Senegal'de Mürîdiyye tarikatının kurucusu Şeyh Ahmadu Bamba’nın (ö. 1927) Fransız sömürge yönetimi tarafından sürgün edilişi sırasında ulaştığına inanılan manevi mertebeyi anmak için yaklaşık iki milyon kişi Tûbâ kentinde bir araya geldi.

• Hicrî takvime göre her yıl safer ayının 18'inde kutlanan ve bu yıl 131'incisi düzenlenen "Büyük Magal (Övgü)" için Mürîdîler, Dakar'a 200 kilometre mesafedeki kutsal kabul edilen Tûbâ'da toplandı.

Mürîdî tarikatının kurulduğu kent, geçtiğimiz gün sabahın erken saatlerinden itibaren yoğun ziyaretçi akınına uğradı.

Senegal'in dört bir yanından ve ABD, Fransa, İtalya gibi Senegallilerin yoğun yaşadığı ülkelerden gelen yüz binlerce kişi, Büyük Tûbâ Camii ile Şeyh Ahmadu Bamba'nın kabrini ziyaret etmek için kilometrelerce uzayan kuyruklar oluşturdu.

Yerel dil Volofçada "övgü" anlamına gelen Magal'da Bamba'nın 1895’te Fransız sömürge yönetimi tarafından Gabon'a sürgün edilişi esnasında kazandığına inanılan manevi derece kutlanıyor.

Anma töreni boyunca Mürîdîler, Tûbâ'da toplu dua okuyor, yakınlarına ziyarette bulunuyor ve birlikte ibadet ediyor.

Fransız sömürgeciliğine karşı sufi direniş

İslâmiyet, Senegal'e 11. yüzyılda Kuzey Afrika ve Orta Doğu'dan gelen tüccar ve din âlimleri sayesinde ulaştı. Ülkede 19. yüzyıl ortaları ve 20. yüzyıl başlarında tarikatlar hızla yayılmaya başladı.

Senegal, Fransa'nın 19. yüzyılda Batı Afrika'da başlattığı sömürgecilik faaliyetlerinin merkezinde yer aldı.

Benin, Burkina Faso, Fildişi Sahili, Gine, Mali, Moritanya, Nijer, Senegal ve Togo'nun bulunduğu toprakları kapsayan, "Fransız Batı Afrikası" olarak adlandırılan koloni bölgesi, Senegal'den yönetildi.

• Fransızlar, Senegal'de İslâm'ın yayılmasını yasaklamaya çalışsa da tasavvuf temelli tarikatların pasif direnişi sayesinde başarılı olamadı.

Senegal, Cezayir'de olduğu gibi Fransız sömürgeciliğine karşı silahlı direniş göstermese de Mürîdî ve Ticânî tarikatlarının önde gelenleriyle Müslüman tüccarlar, Fransızlarla kendi çıkarları doğrultusunda müzakere masasına oturmayı tercih etti.

Bu süreçte özellikle Mürîdîliğin kurucusu Şeyh Ahmadu Bamba'nın (1853-1927) sömürgeciliğe karşı şiddet içermeyen mücadelesi, Fransızların tepkisini çekti.

Özellikle kırsal bölgelerde giderek tanınması ve tarikatın hızla büyümesi nedeniyle Bamba, çeşitli suçlamalarla birçok kez sürgüne gönderildi.

Yaşamının 33 yılını Senegal içinde ve dışında sürgünde veya gözetim altında geçiren Bamba'nın Gabon sürgünü ise tarikatın yayılmasında önemli rol oynadı.

Fransız ordusu, Bamba'yı "isyan çıkarmak" suçlamasıyla tutuklayarak Gabon'un Mayumba kentine sürgüne gönderdi.

Bamba, Fransız yönetimi tarafından gözetim altında yaklaşık 42 ay kilisede tutuldu ve o dönem birçok dinî eser kaleme aldı.

Gabon'dan sonra Moritanya'nın güneyine gönderilen Bamba, ülkesine ancak 1902'de dönebilse de ömrünün sonuna kadar sık sık sömürge yönetiminin kısıtlamalarına maruz kaldı.

Afrika'nın en önemli dinî etkinliklerinden biri

Bamba'nın talebeleri, bu sürgünü bir yenilgi değil bilakis şeyhlerinin manevi derecesini artırmayı vesile kılan zafer olarak değerlendiriyor.

Sürgün, Senegallilerin Bamba'ya sevgisini artırarak takipçi ve talebelerinin daha da çoğalmasını, Mürîdîliğin Sünnî tasavvufi bir İslâm geleneği olarak ülkede yerleşmesini sağladı.

• İlk Magal kutlaması, Bamba'nın 1927'deki vefatından 1 yıl sonra oğlu Muhammed Mustafa Mbacke'nin öncülüğünde düzenlendi.
• İlk kutlamalar daha küçük şekilde organize edilse de bugün Magal, Afrika'nın en önemli dini etkinliklerinden biri kabul ediliyor.

Sadece tarikat mensupları değil başta cumhurbaşkanı ve başbakan olmak üzere ülkenin ileri gelenleri, iş insanları, sanatçılar hatta yabancı diplomatlar da muhakkak Magal'da Tûbâ'yı ve mevcut Mürîdî Şeyhi Serigne Mountakha Mbacke'yi ziyaret ediyor.

Modern laik devlet ile muhafazakar geleneğin birlikteliği

Senegal'in bağımsızlık mücadelesinde önemli yere sahip Bamba, sömürgeciliğe direniş biçimi ve ödediği bedeller bakımından bazı Batılı kaynaklarda Mahatma Gandi ile özdeşleştirilerek hakkında "Müslüman Gandhi" benzetmesi yapıldı.

Bağımsızlığını 1960'ta elde ederek laik bağımsız devlet kimliği kazanan Senegal'de sufizm temelli tarikatlar, hem sosyal hem de siyasî hayatın vazgeçilmez unsuru olarak yerini korumayı başardı.

Siyaset Bilimci Lucy Creevey'e göre Senegal'de modern laik devlet ile Müslüman muhafazakar gelenek arasında sarsılmaz bir denge tesis edildi.

Senegal'in, Batı Afrika'da neredeyse her ülkeyi etkisi altına alan aşırıcı terör örgütlerinden etkilenmeyişinin arkasında bu dengenin yattığına inanılıyor.

Bu tarikatlar, yalnızca takipçileri tarafından değil neredeyse toplumun büyük bir kısmının hürmet gösterdiği uzlaştırıcı sosyal yapılar kabul ediliyor.