Moro'da bağımsızlık referandumuna doğru...
Filipinler devleti ve Moro İslami Kurtuluş Cephesi (MILF) arasında varılan anlaşmaya göre, 21 Ocak 2019’da yapılacak referandum sonrası özerk yönetimin kurulması planlanıyor.
27 Temmuz 2018’de Filipinler Devlet Başkanı Rodrigo Duterte’nin Bangsamoro Organik Yasası’nı (Bangsamoro Organic Law) onaylaması ile Bangsamoro Özerk Yönetimi’nin kurulması için yasal süreç başlamıştı. Anlaşma ile Mindanao adasında Müslümanların yoğun olarak yaşadığı bölgelerde yapılacak referandum sonrası, Bangsamoro Müslüman Özerk Bölgesi (Bangsamoro Autonomous Region in Muslim Mindanao-BARMM) kurulacak.
MILF Lideri Hacı Murad İbrahim, referandum ile ilgili yaptığı açıklamada %80 oranında evet çıkacağını düşündüğünü söylüyor. Fakat Cotabato şehrindeki siyasi liderlerin, özellikle de yerel hükümetin liderinin yasaya karşı kampanya yürüttüğünü dile getiriyor.
Yerel hükümet yöneticilerinin karşıt kampanyalarının yanı sıra, terör örgütleri ile bağlantılı grupların seçim yaklaştıkça referandumu sabote etmeye çalışması bölgede korku oluşturuyor. Örneğin, 31 Aralık 2018 günü Bangsamoro özerk bölgesinin merkezi olması planlanan Cotabato şehrinde “South Seas" isimli alışveriş merkezinin girişinde bir bombalı saldırı gerçekleşti. Saldırıda 2 kişi hayatını kaybederken, 30 kişi de yaralandı.
Saldırının ardından MILF tarafından yapılan açıklamada, sivilleri öldürme ve zarar verme amacıyla düzenlenen bu eylem "korkaklık, insanlık dışı ve vahşi" olarak nitelendirildi ve saldırının yetkililerce derinlemesine araştırılması gerektiği dile getirildi.
Saldırının hedefinde referandumun olduğu belirtilen açıklamada "Meydana gelen saldırıdan dolayı üzgünüz. Geçmişte de Bangsamoro barış sürecini sona erdirmek için benzer olaylara başvuruldu. Önceden yaptığımız gibi biz kararlılıkla yolumuza bakmalı, ilerlemeliyiz ki barışı tesis edebilelim" ifadeleri yer aldı.
Mindanao Müslüman Özerk Bölgesi
Yeni kurulacak Bangsamoro Özerk Bölgesi, hâlihazırda var olan Mindanao Müslüman Özerk Bölgesi’ni (ARMM) Basilan, Cotabato, Lanao del Norte’de altı kasaba ve Kuzey Cotabato’da 39 barangayı kapsayacak. Süreç içerisinde özerk yönetime katılmak isteyen farklı bölgelerde de referandum yapılabilecek. Anlaşmaya göre yasanın imzalanmasının ardından 90 gün içinde plebisit yapılması ön görülüyordu. Referandumda oy kullanacak kişiler kayıt işlemlerini tamamladı. 21 Ocak 2019 günü yapılması planlanan oylamada yaklaşık 1,9 milyon kişi oy kullanacak. Referandum sonuçlarında “evet” çıkarsa MILF tarafından geçiş hükümeti kurulacak. Göreve gelecek yönetim, 2022 yılında yapılacak seçimlere kadar hükümet yapısının oluşturulması için çalışacak.
Uzun yıllardır devam eden silahlı mücadele sebebiyle Bangsamoro bölgesi Filipinler’in en az yatırım alan bölgesi oldu. Bu sebeple yeni kurulacak özerk bölgenin eğitim, sağlık, altyapı gibi birçok konuda yatırıma ihtiyacı var.
Ayrıca Bangsamoro halkının savaş alanında elde ettiği kazanımları artık siyasi alana da aktarması gerekiyor. MILF’in sahip olduğu yaklaşık 40 bin kişilik silahlı güç, yavaş yavaş görevini bırakacak veya kolluk kuvvetlerine katılacak. Savaşçıların normal hayata geçişinin sağlanması için 6 MILF kampı yeniden düzenlendi.
ARMM ve BARMM arasındaki fark
“Hâlihazırda var olan ARMM ile yeni kurulacak BARMM arasındaki fark nedir ve neden yeni bir otonom bölgeye ihtiyaç duyulmaktadır?” sorularına da cevap verilmesi gerekmektedir.
ARMM bölgesi, Moro Ulusal Kurtuluş Cephesi (MNLF) ve Filipinler hükümeti arasındaki görüşmeler sonucunda 1989 yılında belirlenmişti. Fakat MNLF, otonom bölgenin kapsamına itiraz etti ve yapılacak plebisit sonucunu tanımayacağını açıkladı. Ardından 1996 yılında yapılan Nihai Anlaşma (Final Peace Agreement) ile MNLF lideri Nur Misuari otonom bölgenin yöneticisi oldu. Süreç içinde yaşananlar ve bölgeye tanınan haklar, Bangsamoro halkının sorunlarına çözüm olamadı. Kimi gözlemciler ARMM’nin yolsuzluk ve kötü yönetim sebebiyle başarısız bir örnek olduğu tezini savunuyorlar.
Yeni yasada belirlenen otonom bölge ve yönetim usulü, bölgedeki Müslümanların şikâyet ve talepleri göz önünde bulundurularak yeniden oluşturuldu. Yönetim üniter olmak yerine parlamenter bir sisteme sahip olacak.
Seçmenler, yerliler de dâhil olmak üzere farklı partiler, bölgeler ve kesimleri temsil eden 80 üyeli bir parlamento seçecekler. Parlamento üyeleri daha sonra aralarından bir başbakan ve iki başkan yardımcısı belirleyecekler. Başbakan ayrıca kabine üyelerini de atayacak.
Bölgedeki Müslümanları ilgilendiren davalarda şeriat mahkemelerine yetki verilecek. Fakat bölgede yaşayan farklı inançlardaki kişiler, şeriat mahkemelerinin hükümlerini kabul etmek zorunda olmayacaklar.
Ayrıca BARMM bölgesi ARMM bölgesinin aksine merkezî yönetimden alacağı bütçeyi senato onayı beklemeden yıllık olarak alacak. Bölgenin doğal kaynak ve vergi geliri gibi gelirlerden alacağı pay da % 70’ten % 75’e yükselecek.
Savaşçılardan seçilecek kişiler yaş, kilo ve eğitim gibi kriterlere göre polis gücüne katılabilecek. Ulusal hükümet, dışişleri ve savunma gibi anayasal ve ulusal meseleler üzerindeki yetkilerini koruyacak. Buna karşın Bangsamoro hükümeti bütçeleme, adalet yönetimi, tarım, geleneksel yasalar, gelir kaynakları oluşturma, afet riski azaltma başta olmak üzere bazı alanlarda özel yetkilere sahip olacak.