Tacikistan'ın modern ordusu: Çin ve Rusya ile güçleniyor

Fergana Vadisi verimli topraklar ve geniş su kaynakları sebebiyle Özbekistan, Kırgızistan ve Tacikistan'ın arasında uzun yıllardır süregelen bir sorun olarak duruyor.

Sovyetler Birliği döneminde yapılan sınır ve nüfus politikaları sebebiyle bu sorun kronik olarak devam ediyor.

Bölge, etnik ve coğrafi ihmallerle çizilen sınırlar sebebiyle patlamaya hazır bomba olarak nitelendiriliyor. Tacikistan, Rusya ve Çin ile yakın askeri ilişkilere sahip.

Ek olarak, İran'dan da İHA temin ediyor. Bir üretim üssünün de Tacikistan'da kurulmasına karar verildi.

Türkiye'den de Bayraktar SİHA'lar için görüşmeler sürüyor, henüz resmi anlaşma yapılmadı

Tacikistan ordusunun yüzde 70'ine yakın oranı paraşüt birliklerinden oluşuyor. Bu kuvvet, Rusya'nın hava indirme birliklerinden ilham alınarak geliştirildi.

Ordunun yapısı ne?

Ülkede erkekler için zorunlu askerlik uygulanıyor. Kara kuvvetlerinde 2 yıl, diğer kuvvetlerde 1.5 yıl hizmet süresi var.

18-27 yaş arasındaki tüm Tacik erkekler için geçerli. İki çocuğu olan babalar, öğretmenler ve örneği tıp gibi daha zor bölümleri bitiren meslek sahipleri askerlikten tam muafiyet alabiliyor.

Kadınlar içinse gönüllülük esasına göre orduya katılım söz konusu

Başkomutanlık makamında aynı zamanda devlet başkanı olan İmamali Rahman bulunuyor. 1992-1997 arasındaki Tacikistan İç Savaşı'na katılmıştı.

Genelkurmay Başkanlığı'nda ise Babacan Saidzoda görev yapıyor.

Ordu üç kuvvetten oluşuyor. Bunlar, Kara, Hava ve Hava Savunma ile Kuşunhoy Zudamai, yani paraşüt kuvvetleri.

Uluslararası Stratejik Çalışmalar Enstitüsünün raporuna göre, Yaklaşık olarak 31.000 asker orduda görevli. Bunların; 9.500'ünün kara kuvvetlerinde, 1.500'ünün ise hava ve hava savunma kuvvetlerinde, 20.000 personelin ise paraşüt kuvvetlerinde görev yaptığı tahmin ediliyor.

Paraşüt Kuvvetleri nasıl yapılanıyor?

2003'te kuruldu. Rusya'nın Hava İndirme birliklerine benzer bir yapılanması var. Direkt Savunma Bakanlığı makamına bağlı.

Rusya Hava indirme birlikleri gibi mavi bere takıyorlar. Ayrıca, Telnyashka adı verilen sembolik bir atlet giyiyorlar.

Bu; elit birlik olduklarını sembolize ediyor. Aynı atleti, Rus hava indirme birlikleri de kullanıyor.

İçinde 3 ayrı yapılanma daha mevcut. Ulusal Muhafızlar, İç güvenlik birlikleri ve sınır muhafızları olarak yapılanma görülüyor.

Rusya, ABD ve Kazakistan'da eğitim gören teğmenlerden uygun olanlar Ulusal Muhafızlar birliğinde yer alabiliyor

İç güvenlik birimi ise 1993'te kuruldu. 2011'de yeni yönetmeliklerle kapsamı genişledi.

Stratejik tesisler ve iletişim altyapısını korumakla sorumlu. Terörle mücadelede de kullanılıyorlar. Ayrıca, özel kuvvet operasyonlarıda yürütüyor.

Sınır muhafızları ise, DEAŞ Horasan terör örgütünün artan eylemlerinden sonra da ülkedeki ağırlığı arttırıldı.

Taliban yönetimi ve Kırgızistan ile yaşanan sınır çatışmalarında da aktif olarak kullanıldılar. Kara operasyonları ve havadan indirme görevlerinde bulunuyorlar.

Tacikistan ordusu Global Firepower Index araştırmasına göre, 145 ülke içinde 108. sırada

Ülkenin bütçesinde, 2020'de yüzde 1.1 , 2021'de yüzde 1.2 , 2022'de yüzde 1.9 , 2023'te yüzde 2, 2024'te yüzde 1.8'lik pay ordu için ayrıldı.

2021'den itibaren genelde yükseliş görülüyor. Bunun sebebi ise Kırgızistan'la ve Afganistan'daki Taliban yönetimi ile yaşanan sınır problemleri.

Tacikistan Kara Kuvvetleri hangi araçları kullanıyor?

Birincil piyade tüfeği olarak AK-74 ve PK tüfeği kullanılıyor. Tabanca olarak ise Makarov ve Tokarev'ler bulunuyor.

ABD'den gelen FIM-92 Stinger ve Igla füzeleri de yer alıyor.

Ana muharebe tankı olarak 28 adet T-72 ve 7 adet T-62 tercih edildi.

Zırhlı personel taşıyıcı için BTR-60, BTR-70 ve BTR-80'ler bulunuyor.

Piyade muharebe araçları için ise 8 adet BMP-1 ve 15 adet BMP-2'ler kullanımda.

Amerika'dan M1151 ve M1152 model araçlar da ithal edildi.

Sovyetlerin dağılmasından sonra Rusya'dan GAZ model araçlar da satın alındı. Özellikle 3937 Vodnik, Tigr ve Tigr-M araçları satın alındı.

Mayına dayanıklı ve pusulara karşı koruma sağlayan iki model araç ise Çin'den ithal edildi.

VP11 Versiyon 1 ve VP11 Versiyon iki araçları tercih edildi. Ayrıca, Çin'den piyade savaş araçları da satın alındı.

CS/VN3 Dajiang araçlarının silah bölümüne BRDM-2'nin ateş mekanizması monte edildi. ZFB05 ve Tiger araçları da kullanılıyor. EQ2063E ve EQ2050F model araçlar da temin edildi.

Tacik piyadelerin harp sahasında gözlem ihtiyacının karşılanması için BRDM-2 aracı tercih edildi. Tamamı 2019-2021 arasınada Rusya tarafından hibe edildi.

Topçu sistemi olarak D-30 ve PM-38 bulunuyor. Çin'den 82mm mühimmat ateşleyebilen CS/SS4 SPM obüsü satın alındı.

Ayrıca, Sovyetler'den kalan 2S1 Gvozdika ve 2S3 Akatsiya sistemleri de bulunuyor.

BM-21 Grad ve TOS-1 çok namlulu roketatar sistemleri de bulunuyor.

Son olarak, BM-27 Uragan roketatarı da envanterde yer alıyor.

Satıhtan yani karadan havaya ateşlenebilen 3 farklı sovyet füzesi envantere eklendi.

S-75 Dvina, S-125 Neva / Pechora ve 9K32 Strela-2 füzeleri kullanılıyor.

Başkent Duşanbe'nin hava savunması için 1 adet S-125 sistemi konuşlandırıldı.

2025 yılında Çin'den HQ-17AE füze sistemi de satın alındı. Kara havacılık unsuru olarak İran'dan Ebabil 2 ve ABD'den RQ-11 Raven İHA'ları satın alındı.

Tacikistan Hava ve Hava Savunma Kuvvetleri hangi araçları kullanıyor?

Kısıtlı bir envanter havuzuna sahip. 1 araç hariç tamamı sovyetler birliği zamanında üretilenlerden oluşuyor.

Ağır nakliye için Antonov An-26 ve Tupolev Tu-136 uçakları kullanımda.

Aynı görevlerde bulunan helikopter modeli ise Mi-8. 14 adet envanterde. Taarruz görevleri için ise Mi-24 helikopterleri bulunuyor.

Eğitimlerde kullanılması için Çekoslovakya'dan 4 adet Aero L-39 uçağı satın alındı. Paraşüt kuvvetleri de orduya ait tüm ekipmanları kullanma yetkisine sahip.

Tacikistan hangi askeri projeleri yürütüyor?

Savunma ithalatının büyük çoğunluğu Rusya'dan yapıldı. 2021'de TOS-1A roketatarları ve Mi-24 helikopterlerinin olduğu bir paket satın alındı.

2013 yılında 200 milyon dolarlık ödeme karşılığında ülkedeki 201. Rus üssü hem modernize edildi hem de kullanım süresi uzatıldı.

2025-2030 yıllarını kapsayacak şekilde yakın stratejik işbirliği savunma antlaşması da imzalandı

Tacikistan'ın yerli şirketi Zipan tarafındanda çok sayıda zırhlı personel taşıyıcı üretilecek.

2018 yılında Çin'den VP11 devriye araçları ve HQ-17AE hava savunma sistemleri alındı.

2021'de artan Taliban tehditi sebebiyle Çin'li askeri uzmanlar tarafından Tacikistan ordusuna eğitim ve ekipman yardımı yapıldı.

Tacikistan, bölgesel güvenliği artırma hamleleri kapsamında Afganistan sınırında bir Çin askeri üssünün inşasını onayladı.

Son iki yıldır faaliyette olan Pamir Dağları'ndaki askeri üste kalıcı bir tesise dönüştürülecek

Bu üs Tacikistan kontrolünde olacak olsa da, Tacikistan hükümeti, her iki tarafın ortaklaşa kullandığı mevcut bir tesisin tam kontrolünü devretmeyi de kabul etti.

Tacikistan ve Çin arasında kurulan güvenlik ortaklığı, aynı zamanda Çin sistemlerinin sahada testine imkan sağlıyor.

2021 Kasım'da Afganistan sınırındaki Vahan Koridoru'na Çin'i davet eden ise Tacikistan'dı. Çin, Doğu Türkistan meselesinde Tacikistan ve Afganistan sınırlarını problem olarak görüyor. Çin'e göre bölgedeki sorunlar bu sınırdan başlıyor.

Bu yüzden sınırın öte yanında da güvenliği sağlamak istiyor.

Ekim 2024'te 27 Tacik polis, kara paranın aklanması, uyuşturucu ile mücadele ve sanal suçlar konusunda Çin'de eğitim gördü ve göreve başladı.

2015'te Çin ve Tacikistan, Vahan bölgesinde ortak askeri tatbikat düzenledi. 2016 ve 2019'da terörle mücadele operasyonu simülasyonu da benzer bir tatbikatta uygulandı. Özellikle, İHA ve SİHA kullanımına ağırlık verildi.

Çin, Tacikistan İçişleri Bakanlığı'na 2011 yılında 500 bin dolar değerinde öldürücü olmayan teçhizat, 2015 yılında ise 150 bin dolar değerinde giyim yardımı yaptı.

Çinli şirket Huawei'den alınan 870 adet kamera sistemi Başkent Duşanbe'de kuruldu. Çin'in "Akıllı Şehirler" projesi Tacikistan'da uygulandı.

Pamir Dağları'ndaki altın, gümüş, bakır ve lityum yatakları da Çinli şirketlerin radarına girmiş durumda.

Hindistan'ın da ülkede Ayni isminde bir askeri üssü vardı. Ancak 2025'in başlarında üsten çekildi.

Bu üs, Hindistan'ın askeri uçuşlarda Pakistan havasahasını kullanma zorunluluğunu ortadan kaldırıyordu.

Ayrıca, 2021'de Taliban'ın Afganistan yönetimini devralmasından sonra ülkedeki Hint vatandaşları Ayni üssünden tahliye etti.

2021'de Tacikistan hükümeti üssün kapatılacağını Hindistan'a deklare etti. 2022'de İran tarafından üretilen Ebabil 2 ve Ebabil 2T ihalarının üretim bandı Tacikistan'da kuruldu.

Mohajer 6 tipi İHA'ların da satın alımı için görüşmeler sürüyor. 2025'te İran'la ortak istihbarat paylaşımı antlaşması imzalandı.

Kırgızistan ve Afganistan sınırındaki sorunlar içinde Türk şirket Bayraktar üretimi TB2'ler ile ilgileniyor. Ancak henüz resmi bir sözleşme imzalanmadı.

Tacikistan'ın ilgilendiği askeri problemler nelerdir?

Tacikistan jeopolitik olarak kırılgan bir zeminde bulunuyor. Afganistan'la yaklaşık 1.300 kilometrelik sınıra sahip.

Taliban'ın Afganistan'da yönetime gelmesinden sonra Tacikistan ile ilişkiler gerildi.

24 Ağustos 2025'te Panj Nehri'ndeki Tacik sınır birlikleri ile Taliban unsurları arasında çatışma çıktı.

Bedehşan'dan geçen Panj nehrinin yönlendirilmesi Tacikistan'da su baskınlarına ve tarımda sulama sorunlarına sebep oluyor.

Bu nehir Tacikistan'ın su ihtiyacının yüzde 40'ını karşılıyor. Bu yüzden çok önemli. Çinli şirketlerin bölgedeki madenlere ilgisi sebebiyle nehirde tahribatlar yaşandı.

2025'te DEAŞ Horasan terör örgütünün buradaki eylemi gerilimi arttırdı.

Afganistan yönetimi maden lisanslarından bazılarını Çin'e verdi.

Tacikistan, 2021'den itibaren Kırgızistan'la da yoğun bir sınır mücadelesine girdi.

Sovyetler döneminde bilinçsizce yapılan toprak dağılımı sebebiyle bölge ülkeleri arasında toprak sorunları var. Voruh bölgesi de bu sorunlardan biri.

13 mart 2025'te Kırgızistan Devlet Başkanı Sadr Caparov ve İmamali Rahman arasında antlaşma imzalanarak sorun çözüldü.

Sınır hattı net bir şekilde çizildi. 31 Mart'ta Kuşand'da Özbekistan arabuluculuğu ile üçlü zirve düzenlendi.

Üç ülkede sınır kavşağı ve ebedi dostluk dekarasyonu imzaladı. Sınır geçişleri açıldı ve ticaret yeniden başladı.

Dostuk köyü Tacikistan'a devredildi. Kırgızistan bölgenin altyapısını onarmayı kabul etti.

Voruh bölgesinin ölçüsü küçültüldü. Bu yeni pay, iki ülke arasında paylaştırıldı. Fergana Vadisi özelindeki sorunlar "barut fıçısı" olarak nitelendiriliyor.

Su alanları, meralar ve etnik çeşitlilik sebebiyle fikir ayrılıkları söz konusu. Eski Sovyetler Birliği lideri Stalin'in nüfus politikaları sebebiyle bugün dahi bölge ülkelerinde farklı kimliklerden çok sayıda insan yaşıyor. Bu durum; sorunların kesin olarak çözümünü zorlaştırıyor.

Sonuç olarak, Tacikistan ordusu modern ekipmanlar konusunda değerlendirdiğimiz ülkelerden biraz daha geri seviyede.

Ancak, Rusya ve Çin'le girilen yakın ilişkiler sebebiyle yeni nesil araç-gereçlere kısmen erişim sağlayabiliyor.

Sınır problemleri büyük ölçüde çözülmüş olsa dahi tam anlamıyla sonuca ulaştık diyebilmek için bir süre daha geçmesi gerekiyor.

Dağlık coğrafya ve zengin doğal kaynaklar sebebiyle özellikle Afganistan sınırında yeni gelişmeler beklenebilir.