Kitapları nasıl koruruz?
Kitaplar, evde en uzun ömürlü büyümekten biridir. Bugün kahve parasına alınan bir kitap, hiç bilinmeyen yüz sene sonra bile okunabiliyordu. Bu nedenle kitapların genellikle parasının karşılığını düşünürüm. Elbette bu süre boyunca okuyucunun kitaplarına nasıl bakıldığına bağlı olarak bir miktar da. Geçen gün bu konuları düşünürken Türk edebiyatında WJ Barrow'un El Yazmaları ve Belgeler: Bozulmaları ve Onarılmaları adıyla çevrilen eseri hariç başka bir kitap yahut makale görmemişti. Bu nedenle hem kendi tecrübelerimden hem de yabancı kaynaklardan yararlanarak kitaplardan nasıl koruyabileceğimize dair bir yazı kaleme çalışmaya karar verdim. Bunları maddeler halinde sıraladım.
1.Kitapları, özellikle de ciltli kişileri 120°C'den fazla açmayın.
2.Sayfaları açarken parmaklarınızı yalamayın. Belki Gülün Adı'ndaki gibi sayfalardaki zehirlenme yüzünden ölmezsiniz ama yine de kitaba neden kusturursunuz ki?
3.Kitaplar ne çok nemli ne de çok kuru bir yerde olmalı. %45-%55 arası nem iyidir. Kitaplar için ideal ortam sıcaklığı 16-19°C olarak kabul edilir. Ancak odadaki (20°C civarında) sorun yaşanmaz.
4.Kitaplarınız için Şeffaf Naylon şömiz kullanabilirsiniz. Ben bunları daha çok İngiltere'deki sahaflarda gördüm. Bence gayet kullanışlı. biriktirme, uçmalarının kırılması ve ıslanması önleniyor. Ayrıca kitaba parlak bir görüntü veriyor. Bu şömizlerimiz internetten temin edebilirsiniz. Yahut malzemesini alıp evinizde hazırlayabilirsiniz. Bunun için Youtube'da birçok video mevcut.
5.Kıymetli, eski yazma ve matbu eserler için -istisna durumları hariç- eldiven kullanmayın. Temiz bir el, plastik bir eldivenden her zaman daha iyidir. Eldivenle sayfaları hassas bir şekilde çeviremezsiniz. Ufak bir hatada sayfalar yırtılabilir.
6.Eski ve tozlu kitaplara dokunduktan sonra mutlaka elle yıkama, sürünme ve alerji yapabilir. Eğer yer da çok tozluysa maske kullanın.
7.Künye yazacaksanız günlüğü açık tutmak için ağır ürünler yerine silgi kullanarak çoğu zaman işe yarar. Bir silgiyi kapakla künye bölümünün parçalarından koyun. Silginin yumuşak, dayanımı yüksek ve kâğıda zarar vermeyen bir yapısı vardır.
8.Kitaplarınızı doğrudan güneş gören bir yere koymayın. Kısa sürede rengi solacaktır. Rafınız yanında pencereyse camı uv korumasıyla kaplayabilirsiniz. Kitaplarınızı kalorifer peteğine yakın bir yere de koymayın.
9.Masada dolu bir bardak varsa oraya kitap konulmalı.
10.Ciltli ve ağır kitapların ucundan değil sırtından, göğsünüze yakın şekilde tutun. Ucundan tutunca bir süre sonra adı yamulduğu. Kitabının sırtından tutmak hem daha güvenli hem de daha kolay.
11.Yine de ciltli ve ağır kitapları kitap yastığını kullanarak okuyun. Sayfaları sabitlemek için İngilizcesine “snake” denen şeritleri kullanın. Eğer yastık veya kâğıt havlu da iş görürseniz.
12.Ciltli, büyük boy prestij kitaplar genellikle üst raflarda olur. Boyunuz yetişmiyorsa veya zar zor yetişiyorsa parmaklarınızla ya da zıplayıp çalışmayı almayın, kafanızı yarıp üzerine kitabı da parçalamanız pek olası. Yardım isteyin veya merdiven bulun.
13.Ciltli ve değerli kitaplar için en ideal muhafaza, rafa dikey değil Aşırı şekilde koyulaştırılmasıdır. Dikey pozisyonlar şirazeyi zorlar.
14.Ciltli kitaplar raftaysa üstünden (şirazesinden) çekip almayın. Ulaşabiliyorsanız rafın özelliklerini uzanıp ucundan (Türkçesiyle “ön kenar” kısmından) kendinizden çekin. Bu mümkün olmadığında sırtından kibarca çekip alın.
15.Kitapların rafa dizerken arada hafif bir biçimde düzenlenmiş olmasına dikkat edin. Kitapların hem hava almasına imkan verir hem de iyileşmenin rahatlığını sağlar.
16. Raflar mümkünse duvara sıfır olmasın. Yahut kitaplar duvara temas etmesin. Duvarlar kolay nemlenir. Duvarla kitap arasındaki 1-2 santimlik boşluk bu nemden korur.
17.Rafta boş yer mevcutsa kitapları diğer kitaplara destek yapmayın. Kitaplar zamanla kayar, formu bozulur ve yıpranır. Onun yerine “L” şeklinde kitap destekleri kullanın.
18. Kitapları taşırken büyük koli kullanmayın kitaplar hafif zannedilir ama aslında oldukça ağırdır. Ufak su kolisi ya da muadili en uygunudur. İşiniz uzar ama sağlığınızdan olmazsınız.
19.Kitabı çantaya koymadan önce poşete koyun. Ne zaman yağmur yağacağını, çantanızın ıslanıp ıslanmayacağını bilemezsiniz. İşinizi şansa bırakmayın.
20.Kitapları kargolarken de yine muhakkak bir poşetin içine koyup balonlu naylona (patpat da denen) sarın. Poşet sudan korur, naylon kitabın kendisini... Kitaplar en çok köşelerinden darbe alır.
21.Tamamen ıslanmış kitapları kâğıt havluyla bastırarak kurutun. Her 5-10 sayfanın arasına yine bir kâğıt havlu koyun. Bu işlemden sonra kitabı, sayfaları açık şekilde, bir vantilatörün önünde ya da rüzgâr alan bir yerde nemi geçene kadar bekletin. Sonrasında kitabın üzerine ağırlık koyun veya bir pres makinesinde bir gün bekletin. Kitap eskisi gibi olmayacak ama hâlâ okunabilir durumda olacaktır.
22. Yıpranmış, yırtılmış kitapları sakın bantla yapıştırmayın, bant sökmek oldukça zahmetli bir iştir. Bununla birlikte japon, uhu, bally gibi yapıştırıcıları da kullanmayın bunlar kâğıdı bir süre sonra yakar. Ufak tefek işler için kâğıt tutkallarını kullanabilisiniz. Ancak ben yine de restoratöre vermenizi tavsiye ederim.
23.Eski kitaplarda ayraç kullanacaksanız asitsiz bir nesne tercih edin. Günlük hayatta kullanılan birçok kâğıt ve plastik nesne asit içermektedir. Bunlar uzun vadede kitabın kâğıdını yakar.
24.Risale tarzı eski ince kitaplar dağılmışsa bir araya getirmek için zımba, metal ataç vs. kullanmayan. Bunlar da bir süre sonra paslanıp kâğıdı yakar.
25.Ağır kitapları üst üste dizmeyin alttaki kitaplar bir süre sonra yamulur hatta birbirine yapışabilir. Çok gerekliyse kitapların arasına kâğıt koyun, en azından yapışmasını engeller.
26.Yılda en az bir defa, hem sizin sağlınız hem de kitabın sağlığı için, kitapların tozunu alın.
Kaynaklar Barrow, W. J.. El Yazmaları ve Belgeler: Bozulmaları ve Onarılmaları, çev. Neslihan Uraz, İstanbul: Türk Kütüphaneciler Derneği İstanbul Şubesi Yayınları, 1992. Cockrerell, Douglas. Bookbinding & The Care of Books, London: Pitman Publishing, 1973. Rosenberg, Margot, Bern Marcowitz. The Care And Feeding Of Books Old And New: A Simple Repair Manual for Book Lovers, New York: Thomas Dunne Books/St. Martin’s Press, 2002. https://www.bl.uk/conservation... advice https://www.loc.gov/preservati... care/books https://www.bl.uk/help/how-to-...