Dürziler kimdir? Neye inanıyorlar? 10 soruda Orta Doğu’nun en gizemli topluluğu
Orta Doğu’da yüzyıllardır varlık gösteren, gizemli inançları ve kapalı yapılarıyla merak uyandıran bir topluluk: Dürziler. Kendilerine “Tevhit ehli” diyor, dışarıdan kimseyi kabul etmiyorlar. Reenkarnasyona inanıyor, klasik ibadetleri reddediyorlar. Lübnan siyasetinden İsrail ordusuna, Suriye rejiminden Filistin dengesine kadar pek çok alanda etkili bir azınlık konumundalar. Peki kim bu Dürziler? Nereden geldiler, neye inanıyorlar, neden bu kadar kapalılar? GZT, Orta Doğu’nun en bilinmeyen topluluklarından Dürzileri 10 başlıkta inceliyor.
Bugün Lübnan, Suriye, İsrail ve Filistin başta olmak üzere pek çok ülkede hem siyasi hem de askeri alanda etkin olan Dürziler, kendilerini “Muvahhidun” yani Tevhit ehli olarak tanımlıyor. Ancak onları anlamak için sadece bugüne değil; tarihe, inanç sistemlerine ve yaşadıkları dönüşümlere de bakmak gerekiyor.
1. Dürzilik nasıl doğdu?
Dürzilik, 11. yüzyılda Şii İslam’ın İsmaililik kolundan doğdu. Fatımi Halifesi el-Hakim bi-Emrillah’ın tanrılaştığına inanan Hamza bin Ali liderliğindeki bir grup, Kahire merkezli yeni bir inanç sistemi oluşturdu. Bu inanç zamanla klasik Şii anlayıştan tamamen ayrılarak kendi yolunu çizdi.
2. Neden Mısır'dan ayrıldılar?
El-Hakim’in gizemli şekilde ortadan kaybolmasıyla başlayan baskı dönemi, Dürzilerin Mısır’da tutunamamasına neden oldu. Halife'nin oğlu, Dürziliği yasakladı, Hamza bin Ali ise ortadan kayboldu. Böylece bu yeni inanç, gizlenmek ve başka coğrafyalara yayılmak zorunda kaldı.
3. Dürzilik Lübnan’a nasıl taşındı?
Baskıdan kaçan Dürziler, Lübnan dağlarına sığındı. Burada Bahaddin el-Muktena'nın liderliğinde şekillenen inanç, kapalı bir cemaat yapısına büründü. Artık yeni mürit kabul edilmiyor, dışa kapalı bir topluluk olarak yaşamlarını sürdürmeye başladılar.
4. “Dürzi” ismi nereden geliyor?
Kendilerine “Muvahhidun” yani Tevhit ehli diyen topluluğa bu isim aslında dışarıdan verildi. İsim, Hamza bin Ali ile birlikte hareket eden ama daha sonra sapkın sayılan Muhammed bin İsmail el-Derezi’den geliyor. Dürziler, bu ismi sevmiyor ve kullanmıyor.
5. Dürziliğin inanç esasları neler?
Tanrı’nın birliği, el-Hakim’de vücut bulduğu inancı, beş kutsal vezir, kader ve reenkarnasyon… Dürzilikte yedi temel inanç bulunuyor. Bu esaslar, Dürzilerin hem felsefi hem de dini kimliğini belirliyor. Hamza bin Ali'nin bu esaslara dayalı risaleleri hâlâ temel kaynak olarak görülüyor.
6. Dürzilikte ibadet nasıl yapılır?
Dürzilikte İslam’daki klasik ibadet şekilleri terk edilmiştir. Namaz, oruç, hac gibi ibadetlerin yerine ahlaki kurallar ve sır tutmak esastır. İbadetler bireysel ve gizlidir. Dürziler inançlarını açıklamamakla yükümlüdür. Toplum içindeki görünmezlikleri inançlarının temelidir.
7. Dürziler tarih boyunca ne kadar etkili oldu?
Eyyübiler, Memlükler ve Osmanlılarla iş birliği yapan Dürziler, tarih sahnesine birçok kez güçlü şekilde çıktı. 19. yüzyılda Marunilerle çatışmalara girdi, Avrupa’nın müdahalesiyle otonom statülerini kaybettiler. Ancak askeri ve bürokratik yapı içinde her zaman bir yer edinmeyi başardılar.
8. Büyük Dürzi İsyanı neyi değiştirdi?
1925’teki isyanla Fransa’nın Suriye’deki mandasına başkaldıran Dürziler ağır bedeller ödedi. Ancak bu süreç, onları Suriye siyaseti içinde görünür kıldı. 20. yüzyılda gerçekleşen darbelerde ve Baas Partisi’nin yükselişinde etkili oldular. Esad yönetimiyle ilişkilerini hep dikkatli biçimde yürüttüler.
9. İsrail ile ilişkileri nasıldı?
Filistin’deki Dürziler, İsrail devletiyle iyi ilişkiler kurdu. İsrail vatandaşlığına geçtiler, orduya katıldılar, bazıları general oldu. Golan Tepeleri ve Güney Lübnan gibi bölgelerde gerilimler yaşansa da, Dürziler İsrail toplumuna en iyi entegre olan Arap gruplardan biri haline geldi.
10. Lübnan’da nasıl bir rol oynuyorlar?
Lübnan’daki mezhepçi siyasal yapıda Dürziler önemli bir aktör. Canbolat ve Arslan aileleri üzerinden şekillenen politik rekabet, iç savaşta farklı taraflara destek vermelerine neden oldu. Günümüzde de bu iki aile Lübnan iç siyasetinde etkin roller üstlenmeye devam ediyor.
