Tüketim ve atık ile ilgili kitaplar

Tüketim ve atık ansiklopedisi

Arkeologlar ve antropologlar uzun süredir eski uygarlıklardan geriye nelerin kaldığını araştırıyorlar. Ancak bu eski insanların geriye bıraktıklarından ziyade “gözden çıkardıkları” incelendiğinde çok daha önemli, ilginç ve faydalı bilgiler ortaya çıkmakta. Çöplüklerden toplanan verileri davranış bilimciler inceliyor ve böylelikle modern toplum ile kültürün kodlarına erişim sağlanabiliyor. Mesela; Amerika’da aile başına yıllık 150 kg yiyecek daha kullanılmadan neden çöpe atılıyor? Çöp cinsiyet, din ve sanata karşı tutumumuza dair nasıl bilgi verebilir? Dünyadaki çeşitli kültürler çöp ile nasıl başa çıkıyor? Kitap bunun gibi sorulara cevap arıyor. Encyclopedia of Consumption and Waste çok çeşitli disiplinler aracılığı ile çöpe dair ne varsa masaya yatırıyor. Bu çalışmada antropolojiden sosyolojiye, pazarlamadan akademik dünyaya, çevrecilikten tüketiciliğe kadar çok geniş bir alanda “gözden çıkarılanlar” inceleniyor.

Carl A. Zimring ve William L. (Laurens) Rathje (editör), Encyclopedia of Consumption and Waste: The Social Science of Garbage, SAGE Publications, 2012.

Çöpün izini sürmek

Soyduğunuz portakalın kabuğunu, biten mercimek paketini, dibini gördüğünüz garnitür kavanozunu, çocuğunuzun kırılan oyuncağını, kullandığınız kürdanı çöpe attığınız zaman bunlar nereye gider? Elizabeth Royte, gözümüzden uzağa, aklımızdan dışarı attığımız çöplerin yolculuk serüveninin peşinde “attıklarımızın” peşine düşmüş ve bestseller kitabı Garbage Land: On the Secret Trail of Trash’ı kaleme almış. Kitap boyunca çöp ile alakalı birçok meseleye değinilmiş. Mesela, “Çöp neden kötü kokar?” sorusuna cevap bir koku bilimciden geliyor. Yahut çöplükteki çöplerin akıbetini geri dönüşüm uzmanları cevaplıyor; kâğıtçılar, metalciler, plastikçilerin neler yaptıklarından bahsediliyor. Kitapta ayrıca çöpten para kazanıp, çöp çıkmasını (aynı zamanda da geri dönüşümü) destekleyen CEO’lardan da söz ediliyor. Bütün bunlar aslında yazar tarafından Amerikan toplumu eğer çöp hususunda ciddi bir karar vermezse ortaya çıkacak olan doğrudan etkilerin gösterilmesi için kaleme alınmış. Bu kitap Amerikan toplumu özelinde çöp meselesini ele alsa da bize söyleyecek çok şeyi var.

Elizabeth Royte, Garbage Land: On the Secret Trail of Trash, Hachette, 2006.

Çöp toplumunu anlamak

Çöp kavramsal olarak anıldığında muhakkak arkasından bir sürü modern hayata has unsuru (kapitalizm, tüketim, çevrecilik geri dönüşüm) akla getiriyor. Martin O’Brien, The Crisis of Waste adlı eserinde bu çöp algımızı kültürel ve sosyolojik açıdan irdeliyor. Özellikle, bu meselenin bir çevre sorunu olmasının ötesinde bir yerde olduğunu bize gösteriyor. Yedi yıllık bir emeğin ürünü olan bu kitap, birçok hususiyetiyle çöpü ele alıyor. Bilhassa çok titiz bir kütüphane taramasından çıkan verilerin kitap boyunca sunulması, günümüzde mesele hâline gelen çöpün tarihsel arka planını vermesi açısından oldukça mühim. Martin O’Brien çöpü, tarihinden edebiyatına, çöpten doğan ilişkilerden çöp idealizmlerine kadar geniş bir yelpazede, geçmişle günümüzü bir arada gözeterek inceliyor. Kısacası bu kitap, geçmiş ve modern toplumun her bir aşamasında yer alan çöpü tahayyül edilmesi bile olanaksız ayrıntılara temas ederek okuyucuya aktarıyor.

Martin O’Brien, The Crisis of Waste?, Understanding the Rubbish Society, Routledge, 2008.

Şeylerin imparatorluğu

Tüketim çılgınlığı modern dünyanın putu hâline gelmiştir artık. Şiarı tüketim endeksli kapitalizm olan bu çağ şüphesiz tarih boyunca evrilen bir anlayışın eseridir. Bugün için insanlar tükettiklerine göre bir hüviyet ve konum elde ediyorlar. Peki ya toplum nasıl bu hâle geldi? Tüketiciliğin ayrı bir tanım dahi kazanmadığı bir dönemden tüketmenin mutlaklaştığı bu çağa hangi merhalelerden geçerek geldik? Tarihçi Frank Trentmann’ın eseri işte bu sorulara cevap arıyor. Trentmann’ın kitabı, Ming dönemi Çin’inden, Rönesans İtalya’sına, üzerinde güneş batmaz imparatorluk Büyük Britanya’dan günümüze dek geçen beş yüz yıllık zaman dilimi içerisinde günümüzün “maddi” dünyasının nasıl şekillendiğini gösteriyor. Empire of Things nasıl böylesine çok şeyle yaşamaya alıştığımızı ve bunun tarih süresince değişimini ele alırken, bu “tüketim çılgınlığının” sonucunda ortaya çıkan bizim baş etmek mecburiyetinde kaldığımız sorunları ele alıyor.

Frank Trentmann, Empire of Things, Penguin Books, 2016.