Suudi Arabistan: Reformlar ve riskler

Suudi Arabistan Kralı Selman bin Abdulaziz’in 26 Eylül 2017 Salı günü yayımladığı bir kararname, ülke tarihinin en dikkat çekici dönüm noktalarından birine işaret ediyordu: Suudi kadınlara on yıllardır uygulanan araç kullanma yasağı kaldırılmıştı. Bu sıradan bir serbestlik değildi. Kaldırılan yasak, Suudi Arabistan ulemasının yetki alanlarının yavaş yavaş daraltılmaya başladığının bir göstergesiydi. Bu ise, ülkenin temel direklerinden birinin siyasi iktidar eliyle yok edildiğini ortaya koyuyordu.

Armadaki o iki kılıçtan biri

Suudi Arabistan’ın kurucusu Kral Abdulaziz bin Abdurrahman Âl-i Suud, Hicaz’da gücünü pekiştirirken, fanatik bir dini hareket olan İhvan’dan yardım almıştı. Muhammed bin Abdilvehhab’in öğretileri çerçevesinde hareket eden İhvan, Arap Yarımadası’nı köy köy etkisi altına alarak, Kral’a ihtiyacı olan siyasal ve sosyal meşruiyeti sağlamıştı.

1925’te Hicaz’ın tümüyle Kral’ın kontrolüne geçmesinin ardından, İhvan’ın gücü fazlasıyla artınca, Kral bu defa yarımadadaki kabileleri bu fanatik yapılanmaya karşı örgütledi. 29 Mart 1929’da İhvan’la Kral’ın yeni müttefikleri arasında yaşanan savaş, İhvan’ın tamamen dağılmasıyla sonuçlandı. Arap Yarımadası’nda artık tek bir otorite vardı: Kral Abdulaziz.

İhvan’ın gücünden faydalanarak iktidarını sağlamlaştıran, daha sonra da İhvan’dan kurtulan Kral, dinin meşruiyet sağlayıcı etkisini kullanmadan uzun süreli bir yönetim kuramayacağını fark etmişti. 1932’de Suudi Arabistan resmen bağımsız bir devlet olarak uluslararası arenaya çıktığında, ülke içindeki siyasal yapılanma, bölgenin diğer devletlerine pek benzemeyen bir şekilde dizayn edilmişti: Taht, kurucu kralın ölümünden sonra babadan oğula değil, kardeşten kardeşe intikal edecekti.

Ayrıca ulema sınıfı ciddi yetkilerle donatılmıştı. Ulema dış politikaya, petrol gelirlerinin nasıl harcandığına ve kraliyet ailesinin özel yaşantısına müdahale etmemek şartıyla, rejimin ana sütunlarından birini oluşturacaktı.

Suudi Arabistan kraliyet armasındaki iki kılıçtan biri siyaseti, diğeri ise işte ulema sınıfına verilen bu “dini yaptırım gücü”nü simgeler.

Keskin ve ani dönüşler

Geçtiğimiz yılın haziran ayında, Suudi Arabistan Kralı Selman bin Abdulaziz’in, beklenmedik bir kararla Veliaht Prens Muhammed bin Nayef’i azlederek yerine kendi oğlu Muhammed bin Selman’ı getirmesi, hiç şüphesiz sıradan bir değişiklik değildi.

Taht, artık sadece oğullardan torunlara geçmekle kalmıyor, bu geçişin Selman’ın nesline doğru intikali sağlanıyordu. Suudi Arabistan tarihinde, Kral Selman bir dönüm noktası teşkil edecek, kendisine kadar ağabeyden kardeşe geçen taht, artık Selman ve oğullarına intikal edecekti.

1985 doğumlu yeni Veliaht Prens Muhammed bin Selman (MBS), icraatlarına oldukça hızlı başladı. Ülkenin kuruluşundan bu yana ulema sınıfının uhdesine bırakılmış olan belli başlı konuları (kadınlarla ilgili meseleler, eğlence sektörüne konan yasaklar, ülkenin turizme açılması, turist vizesi uygulamasına geçiş hazırlığı vb.) elden geçiren MBS, böylece kuruluş felsefesinin yeniden şekillendirileceğinin de işaretlerini verdi.

Suudi Arabistan henüz 100’üncü yaşına basmadan, 32 yaşındaki heyecanlı bir prensin ülkenin yörüngesini ve omurgasını tamamen değiştirmeye soyunması, elbette akla bazı soru işaretlerini ve endişeleri de getiriyor.

Arabistan’ın ufkundaki riskler

On yıllar boyunca geçerli olan siyasal ve dinî düzenin birkaç yasal düzenlemeyle ve yukarıdan aşağıya baskıyla değiştirilmesi, sadece Suudi Arabistan için değil, dünyanın herhangi bir ülkesi için de ciddi riskler içeriyor. Toplumun değişimlere hazır olup olmaması bir yana, ortaya çıkabilecek beklenmedik krizlerle baş edilip edilemeyeceği de merak ediliyor.

Ekonominin tepetaklak olması durumunda, siyasi ve dinî reformların ülke içinde yarattığı huzursuzluk, kendisini bir halk isyanı biçiminde dışarı vurabilir. Ülkenin doğusunda yoğunlaşan Şii azınlığın ilerde sebep olabileceği herhangi bir siyasi krizle baş etmek de bu hengâmede imkânsızlaşabilir. Tüm bunlar, Suudi Arabistan’ın en az üç parçaya bölünmesine gidecek bir türbülans döneminin de başlangıcı olabilir.

Genç veliahdın gücü yetecek mi?

MBS ile ilgili dünya basınında yapılan analizlerin ortak paydasını, genç veliahdın karakteriyle ilgili soru işaretleri oluşturuyor. MBS acele karar veren, etrafının yönlendirmesine fazlasıyla açık, hırslı ve öfkeli bir karakter olarak tanımlanıyor. İran’la mücadele edebilmek için Yemen’e başlattığı ani askeri müdahalenin de gösterdiği gibi, MBS’nin bazı kararları ülkenin geneline ağır yükler getirecek faturalara dönüşebiliyor.

MBS bağlamında asıl merak edilen şey, genç ve heyecanlı prensin kimlerden akıl aldığı konusu. Eğer, kamuoyu önünde saklama ihtiyacı duymaksızın sergilediği gibi ABD-İsrail çizgisinden danışmanlar eşliğinde tahta yürüyorsa, bu yolun sonunun selamete çıkmayacağı açık.

Yok eğer, Birleşik Arap Emirlikleri-Mısır çizgisi MBS’yi etkiliyorsa, o zaman da Suudi Arabistan’ın bu “rehberlik”ten istifade etmesi şöyle dursun, Arap dünyası içindeki yerinin daha da zayıflaması kaçınılmaz. BAE-Mısır ikilisinin kuyruğuna takılmış bir Suudi Arabistan görüntüsü, Riyad’ın her türlü aleyhine işleyecektir.

Kuruluşun yüzüncü yılına doğru…

Bütün bu parametreler bir arada düşünüldüğünde, Suudi Arabistan’ın, kuruluşundan bu yana tarihinin en kritik ve kırılgan dönemine girdiği söylenebilir. 2032’de, yani devletin 100’üncü kuruluş yıldönümü geldiğinde, nasıl bir Suudi Arabistan bulacağımız, tamamen bugün atılan adımların niteliğiyle bağlantılı olacak.

Bir yandan ülkenin iç yapısının yeniden şekillendirilmesinin sonuçları, diğer yandan petrolün istikbaliyle ilgili tartışmalar… Karşımızdaki manzaranın diğer birleşenleri de bunlar.

Türkiye, İran ve Mısır’la birlikte İslâm dünyasının dört sacayağından birini oluşturan Suudi Arabistan’daki her bir sarsıntı ve gerilim, farklı düzeylerde bölgenin her bir köşesinden de hissedilecektir.