Sincan neresi?

Çin yönetimi, bugünkü Doğu Türkistan topraklarını “Sincan Uygur Özerk Bölgesi” olarak tanımlıyor. Uluslararası siyaset ve medya arenasında da Çin’in tercih ettiği bu kullanım öne çıkıyor. Türkçeye ‘Sincan’ şeklinde geçen kelimenin aslı ise “Şincan” (Çincede: Xinjiang). Şincan kelimesi, Çincede “Yeni topraklar” anlamına geliyor.

Tarihsel olarak bugünkü Özbekistan, Türkmenistan, Kırgızistan ve Tacikistan’ın tamamıyla Kazakistan topraklarının bir kısmı ve Çin’in yönetimi altındaki Uygur bölgesi, “Türkistan” tanımının içinde yer alıyor. İran’daki Türkistan bölgesine “İran Türkistan’ı” denirken, Afganistan’da Mezar-ı Şerif ve çevresi de “Güney Türkistan” olarak anılır. “Batı Türkistan”, Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra bağımsızlıklarını kazanan cumhuriyetlerin coğrafyasını ifade ederken, “Doğu Türkistan” bugün Çin’in kontrol ettiği ve Uygurların yaşadığı toprakların adıdır. Tüm bu sınırlarla birlikte Türkistan coğrafyasının toplam genişliği 6 milyon kilometrekareye yaklaşmaktadır.

Önce Sovyetler Birliği, ardından da Rusya, “Orta Asya” terimini “Batı Türkistan” yerine ikame etti. Daha önceki dönemlerde hep kullanılan Türkistan kelimesinin 1917’deki Bolşevik Devrimi’nden sonra bilinçli olarak terk edildiğini de bu bağlamda hatırlamak gerekir. Batı dillerindeki “Merkezi Asya” (Central Asia) ise Pakistan, Afganistan, Moğolistan ve Kuzey Hindistan’ı da içeren bir anlam genişliğine sahip.

Bugünkü Doğu Türkistan topraklarında, geçtiğimiz yüzyılda “Türkistan” isminin kullanıldığı iki devlet kuruldu: Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti (1933-1937) ve Doğu Türkistan Cumhuriyeti (1944-1949). Her ikisi de Çin ordusunun müdahalesiyle tarih sahnesinden silinen bu devletler, “Türkistan” mefhumunun bölgede var olduğunu en önemli göstergelerindendir.

Çin yönetiminin “Şincan” ısrarı resmi belgelerde ve günlük kullanımda yaygınlık kazansa da, bölge halkının zihninden ve şuur altından bunun kazınıp yok edilmesi mümkün görünmüyor.