100 Türk büyüğü
Celâl Esat Arseven
Bir Hezarfenin Serencamı
Aslında terk edilmiş ve unutulan bir isim değil CelâlEsat Arseven. Bir öncü yazar. Araştırmacı. Tarihçi.Semavi Eyice ’nin onu tasvir ederken kullandığı “meslek” listesiyle anmamız gerekirse: İdareci, şehirci, tiyatro ve senaryo yazarı, rejisör, ressam, arkeolog, sanat tarihçisi, öğretim üyesi, sözlükçü, ansiklopedici. Şüphe yok ki birikimi kabından taşan bir isim.
Sanat tarihinde ve genel kültüre dair malumatıyla tartışmasız bir irtifa. Bu sonuca etkisi olan iki şey vardı: İlki Osmanlı’nın son yıllarında yaşamış ve açılan Batı tipi okullarda da eğitim almış kuşakta ekseriyetle görülen bir on parmağında on marifet olması hâli, diğeri Mekteb-i Sultanî, Mülkiye-i Şâhâne ve Sanâyi-i Nefîse Mektebi’ne art arda devam edip Sultan Abdülhamid’in emriyle Harbiye’nin zâdegân sınıfına kaydolup buradan da başarıyla mezun olmuş bir okul koleksiyoneri olması.
Meşhur pazar sohbetlerinin ev sahibi. 90 yaşını aşmış olmasına rağmen keman ve viyolonsel çalmayı ihmal etmez ve zamanın önde gelen isimlerinin iştirak ettiği bu sohbetlerin asıl kahramanı kendisi olurmuş. Rivayet muhtelif, Arseven’in kahkahalarla anlattığı anıları pazar sohbetlerinin başköşesi, yıl 1901.
İstanbul’da ilk defa otomobil kullananlardan biri de Celâl Esat Arseven. Kadıköy’de yakın dostu
Salah Cimcoz ile bindikleri otomobil çıkardığı ses sebebiyle etrafına insanları ve polisi toplamış, otomobil Salah Cimcoz’un evinin bahçesine girerek durabilmişti.
1920’den 1941’e kadar bir dönem okuduğu Sanâyi-i Nefîse Mektebi’nde hocaydı, kaynak eserler hazırlamasına zemin oluşturan bu mesleğinin meyveleri olarak anılması gereken iki eşsiz çalışması, Eski İstanbul ve Türk Sanatı.
İki eşsiz çalışması daha: Istılâhât-ı Mi’mâriyye ve Türk Mûsikisi ve Yeniçeri Mehter Muzikası Hakkında Mütâlaat. Sebepsiz ve keyifle, “iki eşsiz çalışması daha” şeklinde sınıflandırarak uzun bir liste oluşturulabilir, öyle bir malumat ve eser sahibi.
Bütün sırrı burada işte: Zamanıyla, ilgi alaka ve yeteneğiyle, tavrı, sabrı ve meşrebiyle, elinden geleni tarihin kayıtları arasına ustaca dâhil etmesiyle, bir büyük yetenek. Bir hezarfen Celâl Esat Arseven.