Sırpların soykırım üssü: Potoçari Akü Fabrikası

Akü fabrikasının içinden bir görünüm
Akü fabrikasının içinden bir görünüm

İkinci Dünya Savaşı'nın ardından "Avrupa'da yaşanan en büyük insanlık trajedisi" kabul edilen Srebrenitsa soykırımının üzerinden 24 yıl geçti, yaralar halen kabuk tutmadı.

Savaş suçlusu Ratko Mladic komutasındaki Sırp birlikleri, 11 Temmuz 1995 günü Srebrenitsa'yı ele geçirdi. Şehirde yaşayan siviller, BM bünyesinde bölgede görev yapan Hollandalı askerlere sığınarak hayatta kalmayı umsa da Hollandalı askerler onları Sırp güçlerine teslim etti.

BM askerlerinin Müslüman Boşnakları Sırplara teslim ettiği Potoçari Akü Fabrikası soykırımın üzerinden 24 yıl geçmesine karşın hala o günlerin izlerini taşıyor.

Avrupa'da İkinci Dünya Savaşı'nın ardından yaşanmış en büyük insanlık trajedisi olarak kabul edilen ve en az 8 bin 372 Boşnak sivilin katledildiği Srebrenitsa soykırımı hafızalarda derin bir yara olarak yer alıyor.

Srebrenitsa'nın Sırp güçleri tarafından işgal edilmesinin ardından şehirde yaşayan Müslümanların bir bölümü, eski akümülatör fabrikasında konuşlanan Hollanda askerlerine sığınırken bir kısmı da orman yolundan Boşnak askerlerin kontrolündeki bölgeye ulaşmayı seçti. Orman yolunu seçenlerin de akü fabrikasında Hollandalı askerlere sığınanların da kaderi aynı oldu.

Akü fabrikasında ne oldu?

Savaşın başından bu yana devlet televizyon ve radyosuna şehirdeki durumla ilgili raporlar geçen amatör radyocu genç adam, o gün, önceki günlerde hiç olmadığı kadar umutsuz bir tonda sesleniyordu Bosnalı Müslümanlara. Zira tarihin en kanlı soykırımlarından birini gerçekleştirmeye hazırlanan Sırp güçleri Srebrenitsa'ya girmişti.

Boşnakların sığındığı akü fabrikasında soykırıma dair yapılan resim sergisi.
Boşnakların sığındığı akü fabrikasında soykırıma dair yapılan resim sergisi.

Genç radyocu bir daha konuşmamak üzere yayını sonlandırdığındaysa tarihi yırtıp geçen bir cümle yankılandı telsiz sinyalinin gelip geçtiği boşlukta: “Srebrenitsa devasa bir mezbahaya dönüyor…”

 Akü fabrikasının karşısına yapılan anıt mezarlardan biri.
Akü fabrikasının karşısına yapılan anıt mezarlardan biri.

Srebrenica’nın sessiz ölümü 1995 yılının Haziran ayı sonlarında Sırp Cumhuriyeti Ordusunun Birleşmiş Milletler ‘güvenli bölgesine’ şiddetli saldırıları ile hızlandırıldı. O sırada Birleşmiş Milletler bünyesinde Hollanda askerleri görev alıyordu.

Binlerce Boşnak'ın Sırplara teslim edildiği fabrika günümüzde soykırım anıt merkezi olarak kullanılıyor.
Binlerce Boşnak'ın Sırplara teslim edildiği fabrika günümüzde soykırım anıt merkezi olarak kullanılıyor.

600 asker Ocak ayında varıp Potoçari’de akü fabrikasında yerleştirilmişti. Hollandalı askerlere sığınanlar eski akümülatör fabrikasındaki ilk gecenin ardından başlarına gelecekleri anladı.

İlk gece fabrikaya giren Sırp askerleri kimlik kontrolünü yapıp keyiflerine göre bazı erkekleri götürürken, eşlerinden ya da oğullarından ayrılan kadınların çığlıkları duvarlarda yankılandı.

 Potaçari Akü Fabrikası'nın içinden bir görünüm
Potaçari Akü Fabrikası'nın içinden bir görünüm

Ertesi gün Hollandalı askerlerin birkaç metre ilerisinde, kampın hemen dışında bekleyen Sırp askerleri, kadın ve çocukları otobüslere bindirirken erkekleri hemen orada ailelerinden ayırdı.

Katliamların gerçekleştiği sırada bir tabur Hollandalı barış gücü askeri Srebrenitsa ve çevresinde konuşlu bulunuyordu.
Katliamların gerçekleştiği sırada bir tabur Hollandalı barış gücü askeri Srebrenitsa ve çevresinde konuşlu bulunuyordu.

Sırplar, ailelerinden ayırdığı 8 binden fazla Boşnak erkeği ormanlık alanlarda, fabrikalarda ve depolarda katletti. Katledilen Boşnaklar toplu mezarlara gömüldü.

Srebrenitsa'ya yaklaşan Sırp askerlerinin 'sevinç' gösterileri.
Srebrenitsa'ya yaklaşan Sırp askerlerinin 'sevinç' gösterileri.

13 Temmuz 1995'te doğan Fatima Muhić Soykırımın en genç, 1901'de doğan Šaha Izmirlić, soykırımının en yaşlı kurbanı oldu. 2012'de Potočari'deki Batarya Fabrikası kompleksi içinde bulunan toplu bir mezardan çıkarıldılar.

Soykırımın en genç ve en yaşlı kurbanlarının anıt mezarı
Soykırımın en genç ve en yaşlı kurbanlarının anıt mezarı


Hollanda da "kısmen" suçlu

Srebrenitsalı Boşnak sivillerin medet beklediği Hollandalı Birleşmiş Milletler (BM) askerlerinin soykırımdaki rolü, aradan geçen onca yıla rağmen hala tartışılıyor.

Fabrikanın içinde kan izleri görünüyor.
Fabrikanın içinde kan izleri görünüyor.

Şehrin Sırp güçlerince işgal edilmesinin ardından çekilen ve kamuoyunun da aşina olduğu görüntülerde Hollandalı BM askerlerinin komutanı Thom Karremans'ın 11 Temmuz 1995'te bir araya geldiği Mladic karşısında el pençe durması gözden kaçmadı.

Mladic (en solda) ''birliklerinin zaferini kutluyor'' Hollandalı BM askerlerinin komutanı General Karremans (soldan üçüncü) Mladic'e bakarken görünüyor.
Mladic (en solda) ''birliklerinin zaferini kutluyor'' Hollandalı BM askerlerinin komutanı General Karremans (soldan üçüncü) Mladic'e bakarken görünüyor.

Şehre giren Sırp askerlerine ateş açılması nedeniyle Karremans'ın adeta ifadesini alan Mladic'in, görüntülerin sonunda ise Karremans'a içki ısmarlaması ve ikilinin birlikte kadeh kaldırması görülüyor.

Srebrenitsa soykırımında öldürülen 33 kurbanın daha cenazesi, toprağa verilecekleri Potoçari Anıt Mezarlığı'na taşındı.
Srebrenitsa soykırımında öldürülen 33 kurbanın daha cenazesi, toprağa verilecekleri Potoçari Anıt Mezarlığı'na taşındı.

Hollandalı askerlerin Srebrenitsa'dan uğurlanması öncesinde de Sırp komutanın, Karremans ve ailesine çeşitli hediyeler vermesi de bir başka detay olarak göze çarpıyor.

Bosna savaşı nasıl sonuçlandı?

Ülke genelinde kurulan yüzlerce toplama kampında esir tutulan Boşnaklar, işkencelere maruz kaldı, tecavüze uğradı ve katledildi.

Bosna Savaşı'nı bitiren anlaşma, 1995'te ABD'nin Ohio eyaletindeki Dayton Hava Üssü'nde imzalandı.
Bosna Savaşı'nı bitiren anlaşma, 1995'te ABD'nin Ohio eyaletindeki Dayton Hava Üssü'nde imzalandı.

Avrupa'nın orta yerinde, uluslararası toplumun duyarsızlığında, 3,5 yıl süren ve çok sayıda katliam, soykırım, insanlık suçlarının işlendiği bir savaş yaşandı. Savaş, 1995 yılında imzalanan Dayton Barış Antlaşması ile sona erdi.

Bosna'nın kıymetlisi Aliya İzzetbegoviç ile gelen bağımsızlık

Yugoslavya döneminde müslüman hakları için mücadele eden Aliya İzzetbegoviç, 1990 yılında Demokratik Eylem Partisi'ni kurdu. İlk çok partili seçimde Bosna-Hersek'in başkanı seçilen Begoviç, bağımsızlık referandumunun ardından ülkesine yapılan saldırılar karşısında (1992-1995) halkına önderlik etti.

Dayton Barış Antlaşması sonrasında 'bağımsız' Bosna- Hersek'in ilk cumhurbaşkanı seçildi. Sağlık sorunları nedeniyle 19 Ekim 2003'te hayatını kaybetti.

Bugünün gazete manşetleri için tıklayın >