradesiyle şekillenmiştir.

Ali Hamaney’in hayatı ve siyasi yükselişi

Ali Hamaney’in gençlik yılları İran Şahı Muhammed Rıza Pehlevi’nin baskıcı rejimine karşı mücadeleyle geçti. 1963’te Humeyni önderliğindeki İslami Hareket’e katılan Hamaney, fikirlerinden dolayı defalarca tutuklandı ve işkence gördü. 1979’daki İran İslam Devrimi’yle birlikte yeni kurulan rejimde aktif görevler aldı. Devrim Konseyi üyeliği, milletvekilliği, savunma bakan yardımcılığı gibi görevler üstlendi. 1981 yılında uğradığı bombalı suikast sonucu sağ kolu felç kaldı.

Aynı yıl Cumhurbaşkanı seçilen Hamaney, 1985’te ikinci kez bu göreve getirildi. İran-Irak Savaşı’nın zorlu dönemlerinde ülkeyi yönetti. 1989’da Humeyni’nin vefatı sonrası, anayasal bir değişiklikle liderlik makamına uygun hale getirilerek bir gecede “Ayetullah” ilan edildi. Bu adımla birlikte hem dini hem siyasi olarak ülkenin en güçlü ismi oldu.

Hamaney döneminde İran

Hamaney’in liderliğinde İran, ABD ve İsrail’e karşı “direniş ekseni” adı verilen bir dış politika stratejisi geliştirdi. Bu eksende Hizbullah (Lübnan), Hamas ve İslami Cihad (Filistin), Şii milis gruplar (Irak) ve Husiler (Yemen) yer aldı. Bu yapının askeri ve lojistik destekçisi ise İran Devrim Muhafızları’nın elit birimi Kudüs Gücü oldu. Kudüs Gücü Komutanı Kasım Süleymani’nin 2020’de ABD tarafından öldürülmesi Hamaney için büyük bir kayıptı. Süleymani’nin cenaze namazını bizzat Hamaney kıldırdı.

Nükleer anlaşma ve Batı ile gerilim

Hamaney’in izniyle 2015 yılında İran, Batılı ülkelerle tarihi bir nükleer anlaşma imzaladı. Ancak ABD Başkanı Donald Trump’ın 2018’de anlaşmadan çekilmesi sonrası Hamaney, Batı’ya duyulan güvenin boşa çıktığını ifade etti. Bu gelişme, İran’da reform yanlısı kesimin zayıflamasına, muhafazakârların ise daha da güçlenmesine yol açtı.

Protestolar ve iç politikada tepkiler

Uzun süren iktidarında Hamaney, birçok protesto dalgasıyla karşılaştı. 2009 seçimlerinde başlayan Yeşil Hareket, 2017 ve 2019’daki ekonomik kriz protestoları ve 2022’de Mahsa Amini’nin ölümüyle patlak veren başörtüsü eylemler aylarc asürdü. Hamaney ise bu protestolardan Batı ülkelerini sorumlu tuttu.

Özel hayatı: Hamaney'in ailesi

Ali Hamaney, 1964 yılında Khojaste Bagherzadeh ile evlendi. Altı çocuğu vardır: Mojtaba, Mostafa, Meysam ve Masoud adında dört oğlu, Hoda ve Boshra adında iki kızı bulunur. Şiir okumayı, bahçeyle ilgilenmeyi ve klasik edebiyatla vakit geçirmeyi sevmektedir. İran'da altı sarayı bulunan Hamaney’in iki sarayında nükleer saldırıya karşı sığınaklar da bulunmaktadır. Hamaney, bugüne kadar hiç ülke dışına çıkmamıştır.