Sosyal medyada 'yalan haber'e dikkat: Bilgiyi hatırlıyor kaynağını unutuyoruz

GZT'nin Milli Eğitim Bakanlığı'nın 2017/2 sayılı genelgesine dayandırarak ele aldığı 'Öğretmenlerin YouTuber olması ne kadar doğru?' haberinde sosyal medyanın kullanım alışkanlıkları ve çocuklar üzerindeki etkisine işaret edilmişti.

Sosyal medyanın gelişim göstermesiyle bir dizi problemler de beraberinde gelmiş oldu. Son olarak oyuncu Kıvanç Tatlıtuğ ile fotoğraf çektiren bir hakim ve ardından hakim cübbesi giymiş genç bir stajyerin Tiktok videosu sosyal medyada yaşanan 'Fake news' yani yalan haberlerin önemli bir gündem maddesi oluşturabildiğini gösterdi.

Biranda ülke gündeminin önemli maddelerinden biri haline gelen olaylar hakkında Hakimler ve Savcılar Kurulu (HSK) resmi işlem başlatmak zorunda kaldı ve açıklama yaptı.

Buna göre, Tatlıtuğ ile fotoğraf çektiren kişinin oyuncunun davasına bakan hakim olmadığı anlaşıldı. Olaya muhatap hakimin, sosyal medyada büyük ilgi gören Tiktok uygulaması üzerinden bir video yayımladığı iddia edilmişti. Hakim cübbesi giymiş bir kadının mahkeme salonunda şarkı eşliğinde çektiği görüntüler üzerine Viranşehir Cumhuriyet Başsavcılığı bir açıklama yayımladı. Açıklamada kişinin yargı mensubu olmadığı veya adliye personeli olmadığının altı çizildi.

Görüntülerin gerçeği yansıtmadığı vurgulanan açıklamada, “Görüntülerde yer alan şahıs, yargı mensubu veya adliye personelimiz değildir. Söz konusu kişinin daha önce adliyemizde staj yapmış Adalet Meslek Yüksekokulu öğrencisi olduğu tespit edilmiştir. Konuyla ilgili idari yönden inceleme başlatılmıştır” ifadelerine yer verildi.

Tüm bu açıklamaların ardından sosyal medyada biranda alevlenen tartışmalar da sönmüş oldu. 'Fake news'in ne denli tehlikeli olduğunu gözlemleyebildiğimiz son günlerde bu konuların daha anlaşılır ve etkilerinin minimuma indirilmesinin önemini de daha iyi anlıyoruz.

Ne olmuştu?

Hakimler ve Savcılar Kurulu (HSK) Başkanvekili Mehmet Yılmaz, oyuncu Kıvanç Tatlıtuğ ile çektirdiği fotoğrafı sosyal medya hesabında paylaşması nedeniyle inceleme başlatılan hakimin eyleminin disiplin cezası gerektirir boyutta olup olmadığının tartışılacağını, eylemle ilgili Yargı Etiği Bildirgesi'nde kabul edilen ilkeler kapsamında da değerlendirme yapılacağını bildirdi.

• Bir davada yargılanan oyuncu Kıvanç Tatlıtuğ ile çektirdiği fotoğrafı sosyal medya hesabında paylaşan hakim hakkında inceleme başlatılmıştı.

HSK Başkanvekili Mehmet Yılmaz, Twitter hesabından yaptığı paylaşımda, "Hakim ve film yıldızının sosyal medyada yer alan fotoğrafı üzerine başlatılan incelemede ilk saptanan resmi gerçek, ilgilinin yargılandığı mahkemenin 13. Asliye Ceza Mahkemesi olup, fotoğrafta yer alan hakimin 12.Asliye Ceza Mahkemesi hakimi olduğudur." ifadelerini kullanmıştı.

Bilgiyi hatırlıyor, kaynağını unutuyoruz

Bilişsel Nöroloji alanında çalışan Julian Matthew, yalan haberlerin aklımıza nasıl girdiğini anlamak için hafızanın nasıl çalıştığını ve anılarımızın nasıl 'bozulduğunu' incelemek gerektiğine vurgu yapıyor.

Julian Matthew, The Conversation İnternet sitesinde yayımlanan makalesinde, insan beyninin 'sahte anılar' üreterek yalan haberlere olan yatkınlığı artırdığını ortaya koydu ve yalan haberle mücadele etmek için bazı önerilerde bulundu.

Matthew'e göre bazı bilgileri hafızamızda tutuyoruz ancak bilginin kaynağını her zaman hatırlayamıyoruz. Araştırmacı, ürün reklamlarının etkisinin ardında bu 'yanlış atıf' durumunun olduğunu öne sürüyor. Buna örnek olarak, reklamda gördüğümüz bir ürünle karşılaştığımızda ürünün bize tanıdık geldiğini, ancak bu tanışıklık hissinin kaynağının reklam olduğunu hatırlamadığımızı söylüyor.

Matthew ayrıca, 'Mandela etkisi' adı verilen fenomene de atıfta bulunarak yalan habere ne kadar sık maruz kalırsak gerçek olduğuna inanmamızın o kadar kolaylaştığını ifade ediyor. Tekrarın grup içinde fikir birliği algısı yaratarak 'kolektif yanlış hatırlama'ya neden olduğunu ekliyor.

• Mandela etkisi, yani kolektif yanlış hatırlama, gerçek olmayan bir bilginin gerçekmiş gibi bir grup insan tarafından hatırlanması durumunu anlatmak için kullanılıyor