Etiyopya, Afrika'nın en büyük hidroelektrik projesi olan Hedasi Barajı'nın açılışını yaptı

Etiyopya'nın Nil Nehri üzerinde inşa ettiği, Afrika'nın en büyük hidroelektrik projesi olan Hedasi Barajı'nın (Büyük Etiyopya Rönesans Barajı'nı -GERD-) açılışı, Başbakan Abiy Ahmed tarafından gerçekleştirildi.

14 yıl önce yapımına başlanan ve Etiyopya, Mısır ile Sudan arasında zaman zaman gerilime neden olan Hedasi Barajı'nın resmî açılışı Başbakan Ahmed tarafından yapıldı.

Açılış törenine, birçok Afrika ülkesi lideri ve vatandaş katılım gösterdi. Cibuti, Somali, Güney Sudan, Esvatini ve Kenya'dan üst düzeyde katılımın olduğu törene, Sudan ve Mısır liderleri katılmadı.

• 2011'de yaklaşık 4 milyar dolarlık bütçeyle inşa edilmeye başlanan baraj, 1800 metre uzunluğu, 175 metre yüksekliği ve 74 milyar metreküp su kapasitesiyle Afrika'nın en büyük hidroelektrik projesi oldu.

Afrika'nın en büyük hidroelektrik projesi olan Hedasi Barajı, Sudan sınırına yaklaşık 40 kilometre uzaklıktaki Guba'da, Mavi Nil üzerinde yükseliyor.

Bu bölge, Etiyopya'nın başkenti Addis Ababa'ya yaklaşık 580 kilometre mesafede bulunuyor.

Temeli atıldığı günden bu yana büyük bir bölgesel jeopolitik oyunun merkezinde yer alan proje, su kaynaklarının azalmasına yol açabileceği gerekçesiyle varoluşsal bir tehdit olarak gören Mısır tarafından sert eleştirilere maruz kalıyor.

120 milyonluk nüfusuyla kıtanın ikinci büyük nüfusa sahip ülkesi Etiyopya, Nil Nehri'nin bir kolu üzerinde inşa edilecek 5 milyar dolarlık Hedasi Barajı'nı ekonomik kalkınma hedeflerinin merkezinde görüyor.

Tam kapasiteye ulaştığında 5 bin 150 megavatın üzerinde elektrik üretmesi öngörülen barajın, Etiyopya'nın mevcut enerji arzını iki katına çıkarması ve komşu ülkelere elektrik satması hedefleniyor.

Büyük ölçüde yerli kaynaklar ve halkın katkılarıyla finanse edilen proje, yaklaşık 65 milyon kişiye elektrik sağlayacak.

Etiyopya Su Bakanı Habtamu Itefa, dün basına yaptığı açıklamada, ülkesinin barajla, bölgede hiçbir devlete zarar verme niyetinde olmadığını vurgulamış ve komşu ülkelere işbirliği çağrısı yapmıştı.

Baraj fikri 1964 öncesinde ortaya çıktı

Nil Nehri üzerinde bir baraj inşa etme fikri, 1964 öncesinde ABD'li mühendisler tarafından gündeme gelmiş ancak bölgesel siyasi dengeler ve altyapı eksiklikleri nedeniyle proje uzun yıllar ertelenmişti.

Etiyopya ile özellikle Mısır olmak üzere, aşağı havza ülkeleri arasındaki anlaşmazlıklar çok daha eskiye dayanıyor.

İngiltere, sömürge döneminde Nil sularının kullanılmasında Mısır'ı öncelikli ve ayrıcalıklı hak sahibi olarak kabul etmişti. Mısır ve Sudan da Nil'in sularını paylaşan bir anlaşma imzalamıştı.

Etiyopya, Mısır ile Sudan arasındaki bu düzenlemeyi kendi egemenlik haklarını kısıtladığı gerekçesiyle reddetmiş ve bunu "sömürgeci dayatma" olarak nitelendirmişti.

Baraj planlarını 2000'li yıllarda yeniden gündeme alan Addis Ababa yönetimi, dönemin Başbakanı Meles Zenawi döneminde, 2011'de projeyi ulusal öncelik ilan etti. Siyasi çalkantılar, iç çatışmalar, bölgesel savaşlar ve kaynak yetersizlikleri nedeniyle baraj projesi uzun süre gecikti.

Sudan, Mısır ve Etiyopya'nın Hedasi Barajı anlaşmazlığı

Etiyopya, Mısır ve Sudan, uzun yıllardan beri Hedasi Barajı (Rönesans Barajı) konusunda karşı karşıya geliyor.

Nil sularının yaklaşık yüzde 80'i topraklarında doğmasına rağmen sadece yüzde 3'ünden yararlanabilen Etiyopya, Afrika'nın en büyüğü olacak Hedasi Barajı'nın inşasına 2 Nisan 2011'de başlamıştı.

Baraj, Sudan-Etiyopya sınırına yakın bir bölgede, Nil Nehri'ni yüzde 85 besleyen Mavi Nil kolu üzerinde yapılması nedeniyle büyük önem taşıyor. Etiyopya, Hedasi Barajı ile enerji açığını kapatmayı ve elektrik satmayı amaçlıyor.

1960'larda Nil Nehri üzerinde kendi Asvan Yüksek Barajı'nı inşa eden Mısır, Hedasi Barajı'nın kuraklık dönemlerinde su teminini kısıtlayabileceğinden ve yukarı akışta başka barajların inşasına yol açabileceğinden endişe ediyor.

• Başından beri baraja şiddetle karşı çıkan Kahire, bunun İngiliz sömürge döneminden kalma su anlaşmalarını ihlal ettiğini ve varoluşsal bir tehdit oluşturduğunu savunuyor.

Kahire'nin bu tutumu, ilk döneminde ABD Başkanı Donald Trump'tan da destek gördü. Trump, durumun tehlikeli olduğunu ve Kahire'nin "o barajı havaya uçurabileceğini" söyledi, ancak yönetimi, yıllardır süren görüşmelerin hiçbir anlaşmaya varamadığı proje konusunda bir anlaşmaya varamadı.

Nüfusu yaklaşık 117 milyon olan Mısır, tatlı su ihtiyacının yaklaşık yüzde 90'ını Nil Nehri'nden karşılıyor.

Sudan, barajın doldurulması ve işletilmesi konusunda yasal bağlayıcılığı olan anlaşmalar yapılması yönündeki Mısır çağrılarına katıldı ancak aynı zamanda daha iyi taşkın yönetimi ve ucuz enerjiye erişimden de faydalanabilir.

Addis Ababa yönetimi, Mısır ve Sudan ile bir anlaşmaya varmamasına rağmen barajın doldurulmasında ısrar ederken, Kahire ve Hartum yönetimleri, Nil suyunun paydaş ülkelere düşen yıllık paylarının etkilenmemesi için öncelikle üçlü anlaşmaya varılması gerektiğini belirtiyor.

Tepkilere rağmen Temmuz 2020’de ilk dolum işleminin yapıldığı barajda, 20 Şubat 2022’de elektrik üretimine başlanmıştı.