Uzayda nadir yapı: Çift halkalı radyo halkası ilk kez vatandaş bilimcilerle keşfedildi

Vatandaş bilimcilerin katkısıyla uzayda keşfedilen sıra dışı çift halkalı bir yapı, evrende son derece nadir görülen bir nesne olarak kayıtlara geçti.

Hindistan’daki Mumbai Üniversitesi’nden Dr. Ananda Hota, 2 Ekim’de Monthly Notices of the Royal Astronomical Society dergisinde yayımlanan çalışmada, söz konusu yapının “garip radyo çemberi” (ORC) olduğunu açıkladı.

ORC’ler, manyetik alanların güçlü etkisi altındaki iyonize gaz yani plazmadan oluşuyor ve merkezlerinde tüm bir galaksiyi barındırabilecek kadar devasa yapılar. Boyutları genellikle Samanyolu’nun 10-20 katı büyüklüğe ulaşabiliyor, ancak oldukça sönük oldukları için yalnızca radyo dalgaları aracılığıyla gözlemlenebiliyor.

Yeni keşfedilen çift halkalı radyo çemberi RAD J131346.9+500320, 7,5 milyar ışık yılı uzaklıkta bulunuyor ve ilk kez vatandaş bilimciler tarafından keşfedilen ORC olma özelliğini taşıyor. Ayrıca, çift halkalı ikinci ORC olarak kayda geçti. Dr. Hota şu ifadelerde bulundu:

• “ORC’ler şimdiye kadar gördüğümüz en garip ve güzel kozmik yapılar arasında. Galaksiler ile kara deliklerin birlikte nasıl evrimleştiğine dair önemli ipuçları barındırabilirler."

Vatandaş bilimi için dev adım

ORC’ler yaklaşık altı yıl önce keşfedilmiş olsa da yapılar hâlâ gizemini koruyor. Dr. Hota’nın yönettiği RAD@home Astronomy Collaboratory, çevrimiçi bir platform olarak bilim geçmişi olan herkese açık. Burada gönüllü bilimciler, radyo dalgalarındaki soluk ve bulanık desenleri tanımayı öğreniyor ve astronomik verileri analiz ediyor.

Yeni ORC, Hollanda ve Avrupa genelindeki binlerce anteni bir araya getiren Low Frequency Array (LOFAR) Teleskobu verilerinde ortaya çıktı. LOFAR, düşük frekansta çalışan en büyük ve hassas radyo teleskobu olarak biliniyor.

RAD@home katılımcıları özel olarak ORC aramasa da çift halkalı sıra dışı yapı hemen dikkat çekti ve LOFAR verilerinde keşfedilen ilk ORC oldu. Halkalar kesişiyormuş gibi görünse de bu, Dünya’daki bakış açımızdan kaynaklanıyor; yapılar muhtemelen uzayda ayrı konumlarda yer alıyor. Çift halkalar yaklaşık 978 bin ışık yılı genişliğinde.

Patlayıcı bir köken teorisi

Hota ve ekibi, ORC’lerin kökenine dair olası bir patlayıcı bir senaryoyu şöyle öne sürdü:

• "Merkezi galakside büyük bir patlama meydana gelmiş olabilir. Oluşan şok dalgası, eski plazma bulutlarını yeniden enerjiye kavuşturup radyo halkaları olarak görünür hâle getirmiş olabilir."

Bu plazma bulutlarının, galaksinin süper kütleli kara deliğinin fırlattığı jetler tarafından oluştuğu düşünülüyor.

Çift halkalı ORC, LOFAR tarafından gözlemlenen radyo ışığında net bir şekilde görülebiliyor. Ek olarak, RAD@home ekibi iki farklı galakside daha ORC keşfetti; bunlardan biri, güçlü bir kara delik jetinin sonunda keskin bir kıvrım yapıyor ve yaklaşık 100 bin ışık yılı genişliğinde bir radyo halkası oluşturuyor.

Her iki ORC de daha büyük galaksi kümeleri içinde yer alıyor; bu da süper kütleli kara deliklerden çıkan jetlerin çevredeki sıcak plazmayla etkileşime girerek radyo halkalarının şeklini oluşturduğunu gösteriyor.

Dr. Pratik Dabhade şu açıklamalarda bulundu:

• “Bu keşifler, ORC’lerin ve radyo halkalarının yalnızca tekil merak unsurları olmadığını; kara delik jetleri, rüzgarları ve çevreleri tarafından şekillendirilen egzotik plazma yapılarının bir parçası olduğunu gösteriyor."

Avustralya’daki Commonwealth Scientific and Industrial Research Organisation’dan astrofizikçi Ray Norris ise, LOFAR teleskobu ve vatandaş bilimiyle ORC keşfinin heyecan verici olduğunu belirtti.