Şiir ve eğitimle topluma yön veren Batı Afrikalı kadın: Nana Esmâ
Küçük yaştan itibaren İslâmî ilimler üzerine eğitim almaya başlayan Sokoto Halifeliği'nin kurucusu Osman b. Fûdî'nin kızı Nana Esmâ, kadınların eğitimi ile yakından ilgilendi ve kendini adeta bu alana adadı. 71 yıllık yaşamı boyunca bir şair ve öğretmen olarak özellikle yetim ve öksüz çocuklara da destek oldu. Edebî kimliğiyle de bilinen Esmâ'ya ait farklı konularda yaklaşık 60'a yakın tarih, hukuk, tasavvuf ve siyaset konularında şiir, düzyazı ve çeviri mevcut.
Afrika'nın aydınlık bir yüzü olduğunu, din ve ilim bayrağını taşıyan kadınların temsil ettiğini çok az kişi bilir; bunların başında da dünyada Nana Asma, Afrika'nın Hansa'sı olarak bilinen Nijeryalı Esmâ binti Osman b. Fûdî gelir.
Nijerya'daki Usmanu Danfodiyo Üniversitesi İslâmî Çalışmalar Bölümü Öğretim Üyesi Dr. Vaffi Foday Sheriff, Sokoto Halifeliği'nin kurucusu Osman b. Fûdî'nin kızı şair ve öğretmen Nana Esmâ Sultan'ın, Batı Afrika'da eğitim ve kadınlar üzerindeki etkisinin büyük olduğunu söyledi.
Sheriff, şair ve öğretmen Nana Esmâ'nın yaşadığı dönemde kadınların lideri ve öğretmeni olarak gösterildiğini belirtti.
Nana Esmâ Sultan'ın, kardeşi Muhammed Bello'ya da danışmanlık yaptığını ifade eden Sheriff, Batı Afrika'da eğitim ve kadınlar üzerindeki etkisinin büyük olduğunu dile getirdi.
Sheriff, Nana Esmâ'nın 1793-1864 yıllarında yaşadığını kaydederek, "Küçük yaştan itibaren İslâmî ilimler üzerine eğitim almaya başlayan Nana Esmâ, kadınların eğitimi ile yakından ilgilendi ve kendini adeta bu alana adadı. 71 yıllık yaşamı boyunca bir şair ve öğretmen olarak özellikle yetim ve öksüz çocuklara da destek oldu." ifadelerini kullandı.
Şiirler, ağıtlar ve kitaplar kaleme aldı
Ailesinin diğer üyeleri gibi kendini ilme veren Esmâ Sultan, Arapça, Fulani, Tuareg ve Hausa dillerinde şiir, ağıt ve kitaplara imza attı. Eserleri arasında "Dindarın Yolu", "Bize Zafer Ver", "Sufi Kadın", "Peygamberin Tıbbı", "İslâm, Sokoto ve Wurno" bulunuyor.
Sheriff, "Edebî kimliğiyle de bilinen Esmâ'ya ait farklı konularda yaklaşık 60'a yakın tarih, hukuk, tasavvuf ve siyaset konularında şiir, düzyazı ve çeviri mevcut. Esmâ Sultan, Arap şiir geleneğinden etkilendi ve İslâm dininin tanıtılması ve yayılması amacıyla şiirler kaleme aldı." dedi.
Devlet yönetiminde aktif görev aldı
- Siyasî kimliğiyle de tanınan Nana Esmâ, Sokoto Halifeliği'nin yönetiminde aktif görev aldı.
Nana Esmâ, "ikinci halife" olan erkek kardeşi Muhemmedu Bello ile yakın çalıştı. Halife Bello'nun danışmanı olan Nana Esmâ, valilerle yazışmaları gerçekleştirdi ve alimlerle müzakereler yaptı.
Esmâ'nın yazdığı eserler, Sokoto Halifeliği yöneticileri için rehber oldu.
Seyyar kadın öğretmenler
Kadınların eğitimine çok önem veren Nana Esmâ Sultan, 1830'lu yıllarda etrafındaki kadın öğretmenlerle oluşturduğu "Jaji" adlı gruplarla Sokoto Halifeliği'ni boydan boya gezerek evlerde kadınlara yönelik eğitim programları düzenledi.
Sheriff, "İslâm toplumunda kadının önemli bir yeri olduğu düşüncesinde olan Nana Esmâ, bu alanda birçok girişimde bulunarak kadınların sosyal hayata dahil olmasını sağladı." dedi.
Ülkesindeki kadınlar ile "Bilge ve Dindar Kız Kardeşler" ve "Sevgili Kadın Arkadaşlar" gibi gruplar oluşturan Nana Esmâ, kendisinden sonra da kadınlara yönelik eğitimlerin devam etmesini sağladı.
Kurduğu kadın gruplarıyla hem ihtiyaç sahibi insanların yardımına koştu hem de savaşlarda askerlerin yemek ve ilk yardım ihtiyaçlarını karşıladı.
Öğretmen ve şair
Yaşadığı dönemde kadınlardan başka çocuklarla da yakından ilgilenen Nana Esmâ'ya "Yetimlerin Koruyucusu" unvanı verildi.
Batı Afrika'da özellikle Nijerya'da halk arasında öğretmen ve şair olarak tanınan Nana Esmâ adına okullar, vakıflar ve konferans salonları açıldı.
20. yüzyılda İslâm'da kadının rolü hakkındaki özgün düşünceleri, Avrupa'ya göç eden Nijeryalı akademisyenler tarafından gündeme getirildi ve akademik makalelerde tartışıldı.
Nijerya’nın kuzeybatısında Nijer sınırına çok yakın yerde bulunan Sokoto eyaleti, 1804'te kurulan ve 1903'te sona eren Sokoto Halifeliği'ne ev sahipliği yaptı.